Tutejsze Nepomuki
są różne, tak jak zróżnicowana jest ta ziemia. Bogate barokowe figury
fundowane przez magnatów w Warszawie, dobrej klasy rzeźby przydworskie
ale i ludowe Nepomuki naśladujące "elegancki świat" jak ten z Nowego
Miasta nad Pilicą.
Osobno opisano Nepomuki Warszawskie (>>). Dodatkowo wyodrębniłem też Nepomuki Kurpiowskie (>>), ponieważ region ten jest specyficzny, a tutejsze Jany różnią się od pozostałych swym wyrazem. Są to jednak te same obiekty, które prezentowane są tutaj
Mazowsze zaliczało się do prowincyi Wielkopolskiej.
Obszerna ta ziemia, jedno ciało z Polską od wieku X do XII składająca,
stawszy się (roku 1207) dzielnicą Konrada (brata młodszego Leszka
Białego), częstym odtąd ulegając przez półtrzecia wieku podziałom,
stanowiła odrębną całość pod względem dynastycznym, politycznym,
społecznym i prawnym. W końcu tej doby trzy główne dzielnice
mazowieckie, w miarę wygasania książąt, wcielane do Korony (w latach
1462, 1495 i 1526), zamienione zostały na trzy województwa:
Rawskie, Płockie i Mazowieckie. GLOGER (Kraków 1903)
KATALOG
(364 + 63)
do
czego dodać należy liczne obiekty z
Warszawy (>>)
opisane na osobnej stronie
(...) po ich [Książąt Mazowieckich] zgonie wcielona do Korony, została
Województwem Mazowieckim, zachowała granice i nazwę powyższą do
roku 1795. Województwo Mazowieckie składało się z 10 ziem
następujących: Czerskiej, Warszawskiej, Wiskiej, Wyszogrodzkiej,
Zakroczymskiej, Ciechanowskiej, Łomżyńskiej, Rożańskiej, Liwskiej i
Nurskiej. (...) Granice województwa Mazowieckiego były następujące: na
północ Prusy książęce, począwszy od Janowa (gdzie małą część granicy
stanowiła rzeka Orzyc) aż do Grajewa i rzeki Łeku. Ścianę tę północną,
około 20 mil długą, stanowiła przeważnie granica sucha. Ścianę
wschodnią, na długości mil przeszło 25, tworzyło województwo Podlaskie aż pod Siedlce, a dalej ku południo-zachodowi, na kilku milach, ziemia
Łukowska. Granica ta wschodnia, wprost przeciwnie, niż północna,
biegła przeważnie rzekami: a najprzód od Grajewa do rzeki Biebrzy
stanowiła ją rzeka Łek, potem od ujścia Łeku Biebrza do połączenia się
tejże z Narwią w okolicy Wizny, potem od ujścia Biebrzy w górę Narwi
do ujścia rzeczki Jamiołki, zwanej także Śliną i wzdłuż Śliny do jej
źródeł, a potem z rzeczką Mieniem do Nurca, a z Nurcem do Bugu. Bug
stanowił granicę Mazowsza z Podlasiem od ujścia Nurca w dół swego
biegu aż prawie do ujścia Broku, a dalej szła granica sucha, od lewego
brzegu Buga do rzeki Liwca pod wieś Paplin, a od Wólki Paplińskiej w
górę rzeką Liwcem aż do ujścia Muchawki w pobliżu Siedlec. Tym
sposobem Węgrów i Mokobody leżały na Podlasiu, zamek Liw na Mazowszu,
a Siedlce w ziemi Łukowskiej, zaliczanej do województwa Lubelskiego.
Dalej, na małej przestrzeni, stanowiła granicę Mazowsza z ziemią
Łukowską mała rzeczka Muchawka. Granica ta, porzuciwszy potem Muchawkę,
zwracała się stanowczo na południo-zachód i biegła już odtąd suchym
szlakiem mil kilkanaście aż do Wisły, której dosięgała wprost
Magnuszewa, odgraniczając Mazowsze od ziemi Łukowskiej, a dalej
od ziemi Stężyckiej, należącej do województwa Sandomierskiego, ale
położonej na prawym brzegu Wisły, poniżej ujścia rzeki Wieprza. Całą
południową granicę Mazowsza stanowiła ściana województwa Sandomierskiego od
okolicy Stoczka i Żelechowa do Wyśmierzyc nad Pilicą. Rzeka Pilica
jednak nie stanowiła granicy województwa Mazowieckiego, które
przekraczało jej brzeg prawy i koło Ryczywołu i Głowaczewa sięgało po
rzekę Radomkę, dalej zaś od Głowaczewa do Wyśmierzyc miało granicę
suchą. Na całym zachodzie województwo Mazowieckie graniczyło z
dzielnicą Płocką i Rawską.
Nepomuki z
Kurpi (>>) zostały również
wyodrębnione i prezentuję je na osobnej stronie. To te same obiekty,
które opisano tutaj
Do tego spisu
dodać należy liczne obiekty z
Warszawy
(>>) opisane na osobnej stronie
Pawiński, 1895: powiaty i
miejscowości Ziemi Czerskiej: czerski: Sobików, Góra Kalwaria,
Jazgarzew, Warszawice, Karczew; garwoliński: Osieck, Mińsk
Mazowiecki, Wilga, Latowicz; warecki: Jasionna, Stromiec, Mniszew,
Głowaczów, Grabów nad Pilicą, Boglewice, Konary, Ostrołęka, Laski ,
Nowa Wieś, Pilica; grójecki: Lewiczyn, Goszczyn, Białobrzegi,
Bądków, Belsk, Jeziórka, Jasieniec, Promna, Wyśmierzyce.
Teren dawnej Ziemi Czerskiej
obejmował też Zaplicze (>>), czyli fragmenty dzisiejszych
powiatów kozienickiego i białobrzeskiego leżące między ujściami
Pilicy i Radomki, od Wyśmierzyc do Wisły
Radwanków Szlachecki (gm. Sobienie-Jeziory, pow. Otwock,
):
przy domu nr 27 kapliczka murowana z ładną figurą Jana N. w oszklonej szafce,
ozdobiona tujami i kwiatami. Jan jest
drewniany, polichromowany, w czapce i aureoli, bez krzyża, a w ręku
ma muszlę na znak pielgrzymki do Boleslavi (byłby to unikat, gdyby
udało się potwierdzić!) (nad: T.B.).
Odwiedziłem (a raczej wtórnie odkryłem zapomniany obiekt :) tego
Jana w październiku 2008. Rzeźba ma klasę i wdzięk, wykonał ja
niezłej klasy artysta, co widoczne jest w gestach dłoni, modelunku
szat, wyrazie twarzy. Porozmawiałem z właścicielem posesji,
który opowiadał typowa legendę o unoszeniu rzeźby przez Wisłę.
Bardziej konkretnie brzmiała informacja o poprzedniej drewnianej
kapliczce - miała formę brogu, została zresztą przeniesiona do
obecnej lokalizacji z jakiegoś miejsca bliżej rzeki. Opowiadał
też o próbie nabycia rzeźby przez jakiegoś kolekcjonera - dobrze, że
jest ona dobrze pilnowana! Bardzo miłego pana odwiodłem od pomysłu
amatorskiej renowacji rzeźby uświadamiając mu szkodliwość malowania
zabytku farbą olejną. Mam
trochę wątpliwości co do muszli opisywanej przez T.B. - ten ślad w
lewej dłoni Jana może być np. resztką palmy męczeńskiej. Brak
kciuka. Gwiazdy aureoli owinięto sreberkiem od czekolady
Przy drodze nr 801 dwupiętrowa murowana
kapliczka z 1864 (inne źródło podaje 1894) z rzeźbą Jana N. Figura jest
duża i ładna, szkoda że prawie niewidoczna - umieszczono ją za
oszklonymi oknami na drugiej kondygnacji o ściętym narożach. Biret w lewej dłoni, w
prawej przy piersi krucyfiks. Niestety w ostatnim czasie
(2016?) wycięte zostało piękne stare drzewo ocieniające
kapliczkę. Istnieje stare zdjęcie przedstawiające grupę
partyzantów pod murowaną kapliczką słupową z figurą Jana N.
w półokrągłej wnęce (zobacz wyżej) - nie jest wykluczone, że
przedstawia ono właśnie obiekt z Rudna (nad: T.B., uzup: Pietrosul)
W kościele pw. Wszystkich Świętych
neogotycki ołtarz boczny,
wykonany po roku 1805 (data powstania kościoła) jest pod wezwaniem Jana
Nepomucena. W nim
znajduje się obraz namalowany w roku 1898 przez M. Kasiewicza.
Gołogłowy Jan ma duże zakola, na szyi nosi befkę i krzyżyk.
W rękach spory krucyfiks. U
jego stóp umieszczono anioła osłoniętego rozwianym kawałkiem
błękitnego materiału, trzymającego palec na ustach, a w
rękach liść palmy i zapieczętowany list. Za Janem dekoracja
architektoniczna i jakieś skały, a po prawej most ze sceną Topienia
kilkoma małymi figurkami żołnierzy. Co
najmniej od roku 1810 (data wizytacji) odbywa się tu, w dzień JN (po
zmianie - w najbliższą temu dniu niedzielę), odpust i procesja ku
czci Jana. Zanotowano użycie w tych procesjach chorągwi z
wizerunkami świętych (uwaga: należy sprawdzić, czy na którejś jest Jan N.)
W książce o działaniach partyzanckich podczas II WŚ w okolicach
Glinianki znalazłem fotografię ze ślubu "Kruka", a na niej białą
murowaną kapliczkę słupową z figurą Jana N. w półokrągłej wnęce. Nie
wiadomo gdzie powstało to zdjęcie i czy kapliczka jeszcze istnieje.
Jedyny znany mi podobny obiekt to kapliczka przy bramie pałacu w
Rudnie (zobacz niżej), ale z powodu jakości zdjęcia trudno to potwierdzić. Dodatkowa trudność to
bardzo zły stan Jana z Rudna. Na zbliżeniach widać różnice w
obramowaniu wnęki, lecz mogły one powstać już po wojnie (uwaga:
kontynuować poszukiwania, możliwa jest też lokalizacja za pobliską
granicą z Ziemią Warszawską)
Przy
bramie
pałacu (>>)
w Rudnie, po przeciwnej stronie drogi, jest murowana kapliczka, a w niej
Jan N. zamalowany na gęsto farbą, ostatnio srebrną. Kapliczka
pochodzi z połowy XIX wieku, drewniana rzeźba też jest XIX-wieczna.
Zostało z niej tylko popiersie, reszta uległa zniszczeniu
Słupowa kapliczka z I połowy XX wieku (pewne źródło
podaje I połowę XIX wieku, zapewne przez pomyłkę), ufundowana przez
rolnika Józefa Przybysza po I Wojnie Światowej, z drewnianą rzeźbą Jana
N., bez krzyża, z połamanymi rękoma i bez biretu. Niedawno obiekt
odnowiono malując kapliczkę na biało, a Jana na kolor cytrynowy(!) i
ozdabiając czarnymi guzikami. Jest tam też
Florian
(>>) i
był
kiedyś piękny dwór
(>>)
Przy drodze do Starowoli stoi murowana bielona
kapliczka, wykończona gontowym daszkiem z krzyżem, z młodszą szablonową
polichromowaną figurą Jana N. we wnęce, identyczną jak np. ta w jak w
Ruścu, Jabłonnie Lackiej (pow. Sokołów Podlaski,
podlaskie >>) czy Kraczkowej-Budach
(pow. Łańcut, ruskie, Ziemia Przemyska >>). Kolory polichromii zmienne w czasie.
jest możliwe - a twierdzi tak pan kościelny - że rezydująca dziś w
kościele drewniana uszkodzona figura (zobacz niżej) to pierwszy lokator
kapliczki. Różnica wieku obiektu i nowej rzeźby zdaje się to potwierdzać (uzup: Pietrosul)
W kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, w
bocznym ołtarzu, znajduje się obraz z wizerunkiem Jana N. Widać na mim
postać Jana, dużego anioła, nietypowo trzymany krucyfiks i krajobraz (nad:
Pietrosul)
W kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
znajduje się drewniana polichromowana figura Jana N. Brak dłoni (nad: Pietrosul).
Pan kościelny twierdzi, że rzeźba pochodzi z kapliczki za miastem
(zobacz wyżej) - stąd wynikałoby, że figura, która aktualnie tam
rezyduje, jest drugim jej lokatorem
Mariańskie Porzecze przechodzi płynnie w
wieś Goźlin, gdzie znajduje się tutejszy Jan N., w formie
rzeźby ustawionej w roku 1922 przez fundatorów - małżeństwo
Zielińskich - za wsią, koło rowu melioracyjnego. Ciekawe
było umieszczenie gwiazdy wystającej z postumentu u stóp
Świętego (uwaga: odnaleźć zagubione w archiwum zdjęcia).
Wizja lokalna w październiku 2008 pozwoliła stwierdzić dobry stan
obiektu po niedawnym remoncie. Niestety gwiazda nie wróciła na swe
miejsce. Figura była jednolicie biała,
cokół beżowy, ale stan aktualny może być inny, bo obiekt jest często
przemalowywany. Niepokój
budzi spore pochylenie całego obiektu, zapewne grunt na tej
podmokłej łączce jest niestabilny. Otoczenie zadbane, kwiatki.
Niestety w lutym 2010 zauważyłem, że ścięto wszystkie drzewa
towarzyszące Janowi. Odsłoniło to niewidoczny do tej pory ciek
wodny, ale dało wrażenie pustkowia. Obok założono młody sad. Na
cokole napis:
JAN NEPOMUCEN
FUNDATOROWIE TEJ FIGURY ANTONI i MARIANNA ZIELIŃSCY 1922 Roku
Jan N. z tej miejscowości (łączącej się z Goźlinem) koło
Wilgi to barokowe malowidło naścienne w zwieńczeniu
iluzjonistycznego ołtarza św. Antoniego, na ścianie drewnianego kościoła
p.w. Matki Boskiej (wnętrze południowego transeptu, na
górze). Umieszczono je w rokokowej, podtrzymywanej przez dwa
anioły ramie z końca XVIII wieku. Dzieło marianina Jana
Niezabitowskiego (1744-1804) (uwaga: odnaleźć zagubione w archiwum zdjęcia)
Na rozstajach dróg odnalazłem tu barokową czworokątną
tynkowaną na biało kapliczkę na czterech filarach. Pod
czworokątnym daszkiem umieszczona jest XVIII wieczna rzeźba
Jana N., zamalowana brązową farbą olejną tak, że zatarły się
szczegóły wizerunku. W roku 2017 stwierdzono odremontowanie
kapliczki (pomalowanie, dorobienie sufitu, przeróbka
posadzki) połączone z przemalowaniem figury - ma ona teraz
białą twarz i dłonie, jasnobrązowe szaty, czarny biret,
krzyż i befkę
Prymitywna drewniana figura Jana N. w
nowej murowanej oszklonej kapliczce, postawionej na miejscu
starszej. Widać uzupełnienia i resztki zdartych farb. Mocno
zniszczona, ale pełna uroku (nad: Pietrosul)
Na wschodnim skraju miejscowości, przy
przejeździe kolejowym, na dole przydrożnego krzyża znajduje się
kapliczka, a w niej mała figurka Jana N. Lifting w roku
2009, niestety z użyciem kostki bauma i blachy
W tej miejscowości znajduje się huta
szkła założona przez czeskich specjalistów. Głównym
inicjatorem był prawdopodobnie emigrant Ignacy Hordliczka.
Hutę i osadę fabryczną nazwano Czechy. Osadnicy ufundowali żeliwną
figurę swojego patrona - Jana N. (uwaga: odnaleźć zagubione
w archiwum zdjęcia, nad: D.K.)
Worów (gm. i pow. Grójec,
):
na placu w okolicach kościoła, na trawniku otoczony tujami, stoi
kamienna figura Jana Nepomucena ustawiona na cokole i schodkach. W odległości kilkuset metrów rzeczka i
tereny podmokłe i bagno. Na cokole napis:
Pamięci
Maryi z Popielów
Rostworowskiej
Inskrypcja wskazuje na zamieszkałą w
niedalekiej Leśniowoli (dziś Lesznowoli) rodzinę Rostworowskich
jako fundatorów. Warto dodać, że najznamienitszym
przedstawicielem tego rodu był Jan Nepomucen Rostworowski
(1799-1847), pisarz i poeta, który imię dostał po bracie matki,
Janie Nepomucenie Małachowskim. Do ustalenia pozostaje
ewentualny jego związek z fundacją figury, która powstała z
pewnością w wieku XIX, a więc być może za jego życia (nad: M.A.)
Jasieniec (gm. Jasieniec, pow. Grójec,
):
w tutejszym kościele p.w. Św. Rocha, w lewej nawie, nad drzwiami do
zakrystii wisi ładny obraz z II połowy XVIII wieku z przedstawieniem klęczącego Jana N.
adorującego krucyfiks przy ołtarzu (nad: Falbanka). Dużo zamieszania
wprowadziła informacja w jednym ze źródeł mówiąca, że obraz ten ma
gwiazdy i palmę męczeńską z blachy srebrnej nałożone na płótno.
Wobec braku takowych na tym obrazie dociekałem istnienia innego
obrazu w innym Jasieńcu, koło Wyszkowa. Sprawę rozstrzyga śledztwo
Piotra Bielawskiego, który nadesłał zdjęcia z Katalogu Zabytków
powiatu grójeckiego z zaznaczonymi śladami uszkodzeń obrazu - płótna po
mocowaniach srebrnych ozdób. Czyżby zostały skradzione w nieznanym
czasie? Inną specyfika tego obrazu jest rzadko spotykany i
tajemniczy motyw globusa lub astrolabium sferycznego (w prawej
górnej części obrazu). Występuje on na przykład na obrazach z
Czerwińska i
Łomży,
Czudca (sandomierskie >>), Ostrożanów
(podlaskie >>),
Nowego Wiśnicza
(krakowskie >>): oraz
Siedlec (lubelskie >>) oraz w figurach ze
Szczuczyna oraz Tarnowskich Gór
(Górny Śląsk >>) i Bensheim w
Niemczech (>>)
-
Lechanice
(gm. Warka, pow. Grójec,
): na wprost dworu lechanickiego,
w dolinie Pilicy, znajduje się miejsce upamiętnione krzyżem
metalowym obecnie wrośniętym w drzewo, w którym istniała kapliczka z
XVIII-wieczną figurą Jana N. Już w latach 70. XX wieku źródła
określały ten obiekt jako resztki kapliczki (nad: TeoP)
Chynów
(gm. Chynów, pow. Grójec,
):
w drewnianym kościele znajduje się rokokowy ołtarz główny z III
ćwierci XVIII wieku, a w nim rzeźba Jana N. datowana na II połowę
XVIII wieku (nad: TeoP)
Kamienny posąg Jana z Nepomuka przy
stawie, statyczny, dawniej polichromowany. Na cokole, u podstawy rzeźby
inskrypcje na wszystkich bokach dają razem tekst:
Maria z Zamoyskich Lubomirska z dziećmi z pokorą i modlitwą 1879
Inskrypcja wskazuje na właścicieli pałacu w
nieodległej Małej Wsi jako fundatorów. Figura stała dawniej w
grupie czterech starych kasztanowców, ale przed kilku laty
(2012?) zostały one ścięte, jak ma to w zwyczaju nasz naród
nienawidzący drzew. Zastąpiono je kiczowatymi tujami. Nieco później (2018?)
przeprowadzono zadziwiający barbarzyństwem remont rzeźby, zamieniając ją w bezszyjego golema o zatartych rysach, a polichromię
zamieniono na jednolitą żółtawą barwę (uzup: R.G.)
Przy bocznej drodze, na murze prywatnej
posesji zawieszono kapliczkę w formie oprawionego w
drewnianą ramę obrazu zwieńczonego prostym krzyżem.
Współczesny, całkiem niezły obraz przedstawia popiersie Jana
N. trzymającego palec na ustach i krzyż z palmą. Tabliczka
przytwierdzona do ramy kryje jakąś historię: "W PODZIĘCE,
RODZINA HANSENÓW / GOŚCIEŃCZYCE 2007" (nad: TeoP)
W centrum starego cmentarza, na grobie
matki Magdaleny i syna Jana Maliszewskich w roku 1877
ustawiono piaskowcową figurę Jana Nepomucena. Była poważnie
uszkodzona - brakowało jej głowy i widoczne były liczne i
głębokie spękania w części dolnej. Tylko chyba dzięki
grawitacji pomnik stał jeszcze i wołał o ratunek. W lecie
2010 figura zniknęła ze swego cokołu - w ramach renowacji
akcji starych nagrobków została poddana gruntownej renowacji
polegającej m.in. na scaleniu odłupanych fragmentów i
rekonstrukcji głowy. Remont zakończono w roku 2014.
Wykonawczynią była pani Krystyna Antoniak z Pruszkowa, a
inicjatorem Społeczny Komitet na rzecz Odnowy Zabytkowych
Nagrobków na Wareckim Starym Cmentarzu (uwaga: na tabliczce
informacyjnej renowacji jest błąd w imieniu matki) (nad:
TeoP)
Murowana kapliczka nad strugą i
założonych na niej stawach, z dwuspadowym daszkiem krytym
dachówka, biała. Wewnątrz lLudowa rzeźba Jana N. z XIX
wieku, odrestaurowana kilka lat temu przez p. Annę D.Z. na zlecenie
proboszcza (w tym miejscu podziękowania dla Proboszcza za zlecenie i
finansowanie prac oraz dla pani ADZ za uratowanie rzeźby będącej już
prawie destruktem). Rzeźba przez jakiś czas była do zobaczenia w kościele św. Trójcy. Na pewno do roku 2009 figura
znajdowała się już znowu w kapliczce nad strugą i założonych na niej
stawach (zobacz niżej). Wizja lokalna we wrześniu 2019
wykazała, że kapliczka cała zarosła bluszczem i jest
praktycznie niewidoczna, a wewnątrz rezyduje stara figura,
przeniesiona tu znowu po okresie urlopu w kościele. Niestety
znowu pojawiły się uszkodzenia, widoczne na szyi rzeźby (uzup: S.Zobniów, R.G.)
Blisko głównej szosy, przy mostku nad mikrorzeczką, stoi kapliczka
otwarta na trzy strony, okazała, ceglana, z datą 2000. Wewnątrz
szablonowa
figurka Jana N. cała pomalowana srebrzanką, około 70 cm wysokości, bez
krzyża. Prawdopodobnie upadła, bo prawa dłoń jest rozbita, i przez
jakiś czas zostały z
niej tylko druty. Później prowizorycznie naprawiono obie dłonie, ale
uszkodzenia są widoczne (nad: Falbanka, uzup: R.G.)
Powiat Siedlce (część należąca do Ziemi Czerskiej,
1)
Wola Wodyńska (gm. Wodynie, pow. Siedlce,
):
w tej miejscowości na granicy Mazowsza jest kapliczka z
drewnianą rzeźbą przedstawiającą Św. Jana Nepomucena z krzyżem w
ręku stoi nad rzeczką Witką, przy moście. Rzeźba jest wykonana z
drzewa owocowego, w dole postaci Nepomucena wyrzeźbiono
słoneczko (gwiazdę?) oraz datę 88, co by wskazywało, że została
ona wykonana w 1788 r. W ostatnim czasie renowację rzeźby
przeprowadził p. Tadeusz Szostek, który uzupełnił jej ubytki
spowodowane czasem (dolepienie brody, kołnierza i plomby
betonowe u dołu postaci) oraz zakonserwował ją specjalnymi
płynami. Właściciel posesji, na której stoi Św. Jan Nepomucen,
p. Piotr Szostek twierdzi, że dziedzic Chomiczewski, który
prowadził księgę historyczną o wsi nie mógł dowiedzieć się,
kiedy rzeźba powstała, co dowodzi faktu, że jest ona bardzo
stara. Nie wiem, czy z powodu wieku, czy też tych płynów
konserwujących, ale Jan wygląda ja uratowany z pogorzeliska -
jest cały czarny. Podczas odwiedzin w lipcu 2005 stwierdziłem,
że Jan otrzymał nową kapliczkę oraz cokolik z cegły.
Niewątpliwie czas był na renowację, ale obiekt bardzo stracił na
malowniczości. Z tą figurą związana jest legenda, która mówi, że
od kiedy na rzece Witka zbudowano most, kobiety twierdziły, że w
nocy straszą tam złe duchy, a rzeczka na wiosnę zalewała
okoliczne pola. Wszystkie te zjawiska skończyły się, kiedy
wystawiono i poświęcono kapliczkę Jana N.
-
Moczydłów (gm. Góra Kalwaria, pow. Piaseczno,
): w "Spotkaniach z
Zabytkami" z listopada 2003 odnalazłem bardzo ciekawy artykuł
Zdzisława Skroka o słupach granicznych. Nie ma w nim ani słowa o
Nepomucenach. Przytoczono za to inskrypcję z XVIII-wiecznej (po 1751
roku, kiedy to powódź zniszczyła wcześniejsze kopce graniczne) tablicy
umieszczonej wtórnie na kapliczce w Moczydłowie, przy
drodze z Góry Kalwarii do Piaseczna, na sztucznym wzniesieniu -
kopcu granicznym (a nie kopca-mogiły z 1914 roku - ten znajduje się
w lesie naprzeciw kapliczki):
Węgielnik pod Baniochą
Trzy kopce objawi
Srzód Wisły przeciw glinek
Pónkt granic postawi
Linÿa od
pierwszego
Prosto położona, ...(?)
Gdy drugiego dociągnie
Yuż
rozgraniczona
Wola Załęska od Wsi
Moczydłowa wcale.
Obrońco Ludzkiey Sławy
Strzeż y granic stale
Otóż Obrońca Ludzkiej Sławy to często stosowane określenie Jana
Nepomucena!
Wizja lokalna w niedzielę 30.11.2003 potwierdziła te obserwacje.
W numerze SZZ z lipca 2005 temat został rozwinięty, a tekst
inskrypcji poprawiony na podstawie starej fotografii. Autorka, Maria
Anacka-Łyjak, przypuszcza, że kapliczka nepomucka stała pierwotnie
pośrodku (srzód) Wisły, to jest na wyspie wiślanej leżącej na granicy dóbr
Moczydłów i Wola Załęska, na osi (linÿa)
prostopadłej do rzeki na wysokości wsi Glinki na prawym
brzegu, a po jej zniszczeniu przez wodę
przeniesiono ją w obecne miejsce na północnym krańcu wsi. Ze starej kapliczki pozostała
jedynie tablica. Być może uratowała się też drewniana figura Jana N.,
którą uniosła woda, a która zaginęła już później. Fundatorem był
najprawdopodobniej proboszcz górski, to jest Góry Kalwarii
Żabieniec
(gm. i pow. Piaseczno,
): kamienna (wapień, 180 cm, razem z cokołem 370 cm) rzeźba Jana N. znajduje się na
terenie będącą własnością Instytutu Rybactwa Śródlądowego, na małym
kopcu ziemnym, na murowanym z czerwonej cegły postumencie nieopodal
miejsca, w którym rzeczka Zielona wpada do Jeziorki (a więc zaledwie
kilkadziesiąt metrów od granicy Ziem Czerskiej i Warszawskiej), zwrócona twarzą do
rzeki. Dodać należy, że z www.piaseczno.info:
W dość
sensacyjnych okolicznościach została oddana do renowacji figura Św.
Jana Nepomucena z Żabieńca. Miała wiosną 2005 roku powrócić na swoje
dawne miejsce nad rzeczką Zieloną, a tym czasem minęła już kolejna
wiosna i świętego nie ma ! Murowany cokół XIX- wiecznej, wapiennej
figury wykonanej w konwencji barokowej - rozpada się z tęsknoty.
Okoliczny teren pod nieobecność “gospodarza“ zaczyna z czasem
zmieniać swoje przeznaczenie. Czy św. Jan będzie miał dokąd wrócić? 9 listopada 2006 o godzinie 14 nastąpiło uroczyste odsłonięcie
figury po remoncie - zobacz zdjęcia z tej uroczystości. Jan wygląda naprawdę okazale i elegancko, chroni
go łańcuch rozpięty na ośmiu kamiennych słupkach. Efekt psuje tylko
nadmierna bliskość ścieżki rowerowej i fatalnie usytuowana latarnia,
która w dodatku nie oświetla figury, tylko cokół. Natomiast miło
było popatrzeć, że na Święto Niepodległości pod pomnikiem pojawiła
się wiązanka kwiatów i biało-czerwone wstążki. Niestety figura jest
zagrożona dewastacją - regularnie przewracane są słupki barierki, w
2009 roku ucierpiała też aureola Jana. Podczas wyjątkowo mokrego
lata 2011 figura była podtopiona
Słomczyn
(gm. Konstancin-Jeziorna, pow. Piaseczno,
): w tutejszym kościele św. Zygmunta, po lewej
stronie od wejścia, na tylnej ścianie nawy znaleźć można obraz nepomucki.
Jan stoi przy ołtarzu na którym spoczywa biblia i biret, w rękach trzyma
palmę i krzyż a nad jego głową umieszczono język. Obok dwa aniołki dzierżą
klucz i wieniec; jeden z nich ma fajną błękitną szarfę. Olejny na płótnie,
barok, XVIII wiek
(nad: S.Ł.)
W tej miejscowości mieszka rzeźbiarz
ludowy Eugeniusz Węgiełek, który wykonuje również figury
Jana N. Jedna z nich, polichromowana
figurka o wysokości 36 cm z drewna lipowego, oferowana była w
roku 2019 przez Dom Sztuki
Ludowej - PolArt w Warszawie. Przypisanie jej do Pęcławia
jest symboliczne - nie wiemy gdzie trafi lub już trafiła po
ewentualnym zakupie (nad: Pietrosul)
Nepomuk z mostu na Jeziorce, z granicy
Jeziornej i Konstancina pod Warszawą, a jednocześnie tuż
przy granicy Ziem Czerskiej i Warszawskiej dawnego
województwa mazowieckiego. Figura, niedawno remontowana i
odmalowana, stoi przy szosie, naprzeciwko starej papierni.
Kamienna, na baniastym cokole. Jan na pięciogwiaździstą
aureolę. Kształt cokołu oraz sposób modelowania szat każą
datować dzieło - według Z. Michalczyka - na XVIII wiek,
równocześnie z czasem powstania pobliskiej papierni. Ja
przesunąłbym moment powstania na wczesny wiek XIX. Obiekt
remontowany w roku 2016
Od 21 maja 2014 roku w odnowionej
najstarszej w mieście słupowej kapliczce przy rondzie i rzece Srebrnej rezyduje nowa współczesna figurka
Jana N. autorstwa pana Andrzeja Brodowskiego. Wysokość 51
cm, atrybuty: krzyż ułożony na przedramieniu, w ręku palma
męczeńska; trzyma palec na ustach jako symbol zachowanej
tajemnicy. Nad głową widnieje aureola z pięcioma gwiazdami.
Gronostajowa peleryna, na głowie biret z czterema
skrzydełkami. Inauguracja była bardzo uroczysta, wykonano
znane nepomuckie oratorium d-moll Jerzego Derfla (nad: P.Siła, MDK)
Kilka metrów na północ od skrzyżowania
drogi asfaltowej z Kąt z polnym traktem stoi na pustkowiu nowa, raczej brzydka kapliczka
z białej cegły. Jest ona zapewne spadkobierczynią starszego obiektu
ustawionego na granicy sołectwa Wólka Dłużewska biegnącej
właśnie tą polną drogą. Była w niej kiedyś resztka barokowej rzeźby nepomuckiej. Jan był tak zniszczony,
że zaczynał się od kolan. Ten widok i troska mieszkańców o ich Jana
robiły wrażenie. Niestety, stara figura została
skradziona (>>),
jak doniosła mi mieszkanka Wólki, i została zastąpiona nową,
szablonową (zobacz niżej) (uwaga: odszukać zdjęcie w
archiwach)
W opisanej powyżej kapliczce, na miejscu
skradzionej (>>) starej barokowej zniszczonej rzeźby (zobacz
wyżej) umieszczono nową figurę, robiącą wrażenie plastikowej w swej
"piękności". Należy ona, jak głosi tabliczka. do grupy identycznych lub bardzo
podobnych figur wykonanych w zakładzie Schaeferów z Piekar
Śląskich (zobacz np. rzeźby z woj. bełzkiego ze Starej Wsi, Krowicy
Hołodowskiej, Krowicy
Samej)
Kuflew (gm. Mrozy, pow. Mińsk,
): nieziemskiej piękności
kamienny polichromowany Jan N.
zachwyca modnymi butami ze ściętymi noskami. Rzeźba z piaskowca,
ufundowana w 1777 roku. Zgodnie z umieszczonym na niej napisem jej
pojawienie wiąże się z postacią ks. Franciszka Kossowskiego -
proboszcza kuflewskiego, zmarłego w tymże roku. Na figurze znajduje
się prośba o modlitwę za jego duszę
Cegłów (gm.
Cegłów, pow. Mińsk,
): w tutejszym kościele przechowywany jest feretron nepomucki utrzymany w kolorach złotym i niebieskim, niedawno odnowiony.
Jana przedstawiono w pozycji klęczącej, z gwiazdami nad głową (nad: S.Ł.)
Dębe Małe (gm. Latowicz, pow. Mińsk,
): drewniany polichromowany ludowy Nepomuk w
prywatnej kolekcji. Kupiony na warszawskim bazarze na Kole. A.B.
porównała zdjęcia z dwóch stron tego serwisu i wykryła, że figura
najprawdopodobniej pochodzi z okradzionej (>>) w 2004 roku kapliczki w
Bindudze na Kurpiach (>>)!
Dębe Małe (gm. Latowicz, pow. Mińsk,
): drewniany polichromowany
ludowy Nepomuk niezłej klasy. Trzyma w ręku czapkę i krzyż. Należy
do prywatnej kolekcji, oryginalne pochodzenie - nieznane
Dębe Małe (gm. Latowicz, pow. Mińsk,
): drewniany barokowy Nepomuk
dużej klasy. Należy do prywatnej kolekcji, oryginalne pochodzenie -
nieznane. XVIII wiek
Wyśmierzyce (gm. Wyśmierzyce, pow. Białobrzegi,
): w
najmniejszym mieście w Polsce leżącym już za Pilicą, ale w ramach Zapilcza
należącym dawniej do Mazowsza, na przykościelnym cmentarzu koło
strumyka stoi pochodząca z przełomu XVIII i XIX wieku rzeźba św.
Jana Nepomucena
Stromiec (gm. Stromiec, pow. Białobrzegi,
):
nowa otwarta drewniana kapliczka domkowa, zapewne na miejscu
starszej, stoi nieopodal kościoła i mostku. Wewnątrz drewniana
figura Jana N. z resztkami malowania, z uszkodzonymi rękami i krzyżem, w
czapce, zapewne jeszcze XIX-wieczna. W 2007 lub 2008 roku kapliczka doczekała się remontu, który polegał na umieszczeniu figury w koszmarnej trumience z pleksi (porównaj Jana z Jabłonny)
Powiat Kozienice (2 + 2)
Magnuszew (gm.
Magnuszew, pow. Kozienice,
):
okazały kamienny Jan N., niefachowo odnowiony poprzez jaskrawe malowanie
farbami. Umieszczono go na skomplikowanym kilkuczłonowym
baniastym cokole. Dziś chroni go brzydka betonowa barierka z
tralkami. Figura ujęta w niewielkim kontrapoście, z krzyżem i palmą,
w birecie
Zagroby (gm.
Magnuszew, pow. Kozienice,
):
przy lokalnym skrócie między szosami 723 i 735, z prawej strony
drogi w kierunku na Warkę,
pod koniec wsi stoi gruba kapliczka w formie umieszczonej na
sześciennej bazie kolumny, na której z kolei znajduje się właściwa
arkadowa, kryta czterospadowo kapliczka. W
trzonie kolumny również jest wnęka, w której znajduje się ludowa
30-centymetrowa drewniana figurka Jana N. z resztkami polichromii (nad: Falbanka)
¿Mniszew (gm.
Magnuszew, pow. Kozienice): bardzo niepewna wiadomość o istnieniu niegdyś
Jana N. w tej miejscowości nad Wisłą i Pilicą
W tutejszym kościele św. Wawrzyńca do roku 1944 (a na
pewno do roku 1827, z którego pochodzi wzmianka o tym
obiekcie) istniał ołtarz Jana N. Został zniszczony
razem z całym kościołem (nad: Pietrosul)
dzisiejsze powiaty
piaseczyński, grodziski (część), wołomiński, pruszkowski,
legionowski, warszawski, warszawski-zachodni (część), otwocki (mały
fragment na północ od Świdra i zachód od Glinianki).
Gloger, 1900: Ziemia Warszawska
Ziemia warszawska to ziemia województwa mazowieckiego po włączeniu
Księstwa Mazowieckiego do I Rzeczypospolitej w 1526 roku[1],
wcześniej ziemia Księstwa Mazowieckiego. Stolicą ziemi była
Warszawa. Dzieliła się na 3 powiaty: warszawski, błoński i
tarczyński. Posiadała starostwo grodowe w Warszawie, starostwa
niegrodowe: błońskie, piaseczyńskie, stanisławowskie i inne.
Piaseczno
(gm. i pow. Piaseczno,
): naczelnym reprezentantem tutejszych Nepomuków jest
ten
przytwierdzony do wschodniej zewnętrznej ściany kościoła Św. Anny. Jest naprawdę ładny! Janowi towarzyszy sympatyczny aniołek trzymający tajemniczą
kulę - bardzo ciekawy i rzadko spotykany motyw astrolabium sferycznego.
Występuje on na przykład na obrazach z
Czerwińska i
Łomży,
Czudca (sandomierskie >>), Ostrożanów
(podlaskie
>>),
Nowego Wiśnicza
(krakowskie >>): oraz
Siedlec (lubelskie >>) i
Szczuczyna (Mazowsze >>) oraz Tarnowskich Gór
(Górny Śląsk >>) i Bensheim w
Niemczech (>>). Interpretacja tego symbolu jest ciągle otwarta. Anioł umieszczony jest
asymetrycznie, opiera się na chmurkach i wyciąga rękę w dziwnym geście. Może
przedmiot trzymany w tej dłoni uległ zniszczeniu? Grupa rzeźbiarska oparta jest na wsporniku rzeźbionym w
girlandy i aniołki. Całość przymocowano do zewnętrznej ściany kościółka.
Nepomuk ufundowany został w roku 1736 przez starostę piaseczyńskiego Józefa
Aleksandra Sułkowskiego. Odnowiono go staraniem późniejszego o 264 lata
starosty piaseczyńskiego, Wojciecha Adamiaka, który jest wyznania
ewangelicko-augsburskiego, w intencji jedności chrześcijan. Fachowy opis
konserwacji znajdziecie w "Biuletynie Informacyjnym Konserwatorów Dzieł
Sztuki" (nr 4 (47) 2001
z 8 marca 2002) w artykule Aleksandry Kann i Barbary Kubisy
"Konserwacja późnobarokowej rzeźby Św. Jana Nepomucena".
Są też plany postawienia w Piasecznie figury Nowego Jana Piaseczyńskiego, o
postępie których oczywiście donosić będę na bieżąco. Na razie mam projekty
dwóch chronostychów >>
przeznaczonych na jego cokół
Lesznowola
(gm. i pow. Piaseczno,
): przy ulicy Szkolnej koło kaplicy stoi (zobacz
wyżej) kamienna barokowa rzeźba Jana N. fundacji Wojciecha i Salomei Jakubowskich (choć są co do tego pewne wątpliwości), być może jako wotum za uzdrowienie syna. Inna wersja mówi o chęci uchronienia się przed suszami. Na cokole nosi datę
1776. Figura z palmą męczeństwa i krzyżem, z lekkim uśmiechem, niezbyt udana
jeśli chodzi o proporcje, ale urocza. Jak wyczytać można w "Słowniku historycznym miejscowości gminy Lesznowola" Ewy i Włodzimierza Bagieńskich (Lesznowola, 2008), poprzednio figura stała w polu, blisko
lesznowolskiej drogi, na osi zachodniej od frontu dworu lesznowolskiego,
przy dzisiejszej ulicy Dworskiej, po drugiej stronie dawnego traktu
krakowskiego. W tle miała zrujnowany PGR (dawny majątek Jakubowskich z dworkiem).
Śladem pierwotnego posadowienia
() jest blok betonowy pośrodku łąki. Na przełomie lat 70. i 80. Jan utracił chroniący go ceglany baldachim oparty na kolumnach toskańskich oraz oryginalny XVIII-wieczny cokół
zastąpiony klockiem z betonu. Sama figura została pomalowana farbą olejną. W latach 1994-95 roku z inicjatywy sołtysa wykonano
restaurację rzeźby, zmieniono cokół, a w referendum inspirowanym przez
obecną dyrektor Biblioteki Gminnej mieszkańcy zdecydowali o
przenosinach Jana w obecne miejsce. Z publikacji Urzędu Gminy zaczerpnięte
są zdjęcia obrazujące dawny baldachim murowany, jaki istniał nad figurą, oraz
wygląd rzeźby. Przez pewien czas sądziłem, że Jan ten
jest tożsamy z Nepomukiem Raszyńskim (zobacz niżej) i został do Lesznowoli
przeniesiony właśnie stamtąd, lecz są to oczywiście dwa różne
obiekty, a poszukiwania Jana Raszyńskiego wciąż trwają. Latem 2013 roku Jan
Lesznowolski przeszedł renowację, a na marzec 2014 planowane jest
odsłonięcie połączone z impreza o charakterze nepomuckim. Urząd Gminy
właśnie zbiera pomysły dotyczące kształtu tego wydarzenia
Nowa Iwiczna
(gm. i pow. Piaseczno): ciekawostką nepomucką jest tablica informacyjna z
planem Lesznowoli ustawiona w Nowej Iwicznej. Tłem mapy, tekstu
informacyjnego i reklam tutejszych firm jest transparentne zdjęcie Jana z
Lesznowoli (zobacz powyżej) (nad: Piotr Bielawski)
Koło mostku na Wilanówce biały dwuczłonowy cokół ozdobiony płaskorzeźbą
ze sceną Topienia. Na nim drewniana arkadowa kapliczka kryta
dachówką, zwieńczona krzyżem. Wewnątrz współczesna drewniana
figura Jana N. zaopatrzona w krucyfiks i metalową aureolę z
gwiazdami. Jan lewą dłonią gładzi się po brodzi - czy jest
to źle odczytany w jakimś wzorcu przez rzeźbiarza gest Palca
Na Ustach? Pod płaskorzeźbą inskrypcja wskazująca na datę
powstania obiektu: "Św. Janie Nepomucenia / Wstawiaj się
za nami / Chroń nas od żywiołów / A.D. 2013" (nad: R.K.)
Pruszków (gm. i pow. Pruszków)
/
Chajęty / Jaktory (gm.
Dąbrówka, pow. Wołomin):
w jednej z galerii zobaczyć można obraz p. A. Miszalskiej-Gąsienicy
prezentujący Jana z Chajęt-Jaktorowa (zobacz niżej)
- Raszyn (gm. Raszyn, pow. Pruszków):
niegdyś stał tu okazały kamienny Nepomuk. Próbowałem odszukać go podczas
wycieczki weekendowej. Wiedziałem tylko, że według Rejestru Zabytków powinna
tam stać XVIII-wieczna rzeźba nepomucka. Nie udało się, a DarekK
potwierdził, że nigdy jej tam nie widział (uwaga: kontynuować
śledztwo)
Raszyn (gm.
Raszyn, pow. Pruszków): boczny prawy ołtarz tutejszego kościoła flankuje
złocona figura świętego w dziwnym nieco birecie, z krzyżem w dłoniach.
Rzeźba jest prosta, brak szczegółów nie pozwala ze 100% pewnością zaliczyć
jej do Nepomuków. Ubiór kanonika i ogólny wyraz zdają się jednak na to wskazywać
(uwaga: szanse oceniam na 90%, konieczne sprawdzenie w źródłach) (nad: S.Ł.)
Nadarzyn
(gm. Nadarzyn, pow. Pruszków,
): w obrębie terenu kościoła
św. Leonarda stoi bardzo
przystojny młody Jan N. Wykuto go z kamienia, z dużą klasą. Jan ma
wysoki biret, w rękach trzyma krucyfiks i ustawiono go w lekkim
kontrapoście. Tablica
fundacyjna została zniszczona - na cokole były wykonane napisy z
liter oprawianych w ołów, niestety ich treść nie jest znana. Okres
powstania rzeźby ma dwie wersje, źródła sprzed II wojny światowej,
podaje że twórcą figury jest Karol Rosiewicz z Częstochowy, a
rzeźbił w roku 1836. Natomiast po renowacji kamienia ukazał się
dobrze czytelny napis: Karol Rosiewicz idzie do Częstochowy 17S3
r. Styl rzeźby uprawdopodabnia tę drugą wersję (1753)
Wolica
(gm. Nadarzyn, pow. Pruszków,
): Jan Wolicki umieszczony jest nietypowo na
fasadzie jednego z domów przy ulicy Centralnej, 50 metrów od trasy
katowickiej.
Szacunkowo jego wysokość to 30-40 cm, za wysoko aby stwierdzić z
czego jest wykonany. Niedawno, jakieś 4-5 lat temu, został odnowiony
przy okazji remontu całego budynku. Przed remontem został wstępnie
przeniesiony do pobliskiej kapliczki położonej przy Katowickiej. Po odmalowaniu przez
członka rodziny JN wrócił na fasadę domu. Do czasu remontu domu
mieszkańcy nie wiedzieli kogo przedstawia - dziś jest już podpisany
(nad: Piotr Bielawski)
Niedaleko hotelu George,
po wschodniej stronie ulicy, przed ciekiem zwanym Zimna Woda, 75 m od Trasy
Katowickiej, po jej południowej stronie, stoi statua Jana
N. ze sztucznego kamienia. Jest to statyczna rzeźba w birecie,
przyciskająca do piersi krzyż, na cokole trudno czytelny z powodu
resztek farby napis
zaczynający się od "Św. Janie...". Styl wskazuje na
koniec XIX lub początek XX wieku. Ponieważ figura jest identyczna
jak ta z Jabłonny Lackiej (podlaskie >>), to można przypuszczać, że jest to odlew z
jednego wzorca, wykonany w tym samym warsztacie. Jeśli ta analiza
jest prawdziwa, to wydawało by się, że napis można uzupełnić o słowa
"... Nepomucenie
chroń nas od niesławy w życiu i wieczności", identyczne jak w
Bieżuniu - cokoły z napisem wotywnym wykorzystywano zamiennie w tego
typu realizacjach. Jednak dokładniejsza analiza (M.A.) dowodzi, że
inskrypcja brzmi "... broń nas ..." - z
jakiegoś powodu różni się jednym wyrazem
[gm. Brwinów, pow. Pruszków]: w tutejszym Muzeum
Polskiej Sztuki Ludowej mieszczącym sie przy ul. Natalińskiej 15, znaleźć można kilka
współczesnych ludowych wizerunków Jana N.
W Muzeum Polskiej Sztuki Ludowej w
Otrębusach znajduje się polichromowana drewniana figura Jana
N. autorstwa Adama Szczepanika. Wysokość 63 cm (nad: Pietrosul)
W Muzeum Polskiej Sztuki Ludowej w
Otrębusach znajduje się obrazek na szkle (zobacz więcej >>) z Janem N. wykonany
przez Zofię Gąsienicę-Roj z Zakopanego w roku 1977. Wymiary
to 34x42cm. Ciekawą formę, przypominającą bardziej koronę,
przybrał biret Jana (nad: Pietrosul)
Powiat Grodzisk
(część należąca do Ziemi Warszawskiej)
(1 + 2)
Podkowa Leśna (gm. Podkowa Leśna, pow. Grodzisk,
):
w kościele w podwarszawskiej Podkowie Leśnej odnajdujemy
witraż nepomucki, którego projekt wykonał Jan Henryk Rosen w roku 1936 (nad.
M.K.)
-/? Żelechów (gm.
Żabia Wola, pow. Grodzisk): według źródeł we wsi znajdować się miała się kamienna kapliczka
słupowa z figurką św. Jana Nepomucena. Miała strzec przed plagami
powodzi i przynosić deszcz, kiedy zachodziła potrzeba. Wizja lokalna
i wypytywanie księdza niestety nie potwierdzają tego faktu (uwaga:
kontynuować śledztwo)
? Petrykozy
(gm. Żabia Wola, pow. Grodzisk): w dworku należącym niegdyś do
Wojciecha Siemiona znajduje się (czy ciągle ?) zebrana przez aktora
kolekcja sztuki ludowej, w tym rzeźby. Jest szansa granicząca z
pewnością, że znajdzie się tu co najmniej jedna figura Jana N.,
możliwe są też obrazki nepomuckie (uwaga:
po pożarze dworu i częściowym zniszczeniu kolekcji wiadomość może
być niestety nieaktualna)
Powiat Wołomin (część należąca do
Ziemi Warszawskiej)
(2)
Radzymin (gm. Radzymin, pow. Wołomin,
): Nepomuk z
Radzymina stoi sobie koło kościoła przed dawną szkółka dla ubogich
dzieci (dziś Towarzystwo Przyjaciół Radzymina) wybudowaną przez księżnę Eleonorę Czartoryską. Miejsce to
nadal nazywane jest "przy świętym Janie". Spod komży-rokiety
wystaje dziewięć guzików sutanny, a szyję Jana ozdabia piękną stójka. Jest to barokowa figura przydrożna
wykonana z piaskowca w drugiej połowie XVIII wieku (1782?). Figura zniknęła w kwietniu
2004 - została zabrana do renowacji, a w lutym 2006 widziałem ją już na swoim
miejscu
Radzymin (gm. Radzymin, pow. Wołomin,
): wewnątrz
kościoła jest barokowa drewniana rzeźba Jana N. z wieku XVIII (nad: J.D.)
Powiat
Legionowo (część należąca do d. Ziemi Warszawskiej)
(1)
Jabłonna
(gm. Jabłonna, pow. Legionowo,
N52°22'23.81, E20°55'33.85):
niedaleko bramy pałacu Poniatowskich, za ogrodzeniem prywatnego terenu, stoi
na kolumnie Jan N. Za kapliczkę służy mu klatka oszklona niebieskim
pleksiglasem, z blaszanym daszkiem zwieńczonym krzyżem. Nepomuk jest wizualnie zdegradowany, tak jak całe otoczenie,
gdzie więcej billboardów niż domów. Wygląda na XIX wiecznego, ale bardzo
trudno o poprawne datowanie. Styl nieokreślono-ludowy. Jan sprawia jednak
sympatyczne wrażenie i warto spojrzeć na niego w drodze powrotnej z Mazur
czy znad Zalewu Zegrzyńskiego
Buraków
(gm. Łomianki, pow. Warszawa,
52°19'27.26"N, 20°55'19.06"E): figura
Jana N. z Burakowa k. Łomianek, umieszczona w
kapliczce stojącej na wzniesieniu - resztce splantowanej wydmy, w
miejscu dawnej osady zwanej Prochownią. Wykonana w 1994 roku przez
Kazimierza Pieczyńskiego (Pełczyńskiego?), zastąpiła starą rzeźbę przeniesiona do
kościoła (zobacz poniżej). Kapliczka murowana, z półokrągło
zamkniętym otworem stoi na miejscu dawniejszej, "daszku gontami
krytego na czterech drewnianych słupach", jak przeczytać można w
piśmie do władz kościelnych i Wydziału Oświecenia Publicznego z
wnioskiem o zgodę na budowę kapliczki. Napis fundacyjny głosi:
Statua ta po wylewie
Wisły r. 1844 pod wsią
Burakowem małym
naleziony staraniem dzie
dzica dóbr Młocin
odnowiona i tu nawieczną
pamiątkę dnia 25
czerwca 1848.
postawiona
"Dziedzic wsi Młociny
(Ludwik de Poths) i jednocześnie wójt Gminy Młociny wyraził chęć
wybudowania na gruncie osady prochownia za własne pieniądze
kapliczki i łożyć na jej utrzymanie". Zgoda nadeszła dopiero w
roku 1849. Z oryginalnej kapliczki pozostała stara, zatarta już
mocno płyta kamienna z inskrypcją. W wydaniu "Gazety Łomiankowskiej" z
6.08.2001 znalazł się krótki artykuł p. Elżbiety Pyszyńskiej o przydrożnej
kapliczce Jana z Łomianek przy ulicy Warszawskiej, okraszony zdjęciem. Oto
treść: "Bardzo starą historię ma kapliczka z figurą św. JN przy ul.
Warszawskiej. Ufundowana przez uczestnika powstania styczniowego miała
drewnianą figurkę św. JN cudownie przyniesioną przez fale Wisły i tu
wyrzuconą na brzeg. Nadpaloną do połowy oryginalną figurkę przeniesiono do
miejscowego kościoła, a na jej miejsce postawiono 7 lat temu nową,
wyrzeźbioną i pomalowaną przez p. Pieczyńskiego, mieszkańca Burakowa.
Chociaż kapliczka jest otoczona opieką przez p. Wiesię i p. Marię, to z
uwagi na upływający czas wymaga gruntownego remontu." Pytanie, czy
fundator Ludwik de Poths to wspomniany w artykule (późniejszy)
powstaniec styczniowy?
Buraków-Prochownia
(gm. Łomianki, pow. Warszawa,
52°19'25.46"N, 20°55'8.04"E): od roku 1994 w kościele przechowywana jest
stara figura Jana N. z kapliczki z Burakowa-Prochowni. To ją właśnie, jak
głosi legenda, osadziła w miejscu starej osady Prochownia na
nadwiślańskiej wydmie wielka woda w roku 1844 (zobacz wyżej). Jest
nadpalona - jest to "dzieło" wandala lub efekt nieostrożnego
ustawienia świecy. Rzeźba ma swoją legendę. Ponoć przyniosła ją w
roku 1844 w to miejsce wezbrana Wisła, a kilka lat po ustawieniu w
kapliczce na wydmie pielgrzymi z sandomierskiego rozpoznali ją nawet
i zażądali wydania. Burakowianie ukryli ja w kościele parafialnym,
który znajdował się wówczas w Kiełpinie (uwaga: po wandalskim
zburzeniu starego kościoła figura zapewne trafiła do nowego, ale
wymaga to sprawdzenia)
Błonie (gm. Błonie, pow. Warszawa-Zachód,
52°11'35.88"N, 20°36'50.99"E):
w kościele Św. Trójcy, po prawej stronie prezbiterium, ustawiono
barokową drewnianą i polichromowana figurę Jana N. Jan przyciska do
piersi krucyfiks, druga ręka rozłożona w szerokim geście
Lipków (gm. Stare Babice, pow. Warszawa-Zachód,
52°16'45.93"N, 20°48'18.42"E): bardzo
zniszczona rzeźba Jana N. znajduje się w dworze w Lipkowie na skraju Puszczy
Kampinoskiej. Zapewne nie jest dostępna w związku z ogólnie złą
sytuacją zabytków lipkowskich zarządzanych przez parafię (2009-06)
>>Mościska (gm. Izabelin, pow. Warszawa-Zachód,
): niedaleko puszczy
Kampinoskiej, na granicy Wielkiej Warszawy i Mościsk, stoi ceglana
kapliczka w formie latarni umarłych. Nepomucena znajdziecie w dolnej
wnęce, za szybką. Zachowała się resztka oryginalnego oświetlenia.
Jan ten został opisany dokładniej na stanie Warszawskich (>>),
tam też został policzony
Powiat
Otwock (część należąca dawniej do Ziemi
Warszawskiej)
(2)
Kopki (gm. Wiązowna, pow. Otwock,
):
w pięknym miejscu przy wiszącym Zielonym Mostku 23 maja 2010 roku
ustawiono współczesną drewnianą figurę Jana N. wykonaną przez
Mateusza Niwińskiego. Na cokole wyryto słowa: "Św. Janie
Nepomucki / Tyś jest patron / sławy ludzkiej / Wstaw się za
nami u Pana Wszechrzeczy teraz i na / wieki wieków". Kształt
rzeźby nawiązuje do mazowieckiej wierzby z dziuplą, w którą
wstawiono figurkę. Jan wtopiony jest w swój cokół-pień, w lewej ręce
dzierży krzyż, prawą wyciąga przed siebie - przewidziano, że ktoś
zawsze wetknie mu w dłoń kwiat. Idea ufundowania nadświdrzańskiego
Nepomuka narodziła się 3 września
2006 podczas oficjalnego otwarcia kładki dla
pieszych nad rzeką.
Był spektakl wg Gałczyńskiego, znany muzyk
grał hejnał na trąbce, był poczęstunek, ognisko, śpiewy ("Zielony
mosteczek...") i fajna atmosfera. Ksiądz poświęcił mostek i
zapowiedział ustawienie obok niego kapliczki ze św. Janem
Nepomucenem. Streścił (z błędami) życiorys Jana i przeprowadził
składkę na tacę na rzecz budowy. W 2008 roku sprawa
odżyła za sprawą naszego Stowarzyszenia "Nad Świdrem", a głównym
animatorem przez cały ten czas był niestrudzony Stanisław Górka.
Mieszkający nieopodal artysta wykonał projekt, był on konsultowany i
zmieniany w dyskusji i pod wpływem pokazanym przeze mnie zdjęć
licznych obiektów nepomuckich. Jednak ostateczny efekt to w 100%
autorski pomysł rzeźbiarza. W związku z tą figurą odbyła
się huczna impreza - koncert napisanego specjalnie na tę okazję
przez J. Derfla Oratorium w kościele w Gliniance. Relację z koncertu
zobacz w
Wiadomościach Nepomuckich 2009 (>>).
Natomiast w Wiadomościach Nepomuckich 2010 (>>)
zobaczyć można więcej zdjęć z imprezy odsłonięcia figury. Obiekt
przypomina w sposób naturalny figurę JN z włoskiej miejscowości Sill
- Castel Novale (zobacz >>)
Lipowo
(gm. Wiązowna, pow. Otwock): prezent od DK - Nepomuk Afrykański, wykonany na
jego zlecenie przez ludowego rzeźbiarza z Ghany. Zapewne zgubił on
fotografie, które otrzymał jako wzór, stąd wizerunek jest raczej
mało kanoniczny. Ja umieściłem go na drzewie i zabezpieczyłem
ząbkowanym daszkiem z miedzianej blachy
Przy rondzie - rozwidleniu dróg w kierunku Węgrowa,
Warszawy i Korytnicy - stoi Jan na wysokim ceglanym słupie. Słup murowany
w 1901 roku, czworoboczny, o ściankach z surowej cegły. W przyziemiu
szerszy, dwustopniowy cokół. W każdym boku słupa wysoka, prostokątna
płycina. Nasadę obiega profilowany gzyms podokapowy. W zwieńczeniu, na
niewysokim cokoliku, piaskowcowa rzeźba św. Jana Nepomucena. W płycinie
od frontu, metalowa tabliczka z nadlaną inskrypcją: "ŚWIĘTY JANIE/ NEPOMUCEŃSKI/ MÓDL SIĘ ZA NAMI/ ADAM I
KATARZYNA GRUDZIŃSCY/ POLECAMY SIĘ TWOJEJ OPIECE/ 1901".
Kapliczka otoczona metalowym płotkiem
Na dawnym przedmieściu zwanym Liwem Nowym, przy
drodze Węgrów - Warszawa, nad Miedzianką,
na miejscu kościoła szpitalnego św. Ducha, jest ponepomucka kapliczka
przydrożna, dziś pod wezwaniem św. Marka. Pochodzi z 1838 roku, jest
murowana, czworoboczna, otynkowana. W części dolnej nieco szerszy cokół.
Kondygnacja górna otwarta na trzy strony półkolistymi arkadami. Filary
arkad ozdobione impostami. Nasadę obiega gładkie belkowanie i skromny
gzyms podokapowy. Przykryta daszkiem namiotowym, dachówkowym. W
zwieńczeniu kuty z żelaza krzyż, zakończony kółkami. Niegdyś była tu
drewniana rzeźba św. Jana Nepomucena (uwaga: ustalić losy rzeźby)
W neogotyckim kościele św. Leonarda, w ołtarzu
głównym, znajduje się figura św. Jana Nepomucena w białej szacie, ze
stułą na szyi i z wieńcem pięciu gwiazd wokół głowy (nad: H.Jakóbczak)
W zgrabnej murowanej i bielonej kapliczce przy
skrzyżowaniu znajduje się metalowa (!) figura Jana N. Ma twarz i
ręce pomalowane ma na seledynowo! Fundowali go zapewne Kamińscy,
właściciele tutejszego majątku. Kapliczka był remontowana w lecie
2012 roku przy okazji zakładania chodników (uwaga: odnaleźć zdjęcia w archiwum,
sprawdzić stan aktualny)
W kapliczce była niegdyś drewniana polichromowana
figura Jana N. Rzeźba została skradziona (>>) około 2006-2007 roku, kiedy to
okradziono wiele okolicznych kapliczek. Od 2008 roku
jest tu Matka Boska. Kapliczka jest murowana i tynkowana, ma kształt
słupa, jest dwuczłonowa. Daszek o czterech szczytach zwieńczony krzyżem. W górnej kondygnacji są cztery półokrągłe
oszklone okienka (nad: Pietrosul)
Klasycystyczna murowana kapliczka z drewnianą
polichromowaną figurą Jana N. z początku
XX wieku, związana zapewne z założeniem dworskim, usytuowana na
rozstajach, przy stawie i cieku wodnym. Rzeźba ma charakter ludowy i
jest rzeźba autorstwa J. Dybowskiego z Kisielan (uzup: Pietrosul)
W tej miejscowości leżącej na pograniczu mazowiecko-lubelsko-podlaskim, przy
cmentarzu i przy stawie znajduje się murowana bielona kapliczka św. Jana Nepomucena z pierwszej połowy
XIX wieku (wpis do rejestru zabytków nr A-895 z 15.12.2009)
W kościele Nawrócenia św. Pawła (fundacja
Cieszkowskich), był obraz Jana N. z końca XVIII wieku wykonany przez
Jana Niezabitowskiego - malarza zakonnego. Po
ostatniej rozbudowie kościoła zniknął on z nawy kościoła, ale
okazało się szczęśliwie, że został przekazana do renowacji. Jest tu Jan
w scenie Apoteozy, z gwiazdami, i Mostem Karola w tle, dwa duże i dwa
małe anioły z atrybutami i trzynaście główek anielskich wśród chmur (uzup: Pietrosul)
Przy drodze na Rososz, koło boiska, stoi kapliczka
przydrożna wzniesiona w końcu wieku XVIII, słupowa, murowana, tynkowana,
czworoboczna, trzykondygnacjowa, ożywiona płycinami z wnęką, w której
stoi polichromowana rzeźba św. Jana Nepomucena z XVIII wieku. Daszek
namiotowy pokryty dachówką
W kościele Św. Trójcy znajduje się obraz malowany w
warsztacie Szymona Czechowicza "Ukrzyżowanie Pana Jezusa ze św. Janem
Nepomucenem" (nad: Pietrosul)
Drewniana polichromowana rzeźba Jana N. w murowanej
bielonej trójkondygnacyjnej kapliczce na skrzyżowaniu dróg przed Domem
Pracy Twórczej "Reymontówka" (nad: Pietrosul)
Murowana, czworoboczna kapliczka przydrożna
wzniesiona została około połowy wieku XIX, na grobli pomiędzy stawami,
która jest drogą dojazdową do dworu Jaźwińskich herbu Grzymała. Posiada sklepienie
krzyżowe. Wewnątrz znajdowała się rzeźba św. Jana Nepomucena z I połowy
wieku XIX, skradziona (>>)
przed rokiem 2000. Opiekunowie kapliczki początkowo sądzili, że
wiatr albo chuliganeria zrzuciła rzeźbę, szukali w stawie - mule pod
kapliczką, ale nie znaleźli. Dziś jest tam niebieska, plastikowa
figurka Matki Boskiej - nie wiemy niestety jak wyglądała oryginalna
rzeźba (uwaga: należy upewnić się, że miejscowość leżała po
wschodniej stronie pobliskiej granicy Ziem Warszawskiej i Liwskiej
dawnego województwa mazowieckiego)
Koło kościoła NMP, wewnątrz murów go otaczających, stoi
kamienny polichromowany Jan N. na bielonym cokole. Obiekt dosyć
szablonowy, ale sympatyczny (nad: W.Ś.)
W drewnianym kościółku - kaplicy podworskiej Matki
Boskiej Szkaplerznej (dawniej Narodzenia Najświętszej Marii Panny)
rezyduje niewielka drewniana polichromowana figurka Jana
N. pochodząca z XVIII wieku. Uszkodzona - brak obu dłoni (nad: W.Ś.,
uzup: Pietrosul)
W kapliczce z początku XX wieku, ustawionej na
miejscu starszego obiektu, znajduje się drewniana figura Jana N. Jest
pomalowana na nieco wściekłe kolory - peleryna jest jasno fioletowa.
Koresponduje to jakoś z różowym kolorem kapliczki (nad: Pietrosul)
Gloger, 1903: Ziemia Nurska
rozległa mil kwadratowych 661/3, zatem po Łomżyńskiej i Czerskiej
trzecia co do wielkości w liczbie 10 ziem województwa Mazowieckiego.
Miała trzy powiaty: Nurski, Kamieńczykowski i Ostrowski. Do
starostwa grodowego nurskiego należały też grody Kamieńczyk i
Ostrów. Sejmikowała w Nurze nad Bugiem. Większa część ziemi leżała
na prawym, mniejsza na lewym brzegu tej rzeki. Część środkowa i
zachodnia pokryta była w okolicy Kamieńczyka, Ostrowa i Wyszkowa
puszczą biskupów płockich, część wschodnia, koło Nura i Czyżewa,
zamieszkana prawie wyłącznie przez Mazowiecką szlachtę zagrodową,
bezkmiecą
Sadowne
/ Podborze (gm. Sadowne, pow. Węgrów,
):
przy drodze do Zarzetki, w drewnianej kapliczce stoi piękna drewniana barokowa figura Jana N. z II połowy XVIII
wieku, po renowacji, niemalowana, z niewielką gwiaździstą aureolą.
Kapliczka na pewno pamięta czasy pierwszej wojny, urokliwa, o
konstrukcji zrębowej zbudowanej na rzucie kwadratu, domkowa,
wzniesiona z zastosowaniem konstrukcji wieńcowej, oszalowana deskami
w układzie pionowym. Od frontu wejście prostokątne zakończone łukiem
odcinkowym, drzwiczki niskie, jednoskrzydłowe, sztachetowe. W
ścianach bocznych po jednym otworze okiennym prostokątnym,
zakończonym półkoliście. Pierwotny namiotowy, z drewnianym krzyżem w
zwieńczeniu dach z gontu długo był przykryty blachą, po
ostatnim remoncie gont wrócił, natomiast krzyż jest już metalowy.
Formalnie tego Jana N. przypisać trzeba do przysiółka Podborze
(część Zalesia, sąsiedniej wsi w stosunku do Zarzetki i Sadownego),
jednak zwyczajowo nazywany jest Janem z Sadownego.
Mówi się o nim również jako o Nepomuku z Grabin, Rażen, Zalesia lub
Szynkarzyzny. Obiekt wpisany do rejestru zabytków. Z relacji Mamy Siostry Realnej E.W. wynika, że z figurą tą wiąże się pewna relacja
przekazywana z ust do ust wśród miejscowych. Każdego roku, gdy
tereny te nawiedzała powódź, Jan z kapliczki był zabierany przez
wodę i zawsze gdy woda cofała się Jan trafiał idealnie w to samo
miejsce. Znalazłem również informację, że zgodnie z legendą podczas
jednej z wielkich powodzi u stóp wzgórza, na którym stoi kościół,
osiadła figurka św. Jana w drewnianej kapliczce, którą wzburzone
wody Bugu przyniosły nie wiadomo skąd. Figurka z kapliczką nie stały
jednak długo przy kościele w Sadownem, bowiem kolejna wielka powódź
przeniosła ją około 2,5 km na zachód od Sadownego i osadziła przy
drodze do Rażen, które kiedyś były miastem. Ludzie po powodzi
przenieśli kapliczkę z powrotem pod kościół w Sadownem. Jednak
następna wielka woda zabrała kapliczkę spod kościoła i osadziła w
miejscu w którym stała poprzednio. Działo się tak kilkakrotnie, aż
ludzie dali za wygraną. Żywioł zwyciężył, wygrały wody rzeki Bug. Od
tych czasów miejscowi chcąc powiedzieć o kimś, że wyjechał, zerwał
kontakty rodzinne lub stosunki sąsiedzkie mówią, że "Odsunął się jak
św. Jan od Sadownego". Założono tu skrzynkę geocaching (>>).
S.Ł. donosi, że w październiku 2007 roku Jan był w bardzo dobrym
stanie, przed rokiem 2006 wyremontowano bowiem figurę i kapliczkę, ja potwierdzam ten stan po
wizycie 9 września 2010. A.B. z kolei stwierdziła w roku 2008, że
krata nie była zamknięta i podjęła interwencję - spotkany
przechodzień obiecał przekazać uwagę osobie odpowiedzialnej
Neobarokowa kapliczka odtworzona na wzór
poprzedniej, w niej kopia rzeźby Jana N. ustawiona na
miejscu
skradzionej (>>)
w końcu roku 2009, wykonana na podstawie zdjęcia oryginału (zobacz
wyżej)
Rzeźba Jana N. niedaleko
skrzyżowania dróg Wyszków - Węgrów i lokalnej, biegnącej od
Sadownego do dworu łochowskiego, w części miejscowości zwanej
Łochowem Starym. Figura pochodzi z połowy XIX wieku.
Cokół prosty słupowy, murowany, czworoboczny, otynkowany. W przyziemiu
szersza plinta. Nasadę obiega profilowany gzyms podokapowy, nad nim
przykrycie namiotowe, o połaciach z blachy. Na cokole kamienna,
polichromowana, późnobarokowa, figura św. Jana Nepomucena. Kapliczka
otoczona drewnianym płotkiem sztachetowym. Obiekt zagrał, razem z
remizą stojącą po przeciwnej stronie drogi, w teledysku
zespołu Tulia (YouTube >>,
zobacz też spis filmów nepomuckuich >>)
(nad: ks. Z. Cz., uzup: MWK)
Kapliczka św. Jana Nepomucena stała przy
dzisiejszym zbiegu ulic I Armii Wojska Polskiego
(Świętojańskiej), Matejki i
Prostej. Została przymusowo przeniesiona w 1961 roku na
skwer za cmentarzem parafialnym na rogu ul. Białostockiej i
Spokojnej (zobacz niżej). Wtedy też ulicę Świętojańską przemianowano na I
Armii Wojska Polskiego. Z kapliczki tej stojącej na nowym
już miejscu w latach 60. XX wieku została
skradziona (>>)
XVIII-wieczna drewniana figura św.
Jana Nepomucena. Lokalne starania na przełomie tysiącleci o
powrót kapliczki na pierwotne miejsce nie powiodły się. Koło kapliczki nepomuckiej odbywał
się jarmark. Załączone zdjęcie pochodzi z 1958 roku, z książki
"Kapliczki i krzyże przydrożne w
Polsce" (>>). Podjęto starania, aby przywrócić nazwę
ulicy Swiętojańskiej, co stało się faktem w sierpniu 2017 (uzup: D.K., Pietrosul)
Trójkątna kapliczka św. Jana Nepomucena na skwerze
za cmentarzem parafialnym na rogu ul. Białostockiej i
Spokojnej jest tą samą, która stał na zbiegu ulic I Armii Wojska Polskiego
(Świętojańskiej), Matejki i
Prostej (zobacz wyżej) - została tu przymusowo przeniesiona w 1961 roku.
Wewnątrz nowa polichromowana figura Jana N. z krzyżem i
palmą, umieszczona tu 4 listopada 2015 roku na miejscu
starej, XVIII-wiecznej,
skradzionej (>>)
w latach 60. XX
wieku (zobacz wyżej). Kształt kapliczki przywodzi na myśl
podlaskie (>>)
obiekty z Knychówka i innego Wyszkowa (pow. Węgrów, gm. Liw).
Figura jest zapewne odlewem ze sztucznego kamienia lub
gipsu, statyczna, polichromowana, z wiodącymi kolorami lila
(spód peleryny i kołnierz) i fioletem (stuła, biret i
sutanna), ma w rękach krzyż i palmę. Podstawa sześciokątna (nad: Pietrosul)
W Galerii Ikon Prawosławnych Jakuba
Papaja przechowywana jest polichromowana rzeźba Jana N. z
XVIII wieku (III ćwierć?). Drewno lipowe, wysokość 123 cm.
Biret w prawym ręku, wzrok utkwiony w nieistniejącym już
krzyży, niegdyś trzymanym w uniesionej lewej dłoni (nad: Pietrosul)
Górny obraz Jana N. w lewym ołtarzu
przytęczowym w kościele Wniebowzięcia NMP (uwaga: wg R.K. jest
tu również figura Jana N., co zakwestionował Pietrosul)
W narożniku drewnianej dzwonnicy stojącej przed kościołem św. Andrzeja ustawiono
malowaną na srebrno figurę Jana N. Zabezpieczono ją blaszanym
daszkiem (nad: M.Z.)
Według
legendy Św. Jan Nepomucen sam wybrał sobie to miejsce na
nadbrokowych błoniach. W czasie
wielkiej wody (powodzi) kamienna (!) figura Jana N. przypłynęła nie wiadomo skąd. Miejscowi
ludzie go wyłowili, a staraniem dziedzica rzeźba została
wyremontowana i ustawiona na zbudowanym dla niego wysokim ceglanym i
tynkowanym cokole. Data powstania według niektórych źródeł to rok
1820, jednak bywa ona kwestionowana. M.Wardzyński łączy ją raczej ze
szkołą lwowską, najpewniej z pracownią Polejowskich (Maciej,
notowany od 1758, zm. po 1795 lub 1806; punktowo czynny na Mazowszu,
lub współpracownicy: Piotr Chrząstowski i Frantz Müller, czynni do
lat 20. XIX wieku). Jest to dobrej klasy rzeźba utrzymana w manierze
barokowej, niestety mocno skorodowana. Klasyczny kontrapost, goła
głowa z lokiem na czole, resztka biretu w lewej dłoni, w prawym
ramieniu krucyfiks, ładnie cięte szaty. Na przełomie września i
października 2002 roku kapliczka była remontowana
W tutejszym kościele parafialnym prawy ołtarz flankuje drewniana
polichromowana rzeźba Jana N. Dawnej stała po prawej stronie ołtarza
lecz została przeniesiona na lewą. Jan wpatruje sie w krzyż trzymany
w prawej ręce, ma gołą głowę, złotawą pelerynę z gronostajowymi
kosmykami i kapturem (!), srebrną komżę, złota sutannę, czarne buty.
Krzyż jest najwyraźniej wtórny, a pierwotny był znacznie dłuższy, na
co wskazuje gest rąk (uzup: Pietrosul)
Na prywatnej posesji pp. Sotów, koło strumyka i przy drodze do Złotorii
Nowej stoi ceglana tynkowana kapliczka z czterospadowym daszkiem
pochodząca z roku 1938. Wewnątrz znajduje się starsza - zapewne z
przełomu XIX i XX wieku - drewniana figura Jana N. Rzeźba jest
destruktem stojącym opartym o tylną ścianę kapliczki. Zniszczona
dolna część, brak rąk trzymających niegdyś krzyż, którego szczątek
wystaje ponad prawym barkiem, reszta biretu, resztki polichromii.
Twarz nieco zatarta, niewidoczny zarost. Zachowane szczegóły
pozwalają sądzić, że był to obiekt niezłej klasy. Według właściciela,
który remontuje kapliczkę, figura przypłynęła z Czech (! -
proponowana trasa to Odra-Warta-Noteć-Kanał Bydgoski-Brda-Wisła-Bug-Brok-bezimienny
dopływ Broku przepływający przez Złotorię. Większość trasy - pod
prąd)
- Wólka Kunińska
(gm. Goworowo, pow. Ostrołęka): jest tu drewniana zrębowa kaplica
Jana N. z 1868
roku. Dawniej była w niej ludowa figura JN, dziś przechowywana w
Muzeum Kurpiowskim w Ostrołęce [MOO/E/2156], a swego czasu przechowywana w
zakrystii kadzidlańskiego kościoła. Była obecna na wystawie "Święty
Przydrożny" [nr kat. 46] - zobacz jej opis na
stronie poświęconej tej wystawie (>>).
Nie wiem, czy w tej chwili w kapliczce jest jakaś figura - może
kopia tej starej? (uwaga: sprawdzić)
W tutejszym kościele, lub w stojącej obok
kaplicy (cmentarnej?), jest podobno obraz Jana N. Nie udało
się tego sprawdzić - kościół był zamknięty (uwaga, należy
sprawdzić przynależność do Ziemi Nurskiej)
Przy ulicy stoi żeliwny (rzadkość!) Jan N. posadowiony na
walcowatym postumencie w formie prawie dwumetrowej
murowanej otynkowanej kolumny, niedaleko dworu i zapewne fundacji
dworskiej. Katalog Zabytków podaje jako czas powstania połowę XIX
wieku, inne źródło łączy figurę z przebudową dworu dokonaną w roku
1912 przez nowego właściciela Romana Walentego Jeleniewskiego. Być
może figura jest starsza, a w 1912 obiekt przeszedł tylko remont? Obiekt ten przedstawia obraz p. A. Miszalskiej-Gąsienicy
prezentowany w jednej z galerii w Pruszkowie (gm.
i pow. Pruszków) (zobacz wyżej) (uwaga, należy sprawdzić
przynależność do Ziemi Nurskiej)
Według zeznań Konrada jest gdzieś tutaj
(Wola Rasztowska? Roszczep?), nieco w bok od szosy, przy
polnej drodze, figura Jana N. (uwaga: sprawdzić na miejscu)
część należąca do Ziemi Nurskiej
leżące po wschodniej stronie Narwi
Pniewo (gm. Zatory, pow. Pułtusk,
): nad potokiem Prutka, przy
drodze Pniewo-Lutobork stoi ciekawy Nepomuk w formie drewnianej
pomalowanej na czerwono kolumny, na której ustawiono rodzaj domku na
ośmiu kolumnach. Wewnątrz drewniana figurka Jana N., trudna do datowania
z powodu czasu który wygładził powierzchnię rzeźby,
ale zapewne XIX-wieczna. Całość zwieńczona krzyżem
Pniewo-Kolonia (gm. Zatory, pow. Pułtusk,
): przy kładce na potoku Prutka stoi murowana kapliczka nepomucka fundacji Kazimierza
Witkowskiego. Wewnątrz, za zamykanym okienkiem, drewniana
polichromowana ludowa rzeźba JN trzymającego palmę i ze śladem po
krucyfiksie. Mocno zniszczona, lecz przez to ekspresyjna. Istnieje
legenda o zwyczaju bosej pielgrzymki z kościoła w Pniewie do tej
kapliczki
Drwały (gm. Zatory, pow. Pułtusk,
): w oszklonej szafce na
ceglanym słupie umieszczono za szkłem XIX-wieczną małą figurkę Jana
N., drewnianą, malowaną wieloma warstwami farby. Kapliczka zastąpiła
starszy słup drewniany przy okazji odzyskania
skradzionej (>>)
rzeźby
Na południowym skraju wsi, na brzegu lasku oddzielającego drogę od pól stoi,
otoczona metalowym ogrodzeniem, murowana kapliczka z dwuspadowym
daszkiem. W niej rezyduje polichromowana figura Jana N. (nad: H.Jakóbczak <- S.K.)
Przy ujściu Kanału Głównego do Narwi na cokole stoi
figura świętego Krzysztofa. Dawniej w tym miejscu stał święty Jan
Nepomucen i zapewne cokół należał do niego. Inskrypcja w ostrołukowej
wnęce jest zatarta, a z daty u podstawy odczytać można rok 1885 (?) (nad:
MWK, FKiKPM)
Za Orzycem, po prawej stronie mostu, stała
niegdyś metalowa, miedziano-brązowa figura Jana N. Została ona strącona do
rzeki przez Niemców natychmiast po zajęciu miasta w 1939
roku. Pozostał po niej tylko cokół, który można zobaczyć
przed wejściem do kościoła Bożego Ciała - aktualnie zajmuje
go figura Chrystusa (nad: MWK via FB, za "Powiat makowski.
Ocalić od zapomnienia", t.2, red: J.M. Rzepka, Maków 2012)
Pochodząca z Głodowa
(gm. i pow. Pułtusk, zobacz niżej) biała kamienna figura
Jana N. w kapliczce na słupie, ustawionej po II wojnie światowej przy murze
tutejszego cmentarza kościelnego. Istnieje legenda o uderzeniu
pioruna w figurę, co było przyczyną przenosin
Na plebanii kościoła św. Wawrzyńca przechowywany jest
XVIII-wieczny obraz przedstawiający stojącą postać Jana N. w
towarzystwie anioła. W rękach Jana spoczywa duży krucyfiks.
W tle - Most Karola ze sceną Topienia (uwaga: sprawdzić stan
aktualny, wpis ten powstał na podstawie KZSwP) (nad: Thomas)
Nieco za wsią, na nadorzyckich
łąkach, znaleźć można niewielką drewnianą czarno-białą figurę
Jana N. ustawioną na masywnej kolumnie zwieńczonej
zwężającym się blaszanym daszkiem, która z kolei stoi
na sześciennym postumencie z tablicą fundacyjną. Lata 30. XX
wieku (uwaga: jesienią 2012 figurki nie było na jej miejscu,
należy sprawdzić stan aktualny)
Niedaleko mostu na Pełcie stoi kamienny słup, a na nim kamienna figura
Jana N. z 1909 roku, postawiona na miejscu starszej
przeniesionej do Szwelic (zobacz wyżej)
Ziemia Wiska dzieliła się na
dwa powiaty: wizki (Wizna) i wązowski (Wąsosz). Później wydzielono
też powiat radziwiłowski (Radziłów, Radziłowo). Jej granicą wschodnią,
jednocześnie granicą Mazowsza, była Biebrza; od południa - rzeka
Narew
[nr kat. 22] Drewniana ludowa polichromowana figura
Jana N. Była obecna na wystawie "Święty
Przydrożny" (zobacz więcej >>).
Wysokość 22 cm. Koniec XIX wieku. Nie mam o niej żadnych dodatkowych informacji
prócz tego, że jest własnością parafii św. Jana Chrzciciela
w Wiźnie, stąd jako lokalizację wskazuję dom parafialny
Przy mostku na Wissie (tym położonym na wschód od
centrum miejscowości) i przy ulicy Świętojańskiej (!),
nazwanej tak właśnie od tej kapliczki, stoi murowana z kamienia kapliczka
arkadowa, najprawdopodobniej ustawiona tu niedawno na
miejscu starszej. Kamienna figura Jana N. z niej pochodząca
jest wzrostu naturalnego, to
jest około 180 cm, polichromowana, statyczna, bez aureoli i
ze stułą na szyi. Na podstawie napis: "B. Mazurek 19..".
Rzeźba przejściowo przez parę lat (2009-12?) była do
obejrzenia w kościele, gdzie zabrano ją do remontu. Remont
wypadł tak sobie, bo w roku 2018 nowa polichromia figury już
odpadała (uzup: Pietrosul)
Najwybitniejsza z rzeźb w poklasztornym kościele
szczuczyńskim p.w. Imienia Najświętszej Marii Panny, i w ogóle najciekawszy zabytek miasta, to figura Jana Nepomucena - musiała powstać w
innym kręgu artystycznym, najprawdopodobniej warszawskim.
Szpeci ją bardzo prymitywnie przemalowana polichromia,
jednakże rzeźbiarski modelunek jest doskonały, co widać
zwłaszcza w sposobie wykonania jednego z najtrudniejszych
dla rzeźbiarza elementów postaci ludzkiej jaką są ręce, a te
w rzeźbie ze Szczuczyna są wyjątkowo piękne. Herby
fundatorów umieszczone na cokole wskazują, iż rzeźba mogła
powstać po roku 1741, w którym odbył się ślub Eustachego
Potockiego i Marianny Kątskiej. Nieznanego dotąd autora rzeźby należałoby więc
szukać wśród artystów pracujących dla Eustachego Potockiego. Rzeźbę
umieszczono w ściennej hemisferycznej wnęce w bocznej kaplicy po prawej stronie
ołtarza głównego na zakończeniu nawy północnej. Jest ona drewniana,
złocona. Obiekt był konserwowany i zdjęcie z folderu
wystawy "Jan Nepomucen święty przydrożny" nie jest już aktualne - na
pustych hakach osadzono brakujące aniołki. Ten
wizerunek JN jest ciekawy również z powodu astrolabium
podtrzymywanego przez jednego z aniołków. Interpretacja tego symbolu
jest ciągle przedmiotem dociekań (symbol filozofa lub uczonego?), a na północnym Mazowszu motyw ten
występuje w kilku przykładach (por: obrazy z Czerwińska
(>>), Jasieńca (>>) i Łomży (>>)
oraz Siedlec (>>), figury z
Piaseczna (>>), Kielc
(sandomierskie >>), Tarnowskich Gór (Górny Śląsk >>) i Bensheim w Niemczech >>)
Barokowy obraz Jana N. w szczycie ołtarza bocznego w kościele
kapucynów. Nad głową klęczącego na chmurkach Jana umieszczono siedmiogwiaździstą (!) aureolę, a obok postaci astrolabium - kulę ziemską. Ten
tajemniczy przedmiot, którego symboliczne znaczenie ciągle badamy (symbol filozofa lub uczonego?),
na północnym Mazowszu występuje w kilku przykładach (zobacz:
Szczuczyn (>>), Czerwińsk (>>),
Siedlce (Ziemia Łukowska woj. lubelskiego >>),
oraz np. Tarnowskie Góry (Górny Śląsk >>) i Bensheim w Niemczech >>)
W tym samym kościele kapucynów, w prawym transepcie wisi obraz
Wszystkich Świętych, a w drugim "męskim" rzędzie, po lewej stronie,
dostrzec można głowę Jana N. w charakterystycznym birecie
[gm. Łomża, pow. Łomża]: w Muzeum Diecezjalnym przy uli.
Giełczyńskiej 20a ekspozycji w lecie 2019 roku znajdowała się tylko jedna
figura Jana N. - drewniana rzeźba z przełomu XVIII-XIX wieku, nr inw. MD/RZ/06. W magazynie kolejne obiekty
W magazynie Muzeum Diecezjalnego przebywa figura św. Jana
Nepomucena z I połowy XIX wieku pochodząca z kościoła parafialnego
św. Rocha w
Jasienicy (gm. i pow. Ostrów Mazowiecka, Ziemia Nurska woj.
mazowieckiego >>).
Drewniana, polichromowana, około 150 cm. Wysoki kloszowany biret, ładnie
oddany mantolet z futra gronostajowego, bujny zarost, bystre spojrzenie.
Utrącona lewa dłoń, ślady drewnojadów. Dawniej umieszczona była w
głównym ołtarzu św. Izydora, od co najmniej 30 lat na strychu kościelnym
oczekiwała na lepsze czasy i konserwację. W maju 2007 roku, na prośbę Radka i Justyny, Jan został
odszukany i wyniesiony na świat celem wykonania fotografii.
Dziesięć lat później M.W.Kmoch odnalazła go w Muzeum Diecezjalnym w
Łomży, gdzie przechowywany jest w magazynie i raczej nie ma szans na
trafienie do głównej ekspozycji. Jego stan znacznie się pogorszył (nad: RK uzup: MWK)
Jedyna w lecie 2019 figura Jana N., która znajduje się w ekspozycji
to ładna drewniana rzeźba o nr inw. MD/RZ/06, z resztkami polichromii.
Ładny esowaty kontrapost, utrącona prawa dłoń i palec lewej, brak
atrybutów. Cechą charakterystyczną jest lok wystający spod biretu (nad:
Pietrosul)
[gm. Łomża, pow. Łomża]: w Muzeum Północno-Mazowieckim przy ulicy Dwornej 22 znajduje się zbiór kilku figur
Jana Nepomucena od XIX do XXI wieku. W roku 2004 były prezentowane na
najważniejszej wystawie Nepomuków północnego Mazowsza
"Święty Przydrożny" - zobacz (>>).
Podaję [numer katalogowego wystawy], a następnie [numer muzealny],
miejsce pierwotnej lokalizacji i ewentualnie miejsce po translokacji.
Ich katalogowanie jest bardzo utrudnione ze względu na ich przepływanie
na przykład ze skansenu w Nowogrodzie do Muzeum Północno-Mazowieckiego w
Łomży i ew. odwrotnie (na przykład obiekty [nr kat. 19][MPM/N/E-467],
[nr kat. 8][MPM/N/PN-446],
[nr kat. 20][MPM/N/E-1264])
[nr kat. 49][MPM/E-2571]. W Muzeum Północno-Mazowieckim przebywa
figura św. Jana Nepomucena autorstwa Konstantego Chojnowskiego z
1938 roku pochodząca z miejscowości
Jankowo-Młodzianowo
(gm. Nowogród, pow. Łomża). Drewno polichromowane, 37,3x16x8,3 cm.
Krzyż, biret stuła i palma. Na postawie napis: "ŚW. JAN").
Był obecny na wystawie "Zwykli niezwykli. Kult świętych w diecezji
łomżyńskiej" w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce. We wrześniu
2018 nie było go w głównej ekspozycji (uzup: MWK)
[nr kat. 50][MPM/E-2626]. W Muzeum Północno-Mazowieckim przebywa
figura św. Jana Nepomucena z II połowy XIX bądź początku XX
wieku pochodzący z
okolic Łysego
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka) lub okolic Łomży. Drewno
ze śladami gruntu po usuniętej polichromii, 47,5 x 17,5 x 13,5 cm).
Był obecny na wystawie "Zwykli niezwykli. Kult świętych w diecezji
łomżyńskiej" w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce (uzup: MWK)
[nr kat. 20][MPM/N/E-1264]. W Muzeum Północno-Mazowieckim przebywa
figura św. Jana Nepomucena z II połowy XIX wieku pochodzący z
miejscowości
Czarnia
(gm. Czarnia, pow. Ostrołęka). Drewno
polichromowane, 74 cm. Poprzednio był w w Skansenie Kurpiowskim
w Nowogrodzie (zobacz niżej) i zachował numer katalogowy tej
placówki
[nr kat. 8][MPM/N/PN-446]. W Muzeum Północno-Mazowieckim przebywa
figura św. Jana Nepomucena z terenów wschodniej Puszczy Zielonej z 1892 roku. 100 cm. Poprzednio był w w Skansenie Kurpiowskim w Nowogrodzie
(zobacz niżej) i zachował numer katalogowy tej placówki
[nr kat. 19][MPM/N/PN-447]. W Muzeum Północno-Mazowieckim przebywa
figura św. Jana Nepomucena z terenów Puszczy Zielonej na Kurpiach z
II połowy XIX wieku. Poprzednio był w w Skansenie Kurpiowskim w
Nowogrodzie (zobacz niżej) i zachował numer katalogowy tej placówki
[nr kat. 59][MPM/E-4620] W Muzeum Północno-Mazowieckim przebywa
figura św. Jana Nepomucena autorstwa Józefa Bacławskiego z Łysego (2003),
która była obecna na wystawie "Święty Przydrożny" (zobacz >>).
Drewno lipowe polichromowane, wysokość 98 cm, w rękach mały krzyżyk
i palma, czerwona stuła, szara peleryna, biała komża, czarny biret i
sutanna. Jest ona bardzo
podobna do figury ze zrekonstruowanej kapliczki w Zagrodzie
Kurpiowskiej w Kadzidle,
różniąc się tylko nieznacznie inną pozycją krzyża (uzup: Pietrosul)
Tarnowo (gm. Miastkowo, pow. Łomża, ): w tej miejscowości leżącej już za
granicą Kurpi znajduje się Jan N. ufundowany jeszcze w wieku XVIII przez tutejszych dziedziców Ciemieniewskich. Stoi on przy drodze z dworu do wsi Uśnik. Rzeźba jest
barokowo-ludowa, drewniana polichromowana, a kapliczka to drewniany
kryty gontem brog z 1839 roku. Miejscowa legenda głosi, że figura
przypłynęła do nich rzeką gdzieś w XVII wieku (!), zatrzymując się i
kręcąc w nurcie, jakby wybierając to miejsce. Wrzucona do wody przez
żołnierzy rosyjskich podczas I wojny światowej w cudowny sposób
przypłynęła z powrotem. (Źródło: Spotkania z Zabytkami 7/2002).
Jest to Nepomuk najklasyczniejszy z klasycznych, jeśli szukacie
modelowego przykładu drewnianego Jana w brogowej kapliczce - jedźcie do
Tarnowa. Kopia tego obiektu zdobi skansen w Nowogrodzie (zobacz niżej),
choć jest też prawdopodobne że to w Tarnowie stoi kopia kapliczki i
figury, a oryginały w skansenie w Nowogrodzie. W każdym razie liczba
sztachetek w barierce obecnej kapliczki nie zgadza się z tym, co jest na
zdjęciu w Katalogu Zabytków Sztuki, nie zgadza się też układ rąk figury
(na różnych fotkach są aż trzy wersje!) (uwaga: wyjaśnić)
[gm. Nowogród, pow. Łomża]: w Skansenie Kurpiowskim w tej miejscowości leżącej tuż za
granicą Kurpi, lecz związanej w regionem, zobaczyć można kilka figur
Jana Nepomucena od XIX do XX wieku. W roku 2004 większość nich była
prezentowana na wystawie
"Święty Przydrożny" - zobacz (>>).
Ich katalogowanie jest bardzo utrudnione ze względu na ich przepływanie
na przykład ze skansenu w Nowogrodzie do Muzeum Północno-Mazowieckiego w
Łomży i ew. odwrotnie (zobacz wyżej, na przykład obiekty [nr kat. 19][MPM/N/E-467],
[nr kat. 8][MPM/N/PN-446],
[nr kat. 20][MPM/N/E-1264]). Podaję [numer
katalogowego wystawy], a następnie [numer muzealny], miejsce pierwotnej
lokalizacji i ewentualnie miejsce po translokacji:
W Skansenie Kurpiowskim znajduje się okazała kryta gontem i
zamknięta płotkiem kapliczka brogowa, a w
niej elegancka drewniana polichromowana figura Jana N. Ustawiono ją
na skarpie Narwi, z widokiem na rzekę. Jest to kopia
lub oryginał (uwaga: wyjaśnić) obiektu z Tarnowa
(gm. Miastkowo, pow. Łomża) (zobacz wyżej). Oryginał rzeźby został ufundowany
jeszcze w wieku XVIII przez Ciemieniewskich. Jest to
barokowo-ludowa, drewniana polichromowana figura
[nr kat. 51][MPM/N/E-45]. W Skansenie Kurpiowskim znajduje się
drewniana figura Jana N. autorstwa Franciszka
Szymańskiego
z 1964 roku pochodząca z miejscowości
Turośl-Pieklik
(gm. Turośl, pow. Kolno, Kurpie).
Bardzo ciekawy jest przedmiot w lewej ręce Jana - ma to być zapewne
palma, ale wygląda jak drewniane widły. Charakterystyczne dla tego
rzeźbiarza żłobienia na stule i rodzaj krzyża. Całość wykazuje duże podobieństwo
do obiektu w Cieciorach (zobacz >>) - być może wskazuje
to na tego samego twórcę i czas powstania. Jan ten był obecny na wystawie "Święty Przydrożny"
(nr kat. 51). Drewno, polichromia zmyta z powierzchni rzeźby,
wysokość 70 cm
W kościele św. Wojciecha w czwartym ołtarzu bocznym w nawie
południowej, w zwieńczeniu,
jest rzeźba św. Jana Nepomucen z XVIII wieku, jedna z pierwszych na
tych terenach. Figura jest srebrno-złota, w birecie i z dużym
krzyżem w prawej ręce. Gest lewej sugeruje, że kiedyś tkwiła w niej
palma, bądź krucyfiks był inaczej ułożony. U stóp Jana dwie główki
anielskie i kilka srebrnych chmurek, za nim, na tle okna, złote
promienie
Łomża leży poza granicami Kurpi,
ale jest związana z tym regionem. Zasoby tutejszego Muzeum
Północno-Mazowieckiego to 2 obiekty nepomuckie pochodzące właśnie z
Kurpi.
Natomiast w Skansenie
Kurpiowskim w Nowogrodzie (pow. Łomża, również poza Kurpiami)
zobaczyć można co najmniej pięć figur Jana Nepomucena od XIX do XX
wieku, w tym cztery kurpiowskie. Dwa z nich były prezentowane na
wystawie
"Święty Przydrożny" - zobacz (>>)
W tej miejscowości nad Pisą, zwanej też Dobrylas,
przy drodze do mostu, jest piękny drewniany Jan N., dawniej w ładnej
kapliczce z półokrągłymi drzwiami i oknami. Była to konstrukcja raczej powojenna, lecz
pełna uroku. Otwory kapliczki zamknięto oknami po roku 1984, wtedy
też pomalowano ją na kolor "jasny orzech". Czterospadowy dach był
kryty papą, z toczonym krzyżykiem na szczycie. Niestety, podczas
wizyty w tym miejscu 2009-06-03 stwierdziłem, że kapliczka przeszła
metamorfozę w duchu modernizacji i malinowego gustu - jest to teraz całkiem nowy,
raczej brzydki obiekt, pozbawiony proporcji, pomalowany na dziwny
odcień czerwieni, szalowany, pokryty nieładną dachówką bitumiczną. W
dodatku niedostępny z powodu siatki ogrodzeniowej, psów i płotka
otaczającego kapliczkę. A więc dwa remonty, każdy oznaczał zmianę na
gorsze! Sama figura jest, zdaje się, w dobrym stanie, zniknął
natomiast szczyt zastąpiony topornym krzyżykiem. Podobnie
skandaliczną "modernizację" przeszedł obiekt w nieodległym Koźle (pow.
Kolno, zobacz)
Drewniany Jan N. w kapliczce domkowej z blaszanym
czterospadowym dachem zwieńczonym krzyżem. Srebrna komża, na niej czarna
peleryna i czerwona stuła, w rękach krzyż i srebrna palma. Biret. Rzeźba
ustawiona na okrągłej podstawie. Całość otoczona płotkiem ze sztachet,
usytuowana przy drodze nad strugą, w grupie wierzb (bywają przycinane)
W archiwalnym numerze pisma "Polska Sztuka Ludowa"
znalazłem informacje i zdjęcie nieznanego mi do tej pory drewnianego
40-centymetrowego Jana N. wykonanego w 1963 roku przez Jana Sęka z kloca
lipy. Jego cechą charakterystyczną są tworzące wzór trójkąta ukośnie
nacięcia na otoku biretu. Nie znam dalszych losów tej rzeźby
Nieco na południe od wsi, nad strugą stoi drewniana kapliczka w pionowe paski (tworzą je
pomalowane listewki w szparach między deskami), w niej ludowy Jan N. z
Grzywką i długą rozszerzaną końcach stułą na szyi. Obiekt notowany w
Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce. Kapliczka zmienia czasem swe kolory,
w roku 2014 była zielono-brązowa z białymi paskami. Dodano niebieskie
ogrodzenie z metalowych prętów. W roku 2010 zmieniono kolory
malowania kapliczki i ogrodzono ją metalowym płotkiem. (uzup: Pietrosul)
Miasto Ostrołęka leży poza granicami regionu kurpiowskiego, ale
stanowi dla niego zaplecze i nieformalną stolicę. Zasoby tutejszego
muzeum, nazwanego zresztą Muzeum Kultury Kurpiowskiej, dotyczą
właśnie Kurpi i Kurpiów.
Odnalazłem drewnianą polichromowaną figurę Jana N. w ołtarzu
południowego transeptu kościoła klasztoru pobernardyńskiego pod
wezwaniem św. Antoniego. Pochodzi z 1720 roku i ubrany jest w srebrną
komżę-rokietę. W ręku wtórny krzyżyk nie uzasadniający już gestu
rąk. Uchylone usta nie przydają mu wyrazu inteligencji
W fasadzie kościoła pobernardyńskiego pod wezwaniem św. Antoniego jest
wnęka, w której niegdyś stała figura Jana N. W fasadę wmurowano tez
kamień młyński, który stanowi łącznik z domeną Jana - żywiołem
wodnym
Przy drodze wjazdowej do
miasta, za mostem na Omulwi (jadąc od Warszawy) jest prosty odcinek
drogi. Po lewej stronie rosły do niedawna dorodne topole. Część z
nich ścięto na wysokości około 3-4 m i ustawiono na nich figury.
Może zresztą rzeźbiono w tych okaleczonych drzewach. Figury
przedstawiają różne motywy kurpiowskie: postacie w strojach
ludowych, palmy, ale czwartą od prawej strony był niewątpliwie Jan Nepomucen.
Rzeźby to wykonane w roku 2006 dzieła Stanisława i Józefa
Bacławskich z Łysych, nie wiemy, który z nich wykonał akurat Jana N.
Figury zdemontowano w 2016 r. i miały być poddane konserwacji w
Miejskim Zarządzie Obiektów Sportowo-Turystycznych i Infrastruktury
Technicznej. Jak dotąd (koniec roku 2018) nie powróciły (nad: S.Ł., uzup: Pietrosul)
[gm. Ostrołęka, pow. Ostrołęka]: w Muzeum znajduje się duży zbiór drewnianych figur Jana Nepomucena od
XVIII do XXI wieku z terenów Kurpi. Ich liczba w
ekspozycji zmienia się nieustannie, są też wypożyczane (również
wymieniane) do innych muzeów (Łomża, Nowogród) oraz na pokazy
czasowe. Były prezentowane na wystawie
"Święty Przydrożny" - zobacz (>>)
w roku 2004 oraz "Zwykli niezwykli. Kult świętych w diecezji
łomżyńskiej". Tutaj fotki z wystawy i z jej katalogu
prezentowane są wraz z moimi zdjęciami roku 1991 z zakrystii
kościoła w Kadzidle, gdzie część z nich przejściowo trafiła za
sprawą proboszcza. Podaję [numer katalogowego wystawy], a
następnie [numer muzealny], miejsce pierwotnej lokalizacji i
ewentualnie miejsce po translokacji.
Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce zapraszało na wystawę
"Jan Nepomucen Święty Przydrożny" do
sierpnia 2004. 23 zdjęcia pobrałem ze stron
Muzeum.
Poprzednio wystawa odwiedziła Białystok i Łomżę. Prezentowane na
niej obiekty pochodziły głównie z Kurpi - rozpoznaję rzeźby składowane
niegdyś w zakrystii w Kadzidle (gdzie z pewnością - potwierdza to
KZSwP - były rzeźby z Golanki, Kadzidła, Piaseczna, Szafarni i Todzi,
ale być może też z Jeglijowca i innych miejsc) oraz zebrane z
Podlasia >> i
północno-wschodniego
Mazowsza
(>>). Jany N. z tej wystawy są w trakcie opracowywania na bazie zdjęć z
Muzeum, katalogu wystawy, Katalogów Zabytków Sztuki w Polsce z tych
okolic, materiałów nadesłanych przez członków Bractwa Nepomuckiego oraz moich wcześniejszych znalezisk.
Poniżej zobaczyć je można w twórczym bałaganie, w trakcie
kompilowania z moimi poprzednimi zbiorami oraz ze zdjęciami Michała
Zalewskiego i innych
źródeł...
[nr kat. 52][MOO/E/2734]. Drewniana ludowa figura
Jana N. z 1950 roku z miejscowości
Płoszyce
(gm. Lelis, pow. Ostrołęka) autorstwa mieszkającego tutaj Jana Sęka
(zobacz poniżej inne jego Nepomuki). Wysokość
23 cm. Był obecny na wystawie "Święty Przydrożny" - zobacz (>>)
[nr kat. 52]. Polichromowany, z
żółtą stułą i palmą w prawej oraz krzyżykiem w lewej dłoni - oba
trzymane pionowo. Rzeźbę umieszczono w starszej kapliczce z Łęgu
Przedmiejskiego. Jako jedyny reprezentował na stałej ekspozycji zbiór
Nepomuków Muzeum we wrześniu 2018
[nr kat. 53][MOO/E/2864]. Drewniana ludowa figura
Jana N. z 1950 roku z miejscowości
Płoszyce
(gm. Lelis, pow. Ostrołęka) autorstwa mieszkającego tutaj Jana Sęka
(zobacz poniżej inne jego Nepomuki). Niegdyś w zakrystii w
Kadzidle. Wysokość
23 cm. Był obecny na wystawie "Święty Przydrożny" - zobacz (>>)
[nr kat. 52] oraz na wystawie
"Zwykli niezwykli. Kult świętych w diecezji łomżyńskiej" w
Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce. Wysokość 35,5x12,4x11,5 cm. Prawie identyczny
jak ten z kolekcji Jana Leończuka (nr. kat 48, zobacz niżej). Polichromowany, z
rąbkiem sutanny zdobionym malowanymi kwiatkami, ze stułą i pustymi już rękami
[nr kat. 10][MOO/E/2865]
Kadzidło (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka):
Nepomuk z XIX/XX wieku, autor nieznany, drewno polichromowane,
wysokość 27 cm, dawniej w zakrystii kościoła w
Kadzidle. Dziś pięknie
odrestaurowany, choć nadal brak lewej dłoni. Gruba warstwa farby
zmyliła mnie kiedyś na tyle, że sądziłem że wykonano go w
technice ceramiki. Dziś bez polichromii, wysokość 27 cm
[nr kat. 23][MOO/E/690]
Zdunek
(gm. Myszyniec, pow. Ostrołęka): Nepomuk z XIX wieku, wysokość 80
cm, drewno ze śladami polichromii. Ponoć rzeźba została
ukradziona (to wersja miejscowa, być może mowa o jej
następczyni?), ale finalnie znalazła się w Muzeum w Ostrołęce
(zobacz opis pierwotnej lokalizacji obiektu >>). Był obecny na wystawie "Święty
Przydrożny". Obecnie znajduje się tam kolejna nowa kapliczka z
figurą JN, już trzecia z kolei, wykonana przez twórcę ze wsi
Dęby
[nr kat. 24][MOO/E/2861]
Kadzidło (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka): Jan N. wyrzeźbiony przez Łukasza
Raczkowskiego na przełomie XIX i XX wieku, swego czasu
przechowywany w zakrystii kadzidlańskiego kościoła, gdzie
widziałem go po raz pierwszy, odnowiony i odmalowany. Wymiary
to 95,5x27 cm. Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" [nr kat. 24] oraz na wystawie "Zwykli
niezwykli. Kult świętych w diecezji łomżyńskiej" w Muzeum
Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce (uzup: MWK) (zobacz
również jego figury JN z miejscowości Białystok, Leman,
Jazgarka, Brzozowy Kąt)
[nr kat. 25][MOO/E/2862]
Kadzidło (gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka): Jan
N. wyrzeźbiony przez Łukasza Raczkowskiego na przełomie XIX i XX
wieku.
Drewno, 115 cm, dawniej polichromowane. Był niegdyś przechowywany w zakrystii kościoła w
Kadzidle. Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" [nr kat. 25] (zobacz również jego
figury JN z miejscowości Białystok, Leman, Jazgarka, Brzozowy
Kąt)
[nr kat. 26][MOO/E/2863]
Kadzidło (gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka): Nepomuk z początku XX
wieku,
niegdyś w zakrystii w
Kadzidle.
Dziś jest pięknie odrestaurowany i odmalowany. Wysokość 69,5 cm.
Był obecny na wystawie "Święty Przydrożny" [nr kat. 26]
[nr kat. 27][MOO/E/2858]
Golanka (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka): Nepomuk z II połowy XIX wieku z
pięknym czerwonym płaszczem z wyrzezanymi w rozczulająco naiwny
sposób ogonkami gronostajów. Niegdyś w zakrystii w
Kadzidle, potem jako jedyny został w Kadzidle po transferze innych
Janów do muzeum i był eksponowany w
tamtejszym
miniskansenie - zagrodzie kurpiowskiej (>>).
Cechą charakterystyczna jest uszkodzony nos. Był obecny na
wystawie "Święty Przydrożny"
[nr kat. 28][MOO/E/1508]
Łacha
(gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie, Kurpie)
lub
Dęby (gm. Łyse, pow. Ostrołęka):
w zbiorach Muzeum Kultury Kurpiowskiej jest Jan
N. wyrzeźbiony przez Andrzeja Kaczyńskiego w II połowie XIX
wieku. Prawdopodobną pierwotna lokalizacją tego Nepomuka była kapliczka
w
Łasze, choć odkrycie A.B. w przedwojennym
(lata 20. XX wieku, opr. arch. Rudolf Macura, wyd. Ministerstwo
Komunikacji)
wydawnictwie "Ziemia Kurpiów" kieruje podejrzenia raczej w stronę miejscowości
Dęby. Nepomuk ten potem przechowywany był w
Kadzidle (w zakrystii kościoła lub w Zagrodzie Kurpiowskiej -
nie pamiętam już gdzie ją widziałem), dziś w muzeum w Ostrołęce (nr MOO/E/1508). Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" (uwaga: figury z Łachy, Kozła i ta z muzeum w Ostrołęce
to temat sam w sobie. Podczas prób opisu mieszają się nam ze sobą, z zaginioną rzeźbą z Wachu,
ze swymi kopiami i klonami, mylone są w źródłach które są zresztą
wzajemnie sprzeczne, zmieniają miejsce pobytu, co powoduje trudności
w identyfikacji. Lecz zawsze fascynują urokiem!)
(zobacz opis pierwotnej lokalizacji obiektu >>)
[nr kat. 29][MOO/E/2859]
Kadzidło/Szafranki
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka): Nepomuk z
II połowy XIX wieku pochodzący z Szafranek, wiele lat temu
upolowany przeze mnie w zakrystii kościoła w
Kadzidle. Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" [nr kat. 29]
(zobacz opis pierwotnej lokalizacji obiektu >>
[nr kat. 30][MOO/E/2860]
Kadzidło/Jeglijowiec (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka): Nepomuk z przełomu XIX i XX wieku
z kapliczki w Jeglijowcu, niegdyś w zakrystii w
Kadzidle. Drewno polichromowane, 87x31x31 cm.
W trakcie którejś z renowacji dorobiono mu utraconą palmę. Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" [nr kat. 30] oraz na wystawie "Zwykli niezwykli. Kult świętych w
diecezji łomżyńskiej" w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce (uzup: MWK)
(zobacz opis pierwotnej lokalizacji obiektu >>)
[nr kat. 31][MOO/E/116]: Nepomuk z
nieustalonej miejscowości w powiecie ostrołęckim (?) z XIX wieku. Drewno polichromowane,
95(78?)x26x22 cm. Podobny do Jana o nr kat.
28 z Jeglijowca (zobacz wyżej) oraz nieco do tego o nr kat. 19 z
Łysego (zobacz niżej). Był obecny na wystawie "Zwykli niezwykli.
Kult świętych w diecezji łomżyńskiej" w Muzeum Kultury
Kurpiowskiej w Ostrołęce (uzup: MWK)
[nr kat. 46][MOO/E/2156]
Wólka Kunińska
(gm. Goworowo, pow. Ostrołęka): Nepomuk z kapliczki w Wólce
Kunińskiej. Koniec XIX wieku. Drewno ze śladami polichromii,
65x20x20 cm. Był obecny na wystawie "Święty Przydrożny" (nr kat.
46) oraz na wystawie "Zwykli niezwykli. Kult świętych w diecezji
łomżyńskiej" w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce.
Swego czasu przechowywany w zakrystii kadzidlańskiego kościoła (uzup: MWK)
(zobacz opis pierwotnej lokalizacji obiektu >>)
¿ [nr kat.
13][MOO/E/2866]
Kadzidło/Jeglijowiec (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka): nietypowy Nepomuk (są też głosy, że jest to jednak
św. Piotr lub inny święty biskup, na co wskazywałyby dwa różne
zapisy w KZSwP). Jeśli to św. Piotr, to pochodzi on z kapliczki
w Jeglijowcu. Jeśli inny święty biskup - pochodzenie nie jest
znane. Przechowywany niegdyś w zakrystii w
Kadzidle (i tego momentu dotyczą zapisy w KZSwP). Dziś jest pięknie odrestaurowany i odmalowany.
Datowanie wysoce niepewne - według katalogu wystawy w Ostrołęce
XVIII/XX wiek. Ma tiarę biskupią - ale może to być kłobuk, czapka
ortodoksyjnego patriarchy - i krzyż na piersi. Takie noszące cechy
prawosławne przedstawienia Jana Nepomucena zdarzają się raczej we wschodniej części
białostocczyzny, między Białymstokiem a Bielskiem, i na terenach
dawnego województwa trockiego. Na wystawie
"Święty Przydrożny" zidentyfikowano go jako Jana N.,
choć już na wystawie pracownik muzeum pilnujący ekspozycji
wspominał o wątpliwościach co do jednej z figur. Wątpliwości te wzmacnia
drugi zapis w "Katalogu zabytków" -
podaje on, że w Kadzidle znajdowała się rzeźba "św. biskupa" (Nepomuceny
wyszczególnione są w innym miejscu). Wydaje się zatem, że może
chodzić o tę właśnie rzeźbę. Dużo wątków, dużo wątpliwości - to
dlatego łowy nepomuckie są takie ciekawe!
[nr kat. 53][MOO/E/2864]
Kadzidło (gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka)/Płoszyce
(gm. Lelis,
pow. Ostrołęka): Nepomuk z 1950 roku autorstwa Jana Sęka z Płoszyc,
niegdyś w zakrystii w
Kadzidle. Wysokość
35,5x12,4x11,5 cm. Prawie identyczny
jak ten z kolekcji prywatnej Jana Leończuka (nr kat. 48).
Był obecny na wystawie "Święty Przydrożny" [nr kat 53] oraz na wystawie
"Zwykli niezwykli. Kult świętych w diecezji łomżyńskiej" w
Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce
[nr kat. 55][MOO/E/2446]
Łyse
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka):
w Muzeum w Ostrołęce
(nr MOO/E/2446) przechowywany jest
50-centymetrowy Jan N. z 1991 roku wykonany z drzewa lipowego przez Józefa Bacławskiego
pochodzącego z Łysego (zobacz również jego figury nepomuckie
z ulicy Warszawskiej w Ostrołęce, z Łysego i z muzeum w Łomży). Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny". W Wielkanoc 2008 roku w starym
kościele w Łysych zwiedzić można było wystawa zdjęć krzyży i
kapliczek, w wśród nich dało się zauważyć co najmniej jednego
Nepomuka - był to ten właśnie Jan z Łysych z 1991 roku (nad: TeoP)
nn, poza katalogiem: destrukt figury Jana N. - uszkodzona twarz i
dłonie. Drewno
Po przeciwnej stronie Narwi niż Ostrołęka, dwa kilometry po skręcie z mostu, dokładnie w miejscu
gdzie jest drogowskaz "Muszyństwo", stoi murowana tynkowana
kapliczka z blaszanym dachem, a na tym dachu - nietypowo usytuowana
- żeliwna (!) poczerniała figura Jana N. (nad: P. Pilaciński,
www.koloroweru.pl). Wykazuje ona (co zauważył Pietrosul) daleko idące podobieństwo do figurki umieszczonej
w kapliczce w Rossoszy oraz innej z Łomazów
(Podlasie >>) - zapewne
odlewy powstały w tym samym zakładzie, różne są tylko podstawy
Ostrołęka: miasto leży poza
granicami regionu kurpiowskiego, ale stanowi dla niego zaplecze i
nieformalną stolicę. Zasoby tutejszego muzeum, nazwanego zresztą
Muzeum Kultury Kurpiowskiej, dotyczą właśnie Kurpi i Kurpiów.
Mieszka tu malarka i nauczycielka plastyki Teresa Ciepierska (ur.
1952), która wydała dwa albumy rysunków poświęconym Nepomukom
Kurpiowskim.
Zobacz Nepomuki Ostrołęckie >>
Warszawa: na Ursynowie mieszka i
tworzy aktywny rzeźbiarz kurpiowski Krzysztof Zyśko, który rzeźbi
również Nepomuki. Opisano to w dziale
Nepomuków Warszawskich >>)
W skansenie w Kadzidle od
zaprzyjaźnionego pana dowiedziałem się o wystawie kurpiowskich
Janów, która odbyła się w sierpniu 2001 bodajże w tutejszym GOKu
Czarnia
(gm. Czarnia, pow. Ostrołęka, Kurpie,
): w tej gminnej miejscowości
znajduje się malowana na niebiesko
kapliczka nad Trybówką z figurą Jana N. Dwuspadowy dach, wnęka
zamknięta łukiem odcinkowym, figura polichromowana, w birecie i
ze stułą
Brzozowy Kąt
(gm. Czarnia, pow. Ostrołęka, Kurpie): drewniana słupowa kapliczka z
początku XX wieku, za szkłem Jan N. autorstwa Łukasza Raczkowskiego
(zobacz również jego figury JN z miejscowości Białystok,
Ostrołęka/Kadzidło, Leman, Jazgarka)
- Obierwia (gm. Lelis, pow. Ostrołęka,
Kurpie):
dawno temu w
skansenie w Kadzidle od zaprzyjaźnionego pana dowiedziałem się o istnieniu
ponoć Nepomucena w tej miejscowości.
Nie udawało mi się wybrać do Obierwi i sprawdzić jej na miejscu,
zrobił to za mnie P.T., który 3-4 metry od cieku wodnego, przy
moście, tuż za południową granica wsi znalazł kapliczkę murowaną z
1934 roku lub w tym roku odnawianą, ewidentnie niegdyś będącą
miejscem zamieszkania JN. Dziś gości św. Rocha. Literatura podaje
istnienie kapliczki z pierwszej połowy XIX wieku i
najprawdopodobniej chodzi o ten sam obiekt
Kadzidło (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka): w kościele Św. Ducha znajduje się
barokowy feretron w dwustronnym obrazem. Jedną stronę stanowi
wizerunek Jana N.
Kadzidło (gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka): mieszka tu Andrzej
Staśkiewicz, artysta ludowy, który rzeźbi również Nepomuki.
Jeden z jego Janów wysokości 1 metra zajął II miejsce w
konkursie Rękodzieło Wsi Kurpiowskiej (Myszyniec 2004). Notuję
ten obiekt w tym miejscu z powodu braku informacji o jego
docelowej lokalizacji
¿ Kierzek (gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka,
,
Kurpie):
w archiwalnych numerach "Polskiej Sztuki Ludowej" znalazłem rysunek
drewnianego Jana z Kierzka, stojącego na masywnej kolumnie, w bezgwiaździstej aureoli, z krucyfiksem. Jest to jedyna wzmianka i
jedyne przedstawienie tego obiektu, o którym nie wiem nawet, czy
jeszcze istnieje. Wykazuje on znaczne podobieństwo do obiektu w
Małowidzu (Ziemia Ciechanowska >>),
jest więc też możliwe, że omyłkowo podpisano rysunek tej figury.
Widoczne są jednak pewne różnice szczegółów i nie wiadomo, czy
złożyć je na karb niedoskonałości rysunku, czy też był to raczej
inny obiekt. Ja obstawiam tę drugą opcję (uwaga: sprawdzić)
Przy drodze i nad ciekiem wodnym, stoi malowana na czerwono drewniana kapliczka
przydrożna. Zastąpiła ona na tym miejscu starszą z XIX wieku, konstrukcji zrębowej, krytą namiotowym
drewnianym daszkiem. Figurę Jana N. o wysokości 1 metra
skradziono
(>>) już przed 1964 rokiem, co wyczytać można w
"Katalogu Zabytków Sztuki PAN", tom X - powiat ostrołęcki z 1983
roku. Co dziwne, w książce
"Na Mazowszu" Kazimierza Saysse-Tobiczyka (Nasza Księgarnia 1964,
wynalezione przez Piotra Bielawskiego) figuruje zdjęcie innej drewnianej rzeźby JN
z tej miejscowości! Zdjęcie kapliczki nepomuckiej bez wątpienia
przedstawia to samo miejsce (prawie, dawna stała za rowem, nieco
bliżej gospodarstwa), gdzie stoi dzisiejsza kapliczka z
obrazem MB, choć sam obiekt jest już inny. Jest kilka możliwych
rozwiązań tej zagadki: 1) istniały dwie figury JN i kolejno
zajmowały kapliczkę pod olchą o podwójnym pniu, i być może obie
zostały skradzione, 2) istniały dwie wachowskie figury JN, lecz
każda mieszkała w innym miejscu, 3) w którejś z publikacji jest
pomyłka. Wersję o braku figury potwierdza też nowy przewodnik
Marcina Żerańskiego "Kurpie. Puszcza Zielona" (Cieszyn, 2008).
Według wyników śledztwa przeprowadzonego przez A.B. zdjęcie z
książki przedstawia pierwotną figurę z Łachy (zobacz wyżej), a
więc prawdziwa jest raczej hipoteza nr 3. Co nie zmienia faktu,
że rzeźba z Wachu zniknęła
W Zagrodzie Kurpiowskiej, tutejszym miniskansenie, jest
zrekonstruowana kapliczka domkowa, o dachu wykonanym w stylu z
Jazgarki i Wachu (zobacz niżej) z nową drewnianą figurą Jana N.,
polichromowaną na kolory typowe dla tego regionu. Jest ona
bardzo podobna do rzeźby autorstwa Józefa Bacławskiego
(2003) z Łysego, ze zbiorów muzeum w Łomży [nr kat. 59][MPM/E-4620],
obecnej na wystawie "Święty Przydrożny"
(zobacz >>), różniąc się tylko nieznacznie inną pozycją
krzyża (uzup: Pietrosul)
W latach 2011-2018 honorowym obywatelom Gminy Kadzidło wręczono
podczas Weseli Kurpiowskich 35 drewnianych niemalowanych rzeźb
św. Jana Nepomucena z drewna lipowego, o wysokości ok. 80 cm.
Oto lista pierwszych właścicieli owych figur:
2 Nepomuki w 2011 roku otrzymali:
Henryk Gadomski, Stanisław Pajka;
4 Nepomuki w 2012 roku otrzymali:
Kazimierz Sulewski, Henryk Samsonowicz, Maria Przytocka,
Leszek Czyż;
4 Nepomuki w 2013 roku otrzymali:
Olga Krzyżanowska, Jerzy Jan Rubach, Marian Pokropek,
Stanisław Skolimowski;
5 Nepomuków w 2014 roku otrzymali:
Barbara Falińska, Stanisław Sieruta, Józef Sobiecki,
Jarosław Tokarczyk, Henryk Woźniakowski;
4 Nepomuki w 2015 roku otrzymali:
Kazimierz Brakoniecki, Weronika Grozdew-Kołacińska,
Tadeusz Kruk, Tadeusz Franciszek Machnowski;
4 Nepomuki w 2016 roku otrzymali: ks.
Adam Boniecki, Zofia Pilecka, Bernard Kielak, Zdzisław
Palewicz;
6 Nepomuków w 2017 roku otrzymali:
Irena Duchowska, Barbara Kalinowska, Genowefa Lenarci,
ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski, ks. prałat Marian
Niemyjski, Andrzej Krzysztof Kunert;
6 Nepomuków 2018 roku otrzymali: Kira
Gałczyńska, Zyta Kołoszewska, Avdyl Murtez, Wojciech
Jagielski, Wojciech Ornat, Krzysztof Czyżewski
6 Nepomuków 2019 roku otrzymali:
Elżbieta Ficowska, Agata Tuszyńska, Bożena Szroeder,
Dorena Wasik, Andrzej Mencwel, Witold Kuczyński
Obiekty te notuję tutaj łącznie, jednak licznik przekręca się o
41 pozycji. Ciekawie będzie obserwować, jak Nepomuki te krążą i
zmieniają miejsce zamieszkania - zapewne co jakiś czas któryś z
nich objawi się w jakimś źródle czy na fotografii. Powyższa
lista może być punktem wyjścia do ustalenia kolejnych
lokalizacji tych Nepomuków. Zobaczymy, czy w latach następnych
tradycja ta będzie kontynuowana (nad: Pietrosul)
Na granicy miejscowości, przy mostku na Piasecznicy, stoi
piękna drewniana domkowa kapliczka z czterospadowym, krytym papą
daszkiem, która ze sporym prawdopodobieństwem
mieściła niegdyś figurę Jana N. (uwaga: zweryfikować) (nad: Pietrosul)
Na miejscu starej, drewnianej kapliczki (zobacz niżej), w roku 2007 wybudowano obok nową ceglaną kapliczkę. Z kolei w roku 2009 OBOK niej ustawiono
współczesną figurę Jana N. wydłubaną z jednego kloca drewna
przez Stanisława Bacławskiego (zobacz również jego figury
nepomuckie z Golanki i Suli). Zaopatrzono ją w
dwuspadowy daszek zwieńczony rogami. Być może nowa figura
zjawiła się tutaj po stracie starej, a że zrobiono ją (pozyskano
gotową?) zbyt dużą jak na gabaryty nowej kapliczki - znalazła
swe miejsce obok niej. Czy tak było naprawdę? Szkoda też, że
wycięto spore drzewa, które ocieniały kapliczkę. Niedawno figurę
pomalowano na brązowo (uzup: Pietrosul)
Przy drodze i nad ciekiem wodnym, ocieniona drzewami, stała
dawniej skromna kapliczka z ciemnego drewna, kryta dwuspadowym
daszkiem. Wewnątrz była zapewne figura Jana N. Zniknęła ona
przed rokiem 2004 - kradzież? transfer do muzeum? W roku 2007
uznano kapliczkę widać za mało reprezentacyjną, bo wybudowano
obok nową ceglaną, a stara wkrótce zniknęła. Stan aktualny to
nowa figura stojąca obok nowej kapliczki (zobacz wyżej)
Nad Szkwą, przy szosie z Kadzidła do
Łysych, niedaleko wsi Szafranki stoi współczena figura Jana N.
z roku 2008.
Wykonano go z surowego drewna, a jest to figura o wysokości
ponad 2 metry wysokości. Autorem jest Stanisław Bacławski z
Czarni (zobacz również jego figury nepomuckie z Golanki i
Siarczej Łąki), o czym świadczy napis na podstawie: "2008
St. Bacławski" (nad: S.Ł., uzup: Pietrosul) (uwaga:
obiekt notowany poprzednio pod lokalizacją Szafranki)
Między wsiami Długie i Surowe, przy mostku nad Trybówką niedaleko jej
ujśćia do Omulwi, w
przydrożnej kapliczce typu szafkowego z drewnianym namiotowym
daszkiem, na słupie znajduje się nowa
figurka Jana N. z surowego drewna, z roku 1998 (nad: P. Pilaciński,
www.koloroweru.pl, uzup:
Pietrosul)
W tej miejscowości, na granicy
Czarni Brzozowej, przy drodze Grale-Kuzie, między
zabudowaniami Grali a rzeką Szkwą, w przysiółku
Brzozowa, jest drewniana ludowa figura Jana N.,
wyjątkowo dzika w wyrazie i wybita w swym prymitywizmie. Umieszczono ją
w drewnianej kapliczce domkowej o otworze wykończonym w sposób
przywodzący na myśl ekran telewizora. Odwiedziliśmy go w kwietniu 2001
jak starego znajomego
Kapliczka nad rzeczką, a może tylko rowem
melioracyjnym.
Czy rezydowała w niej niegdyś figura przechowywana dziś w Muzeum Regionalnym w Ostrołęce (zobacz niżej),
która była
obecna na wystawie "Święty Przydrożny" [nr kat. 27][MOO/E/2858]?
Jest to Nepomuk z II połowy XIX wieku z pięknym czerwonym
płaszczem z wyrzezanymi w rozczulająco naiwny sposób ogonkami
gronostajów, niegdyś w zakrystii w
Kadzidle, potem jako jedyny został w Kadzidle po transferze innych
Janów do muzeum i był eksponowany w
tamtejszym
miniskansenie - zagrodzie kurpiowskiej (>>).
Cechą charakterystyczna jest uszkodzony nos. Rzeźba jest duża - 139 cm.
Wątpliwości dotyczące tego obiektu są liczne i trudne do
rozstrzygnięcia. W KZSwP opisano dwie drewniane kapliczki
przydrożne: 1) usytuowana nad rzeką, oszalowana prostokątna,
kryta dachem dwuspadowym; 2) czworoboczna oszalowana, z wnęką
zwieńczoną łukiem mauretańskim. Pytanie: która z nich zawierała
w sobie tę 139 centymetrową rzeźbę? I która z dwóch dzisiejszych
jest jej następczynią? Jedna z aktualnie istniejących jest pomalowana na czerwono,
z czterospadowym dachem, przeszklona i zawiera figurkę MB i
obraz. Stoi koło współczesnej rzeźby St. Bacławskiego (zobacz
niżej). Druga - to drewniana oszalowana czworokątna, z dwuspadowym
daszkiem i z fantazyjnie wyciętym otworem - czy jest to ta "z wnęką
zwieńczoną łukiem mauretańskim"? Kwestia bardzo trudna do
rozstrzygnięcia w sytuacji ciągłej płynności - rzeźby znikają, przenoszą
się do muzeum, kapliczki są przenoszone, przebudowywane bądź stawiane w
zupełnie innym kształcie. Natomiast M.O. zwrócił uwagę, że tak duża,
139-centymetrowa figura raczej nie zmieściłaby się do niewielkiej
kapliczki z profilowanym łukowo otworem
Za rzeką Rozogą, na granicy z Kadzidłem, obok starej kapliczki ponepomuckiej (? zobacz też niżej) wystawiono nową, kłodową, z płaskorzeźbą Jana N.
autorstwa
Stanisława Bacławskiego (zobacz również jego figury nepomuckie z
Siarczej Łąki i Suli), który umieścił swój podpis od frontu pod imieniem świętego (nad:
Piotr Teo)
Kapliczka nad rzeczką Rozogą.
Czy rezydowała w niej niegdyś figura przechowywana dziś w Muzeum Regionalnym w Ostrołęce (zobacz niżej),
która była
obecna na wystawie "Święty Przydrożny" [nr kat. 27][MOO/E/2858]?
Jest to Nepomuk z II połowy XIX wieku z pięknym czerwonym
płaszczem z wyrzezanymi w rozczulająco naiwny sposób ogonkami
gronostajów, niegdyś w zakrystii w
Kadzidle, potem jako jedyny został w Kadzidle po transferze innych
Janów do muzeum i był eksponowany w
tamtejszym
miniskansenie - zagrodzie kurpiowskiej (>>).
Cechą charakterystyczna jest uszkodzony nos. Rzeźba jest duża - 139 cm.
Wątpliwości dotyczące tego obiektu są liczne i trudne do
rozstrzygnięcia. W KZSwP opisano dwie drewniane kapliczki
przydrożne: 1) usytuowana nad rzeką, oszalowana prostokątna,
kryta dachem dwuspadowym; 2) czworoboczna oszalowana, z wnęką
zwieńczoną łukiem mauretańskim. Pytanie: która z nich zawierała
w sobie tę 139 centymetrową rzeźbę? I która z dwóch dzisiejszych
jest jej następczynią? Jedna z aktualnie istniejących jest pomalowana na czerwono,
z czterospadowym dachem, przeszklona i zawiera figurkę MB i
obraz. Stoi koło współczesnej rzeźby St. Bacławskiego (zobacz
wyżej). Druga - to drewniana oszalowana czworokątna, z
dwuspadowym daszkiem i z fantazyjnie wyciętym otworem (zobacz niżej) -
czy jest to ta "z wnęką zwieńczoną łukiem mauretańskim"? Kwestia bardzo
trudna do rozstrzygnięcia w sytuacji ciągłej płynności - rzeźby znikają,
przenoszą się do muzeum, kapliczki są przenoszone, przebudowywane bądź
stawiane w zupełnie innym kształcie
Była tu niegdyś drewniana słupowa kapliczka z
początku XX wieku. Została ona zastąpiona solidną domkową budowlą z
czterospadowym dachem/ Wewnątrz jest figura Jana autorstwa Łukasza
Raczkowskiego, wysokości 150 cm, drewno wierzbowe (zobacz również jego
figury JN z miejscowości Brzozowy Kąt, Białystok, Ostrołęka/Kadzidło,
Leman)
W neogotyckim kościele Trójcy Przenajświętszej przy ul.
Wyszyńskiego 1 przechowywany jest feretron z wizerunkiem Jana N.
Jest to jeden z pierwszych rozpoznanych przez ze mnie Nepomuków,
na długo przed powstaniem tego serwisu. Wykonane wtedy zdjęcie
przekazałem D.K. Teraz przypomniał o nim Pietrosul
Na zakończenie Rajdu Szlakami Barci Kurpiowskich 7 października 2011 nad
Rozogą i przy moście, na terenie Zajazdu Kurpiowskiego "Zakątek",
ustawiono współczesną kapliczkę z pnia, krytą daszkiem, z drewnianą
figurką Jana N. we wnęce (uzup: Pietrosul)
Na północ od tej miejscowości, przy drodze na Klon
stoi kapliczka słupowa, dość niska, bogato ozdobiona kwiatami. Wewnątrz figura
Jana N. za szybką, drewniana, też
częściowo przysłonięta kwiatami. Kapliczka została niestety w
ostatnich latach wymieniona na nową, brzydką, wykonaną z metalu
przeszkloną klatkę z spiczastym daszkiem. Zapewne przy tej samej okazji
figurka została odmalowana, a płotek ze sztachet zamieniony na metalowy (nad: P. Pilaciński,
www.koloroweru.pl, uzup:
Pietrosul)
Znajduje się tam obecnie kolejna
nowa kapliczka z figurą Jana N., już trzecia z kolei, wykonana przez twórcę ze wsi Dęby
leżącej
na zachód od Myszyńca przy drodze do Łysych. Surowe drewno,
bez polichromii. Powstała podobno około 1997 roku na
zamówienie
obecnych gospodarzy gruntu, którzy spotkali
rzeźbiarza na Święcie Miodobrania w Myszyńcu. Według ich informacji
pierwszy JN miał być postawiony przez
dziadków
obecnych gospodarzy, po zniszczeniu został zastąpiony nowym, ale
ten został ukradziony (>>). Istnieje cień szansy, że zabrał ja ksiądz z
miejscowej parafii lub trafiła do muzeum, lecz w tym ostatnim
przypadku zwykle na miejscu pojawiała sie kopia. A w kapliczce stoi
dziś szablonowa figura Chrystusa (info o kradzieży: P. Pilaciński,
www.koloroweru.pl), co jest w sprzeczności z pewną
informacją, że Jan z tej miejscowości został przeniesiony do Muzeum
w Ostrołęce (nr MOO/E/690, zobacz niżej, uwaga: wymaga
wyjaśnienia, czy mowa o tym samym, czy jeszcze innym Nepomuku).
Ten z muzeum jest z XIX-wieczny, więc może ten pierwszy trafił
do muzeum, drugi został skradziony (>>), a trzeci zastępuje ich na
tym samym miejscu? Ten z muzeum był obecny na wystawie "Święty
Przydrożny" (nad: TeoP) (uwaga: do
ostatecznego wyjaśnienia sprawy pozostawiam status tego obiektu bez
zmian)
Przy drodze i strudze piękna pusta kapliczka, zapewne ponepomucka. Drewniana, o otworze w kształcie telewizora,
niebieska, zdobiona pionowymi żółtymi pasami (kolory zmienne w
czasie)
Łyse
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka,
): podczas jarmarku
wielkanocnego w 2001 roku można było obejrzeć i kupić rzeźbę ludową autorstwa Józefa Bacławskiego przedstawiającą Jana N.
(zobacz również jego figury nepomuckie z muzeów w Ostrołęce i
Łomży)
Łyse
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka,
):
podczas jarmarku wielkanocnego w 2001 roku można było obejrzeć i
kupić gwasze Teresy Ciepierskiej poświęcone kapliczkom kurpiowskim. Wśród nich oczywiście kilka Nepomuków
Łyse
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka,
): w Niedzielę Wielkanocną 2008 roku
podczas jarmarku lokalny rzeźbiarz wystawił na sprzedaż
współcześnie wykonanego z drewna lipowego Nepomuka, w stylu
ludowym. Wysokość rzeźby około 80-100 cm. Proszę zwrócić uwagę
na dowolność wtykania w gotowe otwory krzyża i palmy - pełna
wymienność! Zapewne nie zostanie na Kurpiach - ciekawe gdzie
znajdzie swoje stałe miejsce?
Płoszyce (gm. Lelis, pow. Ostrołęka): Nepomuk z II połowy XX wieku autorstwa mieszkającego tutaj Jana Sęka,
dziś własność Jana Leończuka. Wysokość 40 cm. Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" (nr kat. 48). Prawie identyczny
jak ten z Muzeum w Ostrołęce (nr MOO/E/2864 - zobacz
niżej) - różni się od tamtego o krzyż w prawej ręce
- Wejdo
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka, Kurpie): według Katalogu
Zabytków Sztuki w Polsce była tu przydrożna ludowa figura Jana N. Podpis pod zdjęciem w Katalogu sugeruje, że była tu kapliczka z
figurą. Zapewne mimo tej nieścisłości mowa o tym samym obiekcie,
powstałym pod koniec XIX wieku. Była to drewniana rzeźba
przypominająca tę wyrzeźbioną przez Andrzeja Kaczyńskiego do
kapliczki w Łasze (zobacz wyżej). Nie są mi znane losy tej
rzeźby po 1988 roku, w kapliczce (nowej zresztą) zastąpiła ją
współczesna figura (zobacz niżej)
Wejdo
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka, Kurpie): stara kapliczka (zobacz wyżej)
została zastąpiona nową, współczesną, z białej cegły,
umieszczona jednak na starszym postumencie. Wewnątrz XIX-wieczną
figurę zamieniono na współczesny obiekt. Jest to drewniana
ludowa rzeźba bez polichromii, z krzyżem i palmą w prawej ręce,
trzymanymi prawie pionowo (nad: A.B.)
- Łączki
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka): ładna kapliczka ponepomucka na
słupie przy wyjeździe
z miejscowości Łączki w stronę Łysego (uwaga: należy sprawdzić
nepomuckość obiektu - dziś rezyduje w niej gipsowa figurka
najprawdopodobniej św. Wendelina, co dawnego lokatora nie wiemy
prawie nic)
- Dęby (gm. Łyse, pow. Ostrołęka):
nad Szkwą była tu stara słupowa kapliczka przydrożna z figurą Jana
N. Istnieje podejrzenie, że figura ta jest tożsama z tą
przechowywaną dziś w muzeum w Ostrołęce (kontrpropozycja
lokalizacyjna to
Łacha
(gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie), na co wskazywać może odkrycie A.B. w przedwojennym (lata 20. XX wieku,
opr. arch. Rudolf Macura, wyd. Ministerstwo Komunikacji)
wydawnictwie "Ziemia Kurpiów" (nad: A.B.)
