Tutejsze Nepomuki
są różne, tak jak zróżnicowana jest ta ziemia. Bogate barokowe figury
fundowane przez magnatów w Warszawie, dobrej klasy rzeźby przydworskie
ale i ludowe Nepomuki naśladujące "elegancki świat" jak ten z Nowego
Miasta nad Pilicą.
Osobno opisano Nepomuki Warszawskie (>>). Dodatkowo wyodrębniłem też Nepomuki Kurpiowskie (>>), ponieważ region ten jest specyficzny, a tutejsze Jany różnią się od pozostałych swym wyrazem. Są to jednak te same obiekty, które prezentowane są tutaj
Mazowsze zaliczało się do prowincyi Wielkopolskiej.
Obszerna ta ziemia, jedno ciało z Polską od wieku X do XII składająca,
stawszy się (roku 1207) dzielnicą Konrada (brata młodszego Leszka
Białego), częstym odtąd ulegając przez półtrzecia wieku podziałom,
stanowiła odrębną całość pod względem dynastycznym, politycznym,
społecznym i prawnym. W końcu tej doby trzy główne dzielnice
mazowieckie, w miarę wygasania książąt, wcielane do Korony (w latach
1462, 1495 i 1526), zamienione zostały na trzy województwa:
Rawskie, Płockie i Mazowieckie. GLOGER (Kraków 1903)
KATALOG
(364 + 63)
do
czego dodać należy liczne obiekty z
Warszawy (>>)
opisane na osobnej stronie
(...) po ich [Książąt Mazowieckich] zgonie wcielona do Korony, została
Województwem Mazowieckim, zachowała granice i nazwę powyższą do
roku 1795. Województwo Mazowieckie składało się z 10 ziem
następujących: Czerskiej, Warszawskiej, Wiskiej, Wyszogrodzkiej,
Zakroczymskiej, Ciechanowskiej, Łomżyńskiej, Rożańskiej, Liwskiej i
Nurskiej. (...) Granice województwa Mazowieckiego były następujące: na
północ Prusy książęce, począwszy od Janowa (gdzie małą część granicy
stanowiła rzeka Orzyc) aż do Grajewa i rzeki Łeku. Ścianę tę północną,
około 20 mil długą, stanowiła przeważnie granica sucha. Ścianę
wschodnią, na długości mil przeszło 25, tworzyło województwo Podlaskie aż pod Siedlce, a dalej ku południo-zachodowi, na kilku milach, ziemia
Łukowska. Granica ta wschodnia, wprost przeciwnie, niż północna,
biegła przeważnie rzekami: a najprzód od Grajewa do rzeki Biebrzy
stanowiła ją rzeka Łek, potem od ujścia Łeku Biebrza do połączenia się
tejże z Narwią w okolicy Wizny, potem od ujścia Biebrzy w górę Narwi
do ujścia rzeczki Jamiołki, zwanej także Śliną i wzdłuż Śliny do jej
źródeł, a potem z rzeczką Mieniem do Nurca, a z Nurcem do Bugu. Bug
stanowił granicę Mazowsza z Podlasiem od ujścia Nurca w dół swego
biegu aż prawie do ujścia Broku, a dalej szła granica sucha, od lewego
brzegu Buga do rzeki Liwca pod wieś Paplin, a od Wólki Paplińskiej w
górę rzeką Liwcem aż do ujścia Muchawki w pobliżu Siedlec. Tym
sposobem Węgrów i Mokobody leżały na Podlasiu, zamek Liw na Mazowszu,
a Siedlce w ziemi Łukowskiej, zaliczanej do województwa Lubelskiego.
Dalej, na małej przestrzeni, stanowiła granicę Mazowsza z ziemią
Łukowską mała rzeczka Muchawka. Granica ta, porzuciwszy potem Muchawkę,
zwracała się stanowczo na południo-zachód i biegła już odtąd suchym
szlakiem mil kilkanaście aż do Wisły, której dosięgała wprost
Magnuszewa, odgraniczając Mazowsze od ziemi Łukowskiej, a dalej
od ziemi Stężyckiej, należącej do województwa Sandomierskiego, ale
położonej na prawym brzegu Wisły, poniżej ujścia rzeki Wieprza. Całą
południową granicę Mazowsza stanowiła ściana województwa Sandomierskiego od
okolicy Stoczka i Żelechowa do Wyśmierzyc nad Pilicą. Rzeka Pilica
jednak nie stanowiła granicy województwa Mazowieckiego, które
przekraczało jej brzeg prawy i koło Ryczywołu i Głowaczewa sięgało po
rzekę Radomkę, dalej zaś od Głowaczewa do Wyśmierzyc miało granicę
suchą. Na całym zachodzie województwo Mazowieckie graniczyło z
dzielnicą Płocką i Rawską.
Nepomuki z
Kurpi (>>) zostały również
wyodrębnione i prezentuję je na osobnej stronie. To te same obiekty,
które opisano tutaj
Do tego spisu
dodać należy liczne obiekty z
Warszawy
(>>) opisane na osobnej stronie
Pawiński, 1895: powiaty i
miejscowości Ziemi Czerskiej: czerski: Sobików, Góra Kalwaria,
Jazgarzew, Warszawice, Karczew; garwoliński: Osieck, Mińsk
Mazowiecki, Wilga, Latowicz; warecki: Jasionna, Stromiec, Mniszew,
Głowaczów, Grabów nad Pilicą, Boglewice, Konary, Ostrołęka, Laski ,
Nowa Wieś, Pilica; grójecki: Lewiczyn, Goszczyn, Białobrzegi,
Bądków, Belsk, Jeziórka, Jasieniec, Promna, Wyśmierzyce.
Teren dawnej Ziemi Czerskiej
obejmował też Zaplicze (>>), czyli fragmenty dzisiejszych
powiatów kozienickiego i białobrzeskiego leżące między ujściami
Pilicy i Radomki, od Wyśmierzyc do Wisły
Radwanków Szlachecki (gm. Sobienie-Jeziory, pow. Otwock,
):
przy domu nr 27 kapliczka murowana z ładną figurą Jana N. w oszklonej szafce,
ozdobiona tujami i kwiatami. Jan jest
drewniany, polichromowany, w czapce i aureoli, bez krzyża, a w ręku
ma muszlę na znak pielgrzymki do Boleslavi (byłby to unikat, gdyby
udało się potwierdzić!) (nad: T.B.).
Odwiedziłem (a raczej wtórnie odkryłem zapomniany obiekt :) tego
Jana w październiku 2008. Rzeźba ma klasę i wdzięk, wykonał ja
niezłej klasy artysta, co widoczne jest w gestach dłoni, modelunku
szat, wyrazie twarzy. Porozmawiałem z właścicielem posesji,
który opowiadał typowa legendę o unoszeniu rzeźby przez Wisłę.
Bardziej konkretnie brzmiała informacja o poprzedniej drewnianej
kapliczce - miała formę brogu, została zresztą przeniesiona do
obecnej lokalizacji z jakiegoś miejsca bliżej rzeki. Opowiadał
też o próbie nabycia rzeźby przez jakiegoś kolekcjonera - dobrze, że
jest ona dobrze pilnowana! Bardzo miłego pana odwiodłem od pomysłu
amatorskiej renowacji rzeźby uświadamiając mu szkodliwość malowania
zabytku farbą olejną. Mam
trochę wątpliwości co do muszli opisywanej przez T.B. - ten ślad w
lewej dłoni Jana może być np. resztką palmy męczeńskiej. Brak
kciuka. Gwiazdy aureoli owinięto sreberkiem od czekolady
Przy drodze nr 801 dwupiętrowa murowana
kapliczka z 1864 (inne źródło podaje 1894) z rzeźbą Jana N. Figura jest
duża i ładna, szkoda że prawie niewidoczna - umieszczono ją za
oszklonymi oknami na drugiej kondygnacji o ściętym narożach. Biret w lewej dłoni, w
prawej przy piersi krucyfiks. Niestety w ostatnim czasie
(2016?) wycięte zostało piękne stare drzewo ocieniające
kapliczkę. Istnieje stare zdjęcie przedstawiające grupę
partyzantów pod murowaną kapliczką słupową z figurą Jana N.
w półokrągłej wnęce (zobacz wyżej) - nie jest wykluczone, że
przedstawia ono właśnie obiekt z Rudna (nad: T.B., uzup: Pietrosul)
W kościele pw. Wszystkich Świętych
neogotycki ołtarz boczny,
wykonany po roku 1805 (data powstania kościoła) jest pod wezwaniem Jana
Nepomucena. W nim
znajduje się obraz namalowany w roku 1898 przez M. Kasiewicza.
Gołogłowy Jan ma duże zakola, na szyi nosi befkę i krzyżyk.
W rękach spory krucyfiks. U
jego stóp umieszczono anioła osłoniętego rozwianym kawałkiem
błękitnego materiału, trzymającego palec na ustach, a w
rękach liść palmy i zapieczętowany list. Za Janem dekoracja
architektoniczna i jakieś skały, a po prawej most ze sceną Topienia
kilkoma małymi figurkami żołnierzy. Co
najmniej od roku 1810 (data wizytacji) odbywa się tu, w dzień JN (po
zmianie - w najbliższą temu dniu niedzielę), odpust i procesja ku
czci Jana. Zanotowano użycie w tych procesjach chorągwi z
wizerunkami świętych (uwaga: należy sprawdzić, czy na którejś jest Jan N.)
W książce o działaniach partyzanckich podczas II WŚ w okolicach
Glinianki znalazłem fotografię ze ślubu "Kruka", a na niej białą
murowaną kapliczkę słupową z figurą Jana N. w półokrągłej wnęce. Nie
wiadomo gdzie powstało to zdjęcie i czy kapliczka jeszcze istnieje.
Jedyny znany mi podobny obiekt to kapliczka przy bramie pałacu w
Rudnie (zobacz niżej), ale z powodu jakości zdjęcia trudno to potwierdzić. Dodatkowa trudność to
bardzo zły stan Jana z Rudna. Na zbliżeniach widać różnice w
obramowaniu wnęki, lecz mogły one powstać już po wojnie (uwaga:
kontynuować poszukiwania, możliwa jest też lokalizacja za pobliską
granicą z Ziemią Warszawską)
Przy
bramie
pałacu (>>)
w Rudnie, po przeciwnej stronie drogi, jest murowana kapliczka, a w niej
Jan N. zamalowany na gęsto farbą, ostatnio srebrną. Kapliczka
pochodzi z połowy XIX wieku, drewniana rzeźba też jest XIX-wieczna.
Zostało z niej tylko popiersie, reszta uległa zniszczeniu
Słupowa kapliczka z I połowy XX wieku (pewne źródło
podaje I połowę XIX wieku, zapewne przez pomyłkę), ufundowana przez
rolnika Józefa Przybysza po I Wojnie Światowej, z drewnianą rzeźbą Jana
N., bez krzyża, z połamanymi rękoma i bez biretu. Niedawno obiekt
odnowiono malując kapliczkę na biało, a Jana na kolor cytrynowy(!) i
ozdabiając czarnymi guzikami. Jest tam też
Florian
(>>) i
był
kiedyś piękny dwór
(>>)
Przy drodze do Starowoli stoi murowana bielona
kapliczka, wykończona gontowym daszkiem z krzyżem, z młodszą szablonową
polichromowaną figurą Jana N. we wnęce, identyczną jak np. ta w jak w
Ruścu, Jabłonnie Lackiej (pow. Sokołów Podlaski,
podlaskie >>) czy Kraczkowej-Budach
(pow. Łańcut, ruskie, Ziemia Przemyska >>). Kolory polichromii zmienne w czasie.
jest możliwe - a twierdzi tak pan kościelny - że rezydująca dziś w
kościele drewniana uszkodzona figura (zobacz niżej) to pierwszy lokator
kapliczki. Różnica wieku obiektu i nowej rzeźby zdaje się to potwierdzać (uzup: Pietrosul)
W kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, w
bocznym ołtarzu, znajduje się obraz z wizerunkiem Jana N. Widać na mim
postać Jana, dużego anioła, nietypowo trzymany krucyfiks i krajobraz (nad:
Pietrosul)
W kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
znajduje się drewniana polichromowana figura Jana N. Brak dłoni (nad: Pietrosul).
Pan kościelny twierdzi, że rzeźba pochodzi z kapliczki za miastem
(zobacz wyżej) - stąd wynikałoby, że figura, która aktualnie tam
rezyduje, jest drugim jej lokatorem
Mariańskie Porzecze przechodzi płynnie w
wieś Goźlin, gdzie znajduje się tutejszy Jan N., w formie
rzeźby ustawionej w roku 1922 przez fundatorów - małżeństwo
Zielińskich - za wsią, koło rowu melioracyjnego. Ciekawe
było umieszczenie gwiazdy wystającej z postumentu u stóp
Świętego (uwaga: odnaleźć zagubione w archiwum zdjęcia).
Wizja lokalna w październiku 2008 pozwoliła stwierdzić dobry stan
obiektu po niedawnym remoncie. Niestety gwiazda nie wróciła na swe
miejsce. Figura była jednolicie biała,
cokół beżowy, ale stan aktualny może być inny, bo obiekt jest często
przemalowywany. Niepokój
budzi spore pochylenie całego obiektu, zapewne grunt na tej
podmokłej łączce jest niestabilny. Otoczenie zadbane, kwiatki.
Niestety w lutym 2010 zauważyłem, że ścięto wszystkie drzewa
towarzyszące Janowi. Odsłoniło to niewidoczny do tej pory ciek
wodny, ale dało wrażenie pustkowia. Obok założono młody sad. Na
cokole napis:
JAN NEPOMUCEN
FUNDATOROWIE TEJ FIGURY ANTONI i MARIANNA ZIELIŃSCY 1922 Roku
Jan N. z tej miejscowości (łączącej się z Goźlinem) koło
Wilgi to barokowe malowidło naścienne w zwieńczeniu
iluzjonistycznego ołtarza św. Antoniego, na ścianie drewnianego kościoła
p.w. Matki Boskiej (wnętrze południowego transeptu, na
górze). Umieszczono je w rokokowej, podtrzymywanej przez dwa
anioły ramie z końca XVIII wieku. Dzieło marianina Jana
Niezabitowskiego (1744-1804) (uwaga: odnaleźć zagubione w archiwum zdjęcia)
Na rozstajach dróg odnalazłem tu barokową czworokątną
tynkowaną na biało kapliczkę na czterech filarach. Pod
czworokątnym daszkiem umieszczona jest XVIII wieczna rzeźba
Jana N., zamalowana brązową farbą olejną tak, że zatarły się
szczegóły wizerunku. W roku 2017 stwierdzono odremontowanie
kapliczki (pomalowanie, dorobienie sufitu, przeróbka
posadzki) połączone z przemalowaniem figury - ma ona teraz
białą twarz i dłonie, jasnobrązowe szaty, czarny biret,
krzyż i befkę
Prymitywna drewniana figura Jana N. w
nowej murowanej oszklonej kapliczce, postawionej na miejscu
starszej. Widać uzupełnienia i resztki zdartych farb. Mocno
zniszczona, ale pełna uroku (nad: Pietrosul)
Na wschodnim skraju miejscowości, przy
przejeździe kolejowym, na dole przydrożnego krzyża znajduje się
kapliczka, a w niej mała figurka Jana N. Lifting w roku
2009, niestety z użyciem kostki bauma i blachy
W tej miejscowości znajduje się huta
szkła założona przez czeskich specjalistów. Głównym
inicjatorem był prawdopodobnie emigrant Ignacy Hordliczka.
Hutę i osadę fabryczną nazwano Czechy. Osadnicy ufundowali żeliwną
figurę swojego patrona - Jana N. (uwaga: odnaleźć zagubione
w archiwum zdjęcia, nad: D.K.)
Worów (gm. i pow. Grójec,
):
na placu w okolicach kościoła, na trawniku otoczony tujami, stoi
kamienna figura Jana Nepomucena ustawiona na cokole i schodkach. W odległości kilkuset metrów rzeczka i
tereny podmokłe i bagno. Na cokole napis:
Pamięci
Maryi z Popielów
Rostworowskiej
Inskrypcja wskazuje na zamieszkałą w
niedalekiej Leśniowoli (dziś Lesznowoli) rodzinę Rostworowskich
jako fundatorów. Warto dodać, że najznamienitszym
przedstawicielem tego rodu był Jan Nepomucen Rostworowski
(1799-1847), pisarz i poeta, który imię dostał po bracie matki,
Janie Nepomucenie Małachowskim. Do ustalenia pozostaje
ewentualny jego związek z fundacją figury, która powstała z
pewnością w wieku XIX, a więc być może za jego życia (nad: M.A.)
Jasieniec (gm. Jasieniec, pow. Grójec,
):
w tutejszym kościele p.w. Św. Rocha, w lewej nawie, nad drzwiami do
zakrystii wisi ładny obraz z II połowy XVIII wieku z przedstawieniem klęczącego Jana N.
adorującego krucyfiks przy ołtarzu (nad: Falbanka). Dużo zamieszania
wprowadziła informacja w jednym ze źródeł mówiąca, że obraz ten ma
gwiazdy i palmę męczeńską z blachy srebrnej nałożone na płótno.
Wobec braku takowych na tym obrazie dociekałem istnienia innego
obrazu w innym Jasieńcu, koło Wyszkowa. Sprawę rozstrzyga śledztwo
Piotra Bielawskiego, który nadesłał zdjęcia z Katalogu Zabytków
powiatu grójeckiego z zaznaczonymi śladami uszkodzeń obrazu - płótna po
mocowaniach srebrnych ozdób. Czyżby zostały skradzione w nieznanym
czasie? Inną specyfika tego obrazu jest rzadko spotykany i
tajemniczy motyw globusa lub astrolabium sferycznego (w prawej
górnej części obrazu). Występuje on na przykład na obrazach z
Czerwińska i
Łomży,
Czudca (sandomierskie >>), Ostrożanów
(podlaskie >>),
Nowego Wiśnicza
(krakowskie >>): oraz
Siedlec (lubelskie >>) oraz w figurach ze
Szczuczyna oraz Tarnowskich Gór
(Górny Śląsk >>) i Bensheim w
Niemczech (>>)
-
Lechanice
(gm. Warka, pow. Grójec,
): na wprost dworu lechanickiego,
w dolinie Pilicy, znajduje się miejsce upamiętnione krzyżem
metalowym obecnie wrośniętym w drzewo, w którym istniała kapliczka z
XVIII-wieczną figurą Jana N. Już w latach 70. XX wieku źródła
określały ten obiekt jako resztki kapliczki (nad: TeoP)
Chynów
(gm. Chynów, pow. Grójec,
):
w drewnianym kościele znajduje się rokokowy ołtarz główny z III
ćwierci XVIII wieku, a w nim rzeźba Jana N. datowana na II połowę
XVIII wieku (nad: TeoP)
Kamienny posąg Jana z Nepomuka przy
stawie, statyczny, dawniej polichromowany. Na cokole, u podstawy rzeźby
inskrypcje na wszystkich bokach dają razem tekst:
Maria z Zamoyskich Lubomirska z dziećmi z pokorą i modlitwą 1879
Inskrypcja wskazuje na właścicieli pałacu w
nieodległej Małej Wsi jako fundatorów. Figura stała dawniej w
grupie czterech starych kasztanowców, ale przed kilku laty
(2012?) zostały one ścięte, jak ma to w zwyczaju nasz naród
nienawidzący drzew. Zastąpiono je kiczowatymi tujami. Nieco później (2018?)
przeprowadzono zadziwiający barbarzyństwem remont rzeźby, zamieniając ją w bezszyjego golema o zatartych rysach, a polichromię
zamieniono na jednolitą żółtawą barwę (uzup: R.G.)
Przy bocznej drodze, na murze prywatnej
posesji zawieszono kapliczkę w formie oprawionego w
drewnianą ramę obrazu zwieńczonego prostym krzyżem.
Współczesny, całkiem niezły obraz przedstawia popiersie Jana
N. trzymającego palec na ustach i krzyż z palmą. Tabliczka
przytwierdzona do ramy kryje jakąś historię: "W PODZIĘCE,
RODZINA HANSENÓW / GOŚCIEŃCZYCE 2007" (nad: TeoP)
W centrum starego cmentarza, na grobie
matki Magdaleny i syna Jana Maliszewskich w roku 1877
ustawiono piaskowcową figurę Jana Nepomucena. Była poważnie
uszkodzona - brakowało jej głowy i widoczne były liczne i
głębokie spękania w części dolnej. Tylko chyba dzięki
grawitacji pomnik stał jeszcze i wołał o ratunek. W lecie
2010 figura zniknęła ze swego cokołu - w ramach renowacji
akcji starych nagrobków została poddana gruntownej renowacji
polegającej m.in. na scaleniu odłupanych fragmentów i
rekonstrukcji głowy. Remont zakończono w roku 2014.
Wykonawczynią była pani Krystyna Antoniak z Pruszkowa, a
inicjatorem Społeczny Komitet na rzecz Odnowy Zabytkowych
Nagrobków na Wareckim Starym Cmentarzu (uwaga: na tabliczce
informacyjnej renowacji jest błąd w imieniu matki) (nad:
TeoP)
Murowana kapliczka nad strugą i
założonych na niej stawach, z dwuspadowym daszkiem krytym
dachówka, biała. Wewnątrz lLudowa rzeźba Jana N. z XIX
wieku, odrestaurowana kilka lat temu przez p. Annę D.Z. na zlecenie
proboszcza (w tym miejscu podziękowania dla Proboszcza za zlecenie i
finansowanie prac oraz dla pani ADZ za uratowanie rzeźby będącej już
prawie destruktem). Rzeźba przez jakiś czas była do zobaczenia w kościele św. Trójcy. Na pewno do roku 2009 figura
znajdowała się już znowu w kapliczce nad strugą i założonych na niej
stawach (zobacz niżej). Wizja lokalna we wrześniu 2019
wykazała, że kapliczka cała zarosła bluszczem i jest
praktycznie niewidoczna, a wewnątrz rezyduje stara figura,
przeniesiona tu znowu po okresie urlopu w kościele. Niestety
znowu pojawiły się uszkodzenia, widoczne na szyi rzeźby (uzup: S.Zobniów, R.G.)
Blisko głównej szosy, przy mostku nad mikrorzeczką, stoi kapliczka
otwarta na trzy strony, okazała, ceglana, z datą 2000. Wewnątrz
szablonowa
figurka Jana N. cała pomalowana srebrzanką, około 70 cm wysokości, bez
krzyża. Prawdopodobnie upadła, bo prawa dłoń jest rozbita, i przez
jakiś czas zostały z
niej tylko druty. Później prowizorycznie naprawiono obie dłonie, ale
uszkodzenia są widoczne (nad: Falbanka, uzup: R.G.)
Powiat Siedlce (część należąca do Ziemi Czerskiej,
1)
Wola Wodyńska (gm. Wodynie, pow. Siedlce,
):
w tej miejscowości na granicy Mazowsza jest kapliczka z
drewnianą rzeźbą przedstawiającą Św. Jana Nepomucena z krzyżem w
ręku stoi nad rzeczką Witką, przy moście. Rzeźba jest wykonana z
drzewa owocowego, w dole postaci Nepomucena wyrzeźbiono
słoneczko (gwiazdę?) oraz datę 88, co by wskazywało, że została
ona wykonana w 1788 r. W ostatnim czasie renowację rzeźby
przeprowadził p. Tadeusz Szostek, który uzupełnił jej ubytki
spowodowane czasem (dolepienie brody, kołnierza i plomby
betonowe u dołu postaci) oraz zakonserwował ją specjalnymi
płynami. Właściciel posesji, na której stoi Św. Jan Nepomucen,
p. Piotr Szostek twierdzi, że dziedzic Chomiczewski, który
prowadził księgę historyczną o wsi nie mógł dowiedzieć się,
kiedy rzeźba powstała, co dowodzi faktu, że jest ona bardzo
stara. Nie wiem, czy z powodu wieku, czy też tych płynów
konserwujących, ale Jan wygląda ja uratowany z pogorzeliska -
jest cały czarny. Podczas odwiedzin w lipcu 2005 stwierdziłem,
że Jan otrzymał nową kapliczkę oraz cokolik z cegły.
Niewątpliwie czas był na renowację, ale obiekt bardzo stracił na
malowniczości. Z tą figurą związana jest legenda, która mówi, że
od kiedy na rzece Witka zbudowano most, kobiety twierdziły, że w
nocy straszą tam złe duchy, a rzeczka na wiosnę zalewała
okoliczne pola. Wszystkie te zjawiska skończyły się, kiedy
wystawiono i poświęcono kapliczkę Jana N.
-
Moczydłów (gm. Góra Kalwaria, pow. Piaseczno,
): w "Spotkaniach z
Zabytkami" z listopada 2003 odnalazłem bardzo ciekawy artykuł
Zdzisława Skroka o słupach granicznych. Nie ma w nim ani słowa o
Nepomucenach. Przytoczono za to inskrypcję z XVIII-wiecznej (po 1751
roku, kiedy to powódź zniszczyła wcześniejsze kopce graniczne) tablicy
umieszczonej wtórnie na kapliczce w Moczydłowie, przy
drodze z Góry Kalwarii do Piaseczna, na sztucznym wzniesieniu -
kopcu granicznym (a nie kopca-mogiły z 1914 roku - ten znajduje się
w lesie naprzeciw kapliczki):
Węgielnik pod Baniochą
Trzy kopce objawi
Srzód Wisły przeciw glinek
Pónkt granic postawi
Linÿa od
pierwszego
Prosto położona, ...(?)
Gdy drugiego dociągnie
Yuż
rozgraniczona
Wola Załęska od Wsi
Moczydłowa wcale.
Obrońco Ludzkiey Sławy
Strzeż y granic stale
Otóż Obrońca Ludzkiej Sławy to często stosowane określenie Jana
Nepomucena!
Wizja lokalna w niedzielę 30.11.2003 potwierdziła te obserwacje.
W numerze SZZ z lipca 2005 temat został rozwinięty, a tekst
inskrypcji poprawiony na podstawie starej fotografii. Autorka, Maria
Anacka-Łyjak, przypuszcza, że kapliczka nepomucka stała pierwotnie
pośrodku (srzód) Wisły, to jest na wyspie wiślanej leżącej na granicy dóbr
Moczydłów i Wola Załęska, na osi (linÿa)
prostopadłej do rzeki na wysokości wsi Glinki na prawym
brzegu, a po jej zniszczeniu przez wodę
przeniesiono ją w obecne miejsce na północnym krańcu wsi. Ze starej kapliczki pozostała
jedynie tablica. Być może uratowała się też drewniana figura Jana N.,
którą uniosła woda, a która zaginęła już później. Fundatorem był
najprawdopodobniej proboszcz górski, to jest Góry Kalwarii
Żabieniec
(gm. i pow. Piaseczno,
): kamienna (wapień, 180 cm, razem z cokołem 370 cm) rzeźba Jana N. znajduje się na
terenie będącą własnością Instytutu Rybactwa Śródlądowego, na małym
kopcu ziemnym, na murowanym z czerwonej cegły postumencie nieopodal
miejsca, w którym rzeczka Zielona wpada do Jeziorki (a więc zaledwie
kilkadziesiąt metrów od granicy Ziem Czerskiej i Warszawskiej), zwrócona twarzą do
rzeki. Dodać należy, że z www.piaseczno.info:
W dość
sensacyjnych okolicznościach została oddana do renowacji figura Św.
Jana Nepomucena z Żabieńca. Miała wiosną 2005 roku powrócić na swoje
dawne miejsce nad rzeczką Zieloną, a tym czasem minęła już kolejna
wiosna i świętego nie ma ! Murowany cokół XIX- wiecznej, wapiennej
figury wykonanej w konwencji barokowej - rozpada się z tęsknoty.
Okoliczny teren pod nieobecność “gospodarza“ zaczyna z czasem
zmieniać swoje przeznaczenie. Czy św. Jan będzie miał dokąd wrócić? 9 listopada 2006 o godzinie 14 nastąpiło uroczyste odsłonięcie
figury po remoncie - zobacz zdjęcia z tej uroczystości. Jan wygląda naprawdę okazale i elegancko, chroni
go łańcuch rozpięty na ośmiu kamiennych słupkach. Efekt psuje tylko
nadmierna bliskość ścieżki rowerowej i fatalnie usytuowana latarnia,
która w dodatku nie oświetla figury, tylko cokół. Natomiast miło
było popatrzeć, że na Święto Niepodległości pod pomnikiem pojawiła
się wiązanka kwiatów i biało-czerwone wstążki. Niestety figura jest
zagrożona dewastacją - regularnie przewracane są słupki barierki, w
2009 roku ucierpiała też aureola Jana. Podczas wyjątkowo mokrego
lata 2011 figura była podtopiona
Słomczyn
(gm. Konstancin-Jeziorna, pow. Piaseczno,
): w tutejszym kościele św. Zygmunta, po lewej
stronie od wejścia, na tylnej ścianie nawy znaleźć można obraz nepomucki.
Jan stoi przy ołtarzu na którym spoczywa biblia i biret, w rękach trzyma
palmę i krzyż a nad jego głową umieszczono język. Obok dwa aniołki dzierżą
klucz i wieniec; jeden z nich ma fajną błękitną szarfę. Olejny na płótnie,
barok, XVIII wiek
(nad: S.Ł.)
W tej miejscowości mieszka rzeźbiarz
ludowy Eugeniusz Węgiełek, który wykonuje również figury
Jana N. Jedna z nich, polichromowana
figurka o wysokości 36 cm z drewna lipowego, oferowana była w
roku 2019 przez Dom Sztuki
Ludowej - PolArt w Warszawie. Przypisanie jej do Pęcławia
jest symboliczne - nie wiemy gdzie trafi lub już trafiła po
ewentualnym zakupie (nad: Pietrosul)
Nepomuk z mostu na Jeziorce, z granicy
Jeziornej i Konstancina pod Warszawą, a jednocześnie tuż
przy granicy Ziem Czerskiej i Warszawskiej dawnego
województwa mazowieckiego. Figura, niedawno remontowana i
odmalowana, stoi przy szosie, naprzeciwko starej papierni.
Kamienna, na baniastym cokole. Jan na pięciogwiaździstą
aureolę. Kształt cokołu oraz sposób modelowania szat każą
datować dzieło - według Z. Michalczyka - na XVIII wiek,
równocześnie z czasem powstania pobliskiej papierni. Ja
przesunąłbym moment powstania na wczesny wiek XIX. Obiekt
remontowany w roku 2016
Od 21 maja 2014 roku w odnowionej
najstarszej w mieście słupowej kapliczce przy rondzie i rzece Srebrnej rezyduje nowa współczesna figurka
Jana N. autorstwa pana Andrzeja Brodowskiego. Wysokość 51
cm, atrybuty: krzyż ułożony na przedramieniu, w ręku palma
męczeńska; trzyma palec na ustach jako symbol zachowanej
tajemnicy. Nad głową widnieje aureola z pięcioma gwiazdami.
Gronostajowa peleryna, na głowie biret z czterema
skrzydełkami. Inauguracja była bardzo uroczysta, wykonano
znane nepomuckie oratorium d-moll Jerzego Derfla (nad: P.Siła, MDK)
Kilka metrów na północ od skrzyżowania
drogi asfaltowej z Kąt z polnym traktem stoi na pustkowiu nowa, raczej brzydka kapliczka
z białej cegły. Jest ona zapewne spadkobierczynią starszego obiektu
ustawionego na granicy sołectwa Wólka Dłużewska biegnącej
właśnie tą polną drogą. Była w niej kiedyś resztka barokowej rzeźby nepomuckiej. Jan był tak zniszczony,
że zaczynał się od kolan. Ten widok i troska mieszkańców o ich Jana
robiły wrażenie. Niestety, stara figura została
skradziona (>>),
jak doniosła mi mieszkanka Wólki, i została zastąpiona nową,
szablonową (zobacz niżej) (uwaga: odszukać zdjęcie w
archiwach)
W opisanej powyżej kapliczce, na miejscu
skradzionej (>>) starej barokowej zniszczonej rzeźby (zobacz
wyżej) umieszczono nową figurę, robiącą wrażenie plastikowej w swej
"piękności". Należy ona, jak głosi tabliczka. do grupy identycznych lub bardzo
podobnych figur wykonanych w zakładzie Schaeferów z Piekar
Śląskich (zobacz np. rzeźby z woj. bełzkiego ze Starej Wsi, Krowicy
Hołodowskiej, Krowicy
Samej)
Kuflew (gm. Mrozy, pow. Mińsk,
): nieziemskiej piękności
kamienny polichromowany Jan N.
zachwyca modnymi butami ze ściętymi noskami. Rzeźba z piaskowca,
ufundowana w 1777 roku. Zgodnie z umieszczonym na niej napisem jej
pojawienie wiąże się z postacią ks. Franciszka Kossowskiego -
proboszcza kuflewskiego, zmarłego w tymże roku. Na figurze znajduje
się prośba o modlitwę za jego duszę
Cegłów (gm.
Cegłów, pow. Mińsk,
): w tutejszym kościele przechowywany jest feretron nepomucki utrzymany w kolorach złotym i niebieskim, niedawno odnowiony.
Jana przedstawiono w pozycji klęczącej, z gwiazdami nad głową (nad: S.Ł.)
Dębe Małe (gm. Latowicz, pow. Mińsk,
): drewniany polichromowany ludowy Nepomuk w
prywatnej kolekcji. Kupiony na warszawskim bazarze na Kole. A.B.
porównała zdjęcia z dwóch stron tego serwisu i wykryła, że figura
najprawdopodobniej pochodzi z okradzionej (>>) w 2004 roku kapliczki w
Bindudze na Kurpiach (>>)!
Dębe Małe (gm. Latowicz, pow. Mińsk,
): drewniany polichromowany
ludowy Nepomuk niezłej klasy. Trzyma w ręku czapkę i krzyż. Należy
do prywatnej kolekcji, oryginalne pochodzenie - nieznane
Dębe Małe (gm. Latowicz, pow. Mińsk,
): drewniany barokowy Nepomuk
dużej klasy. Należy do prywatnej kolekcji, oryginalne pochodzenie -
nieznane. XVIII wiek
Wyśmierzyce (gm. Wyśmierzyce, pow. Białobrzegi,
): w
najmniejszym mieście w Polsce leżącym już za Pilicą, ale w ramach Zapilcza
należącym dawniej do Mazowsza, na przykościelnym cmentarzu koło
strumyka stoi pochodząca z przełomu XVIII i XIX wieku rzeźba św.
Jana Nepomucena
Stromiec (gm. Stromiec, pow. Białobrzegi,
):
nowa otwarta drewniana kapliczka domkowa, zapewne na miejscu
starszej, stoi nieopodal kościoła i mostku. Wewnątrz drewniana
figura Jana N. z resztkami malowania, z uszkodzonymi rękami i krzyżem, w
czapce, zapewne jeszcze XIX-wieczna. W 2007 lub 2008 roku kapliczka doczekała się remontu, który polegał na umieszczeniu figury w koszmarnej trumience z pleksi (porównaj Jana z Jabłonny)
Powiat Kozienice (2 + 2)
Magnuszew (gm.
Magnuszew, pow. Kozienice,
):
okazały kamienny Jan N., niefachowo odnowiony poprzez jaskrawe malowanie
farbami. Umieszczono go na skomplikowanym kilkuczłonowym
baniastym cokole. Dziś chroni go brzydka betonowa barierka z
tralkami. Figura ujęta w niewielkim kontrapoście, z krzyżem i palmą,
w birecie
Zagroby (gm.
Magnuszew, pow. Kozienice,
):
przy lokalnym skrócie między szosami 723 i 735, z prawej strony
drogi w kierunku na Warkę,
pod koniec wsi stoi gruba kapliczka w formie umieszczonej na
sześciennej bazie kolumny, na której z kolei znajduje się właściwa
arkadowa, kryta czterospadowo kapliczka. W
trzonie kolumny również jest wnęka, w której znajduje się ludowa
30-centymetrowa drewniana figurka Jana N. z resztkami polichromii (nad: Falbanka)
¿Mniszew (gm.
Magnuszew, pow. Kozienice): bardzo niepewna wiadomość o istnieniu niegdyś
Jana N. w tej miejscowości nad Wisłą i Pilicą
W tutejszym kościele św. Wawrzyńca do roku 1944 (a na
pewno do roku 1827, z którego pochodzi wzmianka o tym
obiekcie) istniał ołtarz Jana N. Został zniszczony
razem z całym kościołem (nad: Pietrosul)
dzisiejsze powiaty
piaseczyński, grodziski (część), wołomiński, pruszkowski,
legionowski, warszawski, warszawski-zachodni (część), otwocki (mały
fragment na północ od Świdra i zachód od Glinianki).
Gloger, 1900: Ziemia Warszawska
Ziemia warszawska to ziemia województwa mazowieckiego po włączeniu
Księstwa Mazowieckiego do I Rzeczypospolitej w 1526 roku[1],
wcześniej ziemia Księstwa Mazowieckiego. Stolicą ziemi była
Warszawa. Dzieliła się na 3 powiaty: warszawski, błoński i
tarczyński. Posiadała starostwo grodowe w Warszawie, starostwa
niegrodowe: błońskie, piaseczyńskie, stanisławowskie i inne.
Piaseczno
(gm. i pow. Piaseczno,
): naczelnym reprezentantem tutejszych Nepomuków jest
ten
przytwierdzony do wschodniej zewnętrznej ściany kościoła Św. Anny. Jest naprawdę ładny! Janowi towarzyszy sympatyczny aniołek trzymający tajemniczą
kulę - bardzo ciekawy i rzadko spotykany motyw astrolabium sferycznego.
Występuje on na przykład na obrazach z
Czerwińska i
Łomży,
Czudca (sandomierskie >>), Ostrożanów
(podlaskie
>>),
Nowego Wiśnicza
(krakowskie >>): oraz
Siedlec (lubelskie >>) i
Szczuczyna (Mazowsze >>) oraz Tarnowskich Gór
(Górny Śląsk >>) i Bensheim w
Niemczech (>>). Interpretacja tego symbolu jest ciągle otwarta. Anioł umieszczony jest
asymetrycznie, opiera się na chmurkach i wyciąga rękę w dziwnym geście. Może
przedmiot trzymany w tej dłoni uległ zniszczeniu? Grupa rzeźbiarska oparta jest na wsporniku rzeźbionym w
girlandy i aniołki. Całość przymocowano do zewnętrznej ściany kościółka.
Nepomuk ufundowany został w roku 1736 przez starostę piaseczyńskiego Józefa
Aleksandra Sułkowskiego. Odnowiono go staraniem późniejszego o 264 lata
starosty piaseczyńskiego, Wojciecha Adamiaka, który jest wyznania
ewangelicko-augsburskiego, w intencji jedności chrześcijan. Fachowy opis
konserwacji znajdziecie w "Biuletynie Informacyjnym Konserwatorów Dzieł
Sztuki" (nr 4 (47) 2001
z 8 marca 2002) w artykule Aleksandry Kann i Barbary Kubisy
"Konserwacja późnobarokowej rzeźby Św. Jana Nepomucena".
Są też plany postawienia w Piasecznie figury Nowego Jana Piaseczyńskiego, o
postępie których oczywiście donosić będę na bieżąco. Na razie mam projekty
dwóch chronostychów >>
przeznaczonych na jego cokół
Lesznowola
(gm. i pow. Piaseczno,
): przy ulicy Szkolnej koło kaplicy stoi (zobacz
wyżej) kamienna barokowa rzeźba Jana N. fundacji Wojciecha i Salomei Jakubowskich (choć są co do tego pewne wątpliwości), być może jako wotum za uzdrowienie syna. Inna wersja mówi o chęci uchronienia się przed suszami. Na cokole nosi datę
1776. Figura z palmą męczeństwa i krzyżem, z lekkim uśmiechem, niezbyt udana
jeśli chodzi o proporcje, ale urocza. Jak wyczytać można w "Słowniku historycznym miejscowości gminy Lesznowola" Ewy i Włodzimierza Bagieńskich (Lesznowola, 2008), poprzednio figura stała w polu, blisko
lesznowolskiej drogi, na osi zachodniej od frontu dworu lesznowolskiego,
przy dzisiejszej ulicy Dworskiej, po drugiej stronie dawnego traktu
krakowskiego. W tle miała zrujnowany PGR (dawny majątek Jakubowskich z dworkiem).
Śladem pierwotnego posadowienia
() jest blok betonowy pośrodku łąki. Na przełomie lat 70. i 80. Jan utracił chroniący go ceglany baldachim oparty na kolumnach toskańskich oraz oryginalny XVIII-wieczny cokół
zastąpiony klockiem z betonu. Sama figura została pomalowana farbą olejną. W latach 1994-95 roku z inicjatywy sołtysa wykonano
restaurację rzeźby, zmieniono cokół, a w referendum inspirowanym przez
obecną dyrektor Biblioteki Gminnej mieszkańcy zdecydowali o
przenosinach Jana w obecne miejsce. Z publikacji Urzędu Gminy zaczerpnięte
są zdjęcia obrazujące dawny baldachim murowany, jaki istniał nad figurą, oraz
wygląd rzeźby. Przez pewien czas sądziłem, że Jan ten
jest tożsamy z Nepomukiem Raszyńskim (zobacz niżej) i został do Lesznowoli
przeniesiony właśnie stamtąd, lecz są to oczywiście dwa różne
obiekty, a poszukiwania Jana Raszyńskiego wciąż trwają. Latem 2013 roku Jan
Lesznowolski przeszedł renowację, a na marzec 2014 planowane jest
odsłonięcie połączone z impreza o charakterze nepomuckim. Urząd Gminy
właśnie zbiera pomysły dotyczące kształtu tego wydarzenia
Nowa Iwiczna
(gm. i pow. Piaseczno): ciekawostką nepomucką jest tablica informacyjna z
planem Lesznowoli ustawiona w Nowej Iwicznej. Tłem mapy, tekstu
informacyjnego i reklam tutejszych firm jest transparentne zdjęcie Jana z
Lesznowoli (zobacz powyżej) (nad: Piotr Bielawski)
Koło mostku na Wilanówce biały dwuczłonowy cokół ozdobiony płaskorzeźbą
ze sceną Topienia. Na nim drewniana arkadowa kapliczka kryta
dachówką, zwieńczona krzyżem. Wewnątrz współczesna drewniana
figura Jana N. zaopatrzona w krucyfiks i metalową aureolę z
gwiazdami. Jan lewą dłonią gładzi się po brodzi - czy jest
to źle odczytany w jakimś wzorcu przez rzeźbiarza gest Palca
Na Ustach? Pod płaskorzeźbą inskrypcja wskazująca na datę
powstania obiektu: "Św. Janie Nepomucenia / Wstawiaj się
za nami / Chroń nas od żywiołów / A.D. 2013" (nad: R.K.)
Pruszków (gm. i pow. Pruszków)
/
Chajęty / Jaktory (gm.
Dąbrówka, pow. Wołomin):
w jednej z galerii zobaczyć można obraz p. A. Miszalskiej-Gąsienicy
prezentujący Jana z Chajęt-Jaktorowa (zobacz niżej)
- Raszyn (gm. Raszyn, pow. Pruszków):
niegdyś stał tu okazały kamienny Nepomuk. Próbowałem odszukać go podczas
wycieczki weekendowej. Wiedziałem tylko, że według Rejestru Zabytków powinna
tam stać XVIII-wieczna rzeźba nepomucka. Nie udało się, a DarekK
potwierdził, że nigdy jej tam nie widział (uwaga: kontynuować
śledztwo)
Raszyn (gm.
Raszyn, pow. Pruszków): boczny prawy ołtarz tutejszego kościoła flankuje
złocona figura świętego w dziwnym nieco birecie, z krzyżem w dłoniach.
Rzeźba jest prosta, brak szczegółów nie pozwala ze 100% pewnością zaliczyć
jej do Nepomuków. Ubiór kanonika i ogólny wyraz zdają się jednak na to wskazywać
(uwaga: szanse oceniam na 90%, konieczne sprawdzenie w źródłach) (nad: S.Ł.)
Nadarzyn
(gm. Nadarzyn, pow. Pruszków,
): w obrębie terenu kościoła
św. Leonarda stoi bardzo
przystojny młody Jan N. Wykuto go z kamienia, z dużą klasą. Jan ma
wysoki biret, w rękach trzyma krucyfiks i ustawiono go w lekkim
kontrapoście. Tablica
fundacyjna została zniszczona - na cokole były wykonane napisy z
liter oprawianych w ołów, niestety ich treść nie jest znana. Okres
powstania rzeźby ma dwie wersje, źródła sprzed II wojny światowej,
podaje że twórcą figury jest Karol Rosiewicz z Częstochowy, a
rzeźbił w roku 1836. Natomiast po renowacji kamienia ukazał się
dobrze czytelny napis: Karol Rosiewicz idzie do Częstochowy 17S3
r. Styl rzeźby uprawdopodabnia tę drugą wersję (1753)
Wolica
(gm. Nadarzyn, pow. Pruszków,
): Jan Wolicki umieszczony jest nietypowo na
fasadzie jednego z domów przy ulicy Centralnej, 50 metrów od trasy
katowickiej.
Szacunkowo jego wysokość to 30-40 cm, za wysoko aby stwierdzić z
czego jest wykonany. Niedawno, jakieś 4-5 lat temu, został odnowiony
przy okazji remontu całego budynku. Przed remontem został wstępnie
przeniesiony do pobliskiej kapliczki położonej przy Katowickiej. Po odmalowaniu przez
członka rodziny JN wrócił na fasadę domu. Do czasu remontu domu
mieszkańcy nie wiedzieli kogo przedstawia - dziś jest już podpisany
(nad: Piotr Bielawski)
Niedaleko hotelu George,
po wschodniej stronie ulicy, przed ciekiem zwanym Zimna Woda, 75 m od Trasy
Katowickiej, po jej południowej stronie, stoi statua Jana
N. ze sztucznego kamienia. Jest to statyczna rzeźba w birecie,
przyciskająca do piersi krzyż, na cokole trudno czytelny z powodu
resztek farby napis
zaczynający się od "Św. Janie...". Styl wskazuje na
koniec XIX lub początek XX wieku. Ponieważ figura jest identyczna
jak ta z Jabłonny Lackiej (podlaskie >>), to można przypuszczać, że jest to odlew z
jednego wzorca, wykonany w tym samym warsztacie. Jeśli ta analiza
jest prawdziwa, to wydawało by się, że napis można uzupełnić o słowa
"... Nepomucenie
chroń nas od niesławy w życiu i wieczności", identyczne jak w
Bieżuniu - cokoły z napisem wotywnym wykorzystywano zamiennie w tego
typu realizacjach. Jednak dokładniejsza analiza (M.A.) dowodzi, że
inskrypcja brzmi "... broń nas ..." - z
jakiegoś powodu różni się jednym wyrazem
[gm. Brwinów, pow. Pruszków]: w tutejszym Muzeum
Polskiej Sztuki Ludowej mieszczącym sie przy ul. Natalińskiej 15, znaleźć można kilka
współczesnych ludowych wizerunków Jana N.
W Muzeum Polskiej Sztuki Ludowej w
Otrębusach znajduje się polichromowana drewniana figura Jana
N. autorstwa Adama Szczepanika. Wysokość 63 cm (nad: Pietrosul)
W Muzeum Polskiej Sztuki Ludowej w
Otrębusach znajduje się obrazek na szkle (zobacz więcej >>) z Janem N. wykonany
przez Zofię Gąsienicę-Roj z Zakopanego w roku 1977. Wymiary
to 34x42cm. Ciekawą formę, przypominającą bardziej koronę,
przybrał biret Jana (nad: Pietrosul)
Powiat Grodzisk
(część należąca do Ziemi Warszawskiej)
(1 + 2)
Podkowa Leśna (gm. Podkowa Leśna, pow. Grodzisk,
):
w kościele w podwarszawskiej Podkowie Leśnej odnajdujemy
witraż nepomucki, którego projekt wykonał Jan Henryk Rosen w roku 1936 (nad.
M.K.)
-/? Żelechów (gm.
Żabia Wola, pow. Grodzisk): według źródeł we wsi znajdować się miała się kamienna kapliczka
słupowa z figurką św. Jana Nepomucena. Miała strzec przed plagami
powodzi i przynosić deszcz, kiedy zachodziła potrzeba. Wizja lokalna
i wypytywanie księdza niestety nie potwierdzają tego faktu (uwaga:
kontynuować śledztwo)
? Petrykozy
(gm. Żabia Wola, pow. Grodzisk): w dworku należącym niegdyś do
Wojciecha Siemiona znajduje się (czy ciągle ?) zebrana przez aktora
kolekcja sztuki ludowej, w tym rzeźby. Jest szansa granicząca z
pewnością, że znajdzie się tu co najmniej jedna figura Jana N.,
możliwe są też obrazki nepomuckie (uwaga:
po pożarze dworu i częściowym zniszczeniu kolekcji wiadomość może
być niestety nieaktualna)
Powiat Wołomin (część należąca do
Ziemi Warszawskiej)
(2)
Radzymin (gm. Radzymin, pow. Wołomin,
): Nepomuk z
Radzymina stoi sobie koło kościoła przed dawną szkółka dla ubogich
dzieci (dziś Towarzystwo Przyjaciół Radzymina) wybudowaną przez księżnę Eleonorę Czartoryską. Miejsce to
nadal nazywane jest "przy świętym Janie". Spod komży-rokiety
wystaje dziewięć guzików sutanny, a szyję Jana ozdabia piękną stójka. Jest to barokowa figura przydrożna
wykonana z piaskowca w drugiej połowie XVIII wieku (1782?). Figura zniknęła w kwietniu
2004 - została zabrana do renowacji, a w lutym 2006 widziałem ją już na swoim
miejscu
Radzymin (gm. Radzymin, pow. Wołomin,
): wewnątrz
kościoła jest barokowa drewniana rzeźba Jana N. z wieku XVIII (nad: J.D.)
Powiat
Legionowo (część należąca do d. Ziemi Warszawskiej)
(1)
Jabłonna
(gm. Jabłonna, pow. Legionowo,
N52°22'23.81, E20°55'33.85):
niedaleko bramy pałacu Poniatowskich, za ogrodzeniem prywatnego terenu, stoi
na kolumnie Jan N. Za kapliczkę służy mu klatka oszklona niebieskim
pleksiglasem, z blaszanym daszkiem zwieńczonym krzyżem. Nepomuk jest wizualnie zdegradowany, tak jak całe otoczenie,
gdzie więcej billboardów niż domów. Wygląda na XIX wiecznego, ale bardzo
trudno o poprawne datowanie. Styl nieokreślono-ludowy. Jan sprawia jednak
sympatyczne wrażenie i warto spojrzeć na niego w drodze powrotnej z Mazur
czy znad Zalewu Zegrzyńskiego
Buraków
(gm. Łomianki, pow. Warszawa,
52°19'27.26"N, 20°55'19.06"E): figura
Jana N. z Burakowa k. Łomianek, umieszczona w
kapliczce stojącej na wzniesieniu - resztce splantowanej wydmy, w
miejscu dawnej osady zwanej Prochownią. Wykonana w 1994 roku przez
Kazimierza Pieczyńskiego (Pełczyńskiego?), zastąpiła starą rzeźbę przeniesiona do
kościoła (zobacz poniżej). Kapliczka murowana, z półokrągło
zamkniętym otworem stoi na miejscu dawniejszej, "daszku gontami
krytego na czterech drewnianych słupach", jak przeczytać można w
piśmie do władz kościelnych i Wydziału Oświecenia Publicznego z
wnioskiem o zgodę na budowę kapliczki. Napis fundacyjny głosi:
Statua ta po wylewie
Wisły r. 1844 pod wsią
Burakowem małym
naleziony staraniem dzie
dzica dóbr Młocin
odnowiona i tu nawieczną
pamiątkę dnia 25
czerwca 1848.
postawiona
"Dziedzic wsi Młociny
(Ludwik de Poths) i jednocześnie wójt Gminy Młociny wyraził chęć
wybudowania na gruncie osady prochownia za własne pieniądze
kapliczki i łożyć na jej utrzymanie". Zgoda nadeszła dopiero w
roku 1849. Z oryginalnej kapliczki pozostała stara, zatarta już
mocno płyta kamienna z inskrypcją. W wydaniu "Gazety Łomiankowskiej" z
6.08.2001 znalazł się krótki artykuł p. Elżbiety Pyszyńskiej o przydrożnej
kapliczce Jana z Łomianek przy ulicy Warszawskiej, okraszony zdjęciem. Oto
treść: "Bardzo starą historię ma kapliczka z figurą św. JN przy ul.
Warszawskiej. Ufundowana przez uczestnika powstania styczniowego miała
drewnianą figurkę św. JN cudownie przyniesioną przez fale Wisły i tu
wyrzuconą na brzeg. Nadpaloną do połowy oryginalną figurkę przeniesiono do
miejscowego kościoła, a na jej miejsce postawiono 7 lat temu nową,
wyrzeźbioną i pomalowaną przez p. Pieczyńskiego, mieszkańca Burakowa.
Chociaż kapliczka jest otoczona opieką przez p. Wiesię i p. Marię, to z
uwagi na upływający czas wymaga gruntownego remontu." Pytanie, czy
fundator Ludwik de Poths to wspomniany w artykule (późniejszy)
powstaniec styczniowy?
Buraków-Prochownia
(gm. Łomianki, pow. Warszawa,
52°19'25.46"N, 20°55'8.04"E): od roku 1994 w kościele przechowywana jest
stara figura Jana N. z kapliczki z Burakowa-Prochowni. To ją właśnie, jak
głosi legenda, osadziła w miejscu starej osady Prochownia na
nadwiślańskiej wydmie wielka woda w roku 1844 (zobacz wyżej). Jest
nadpalona - jest to "dzieło" wandala lub efekt nieostrożnego
ustawienia świecy. Rzeźba ma swoją legendę. Ponoć przyniosła ją w
roku 1844 w to miejsce wezbrana Wisła, a kilka lat po ustawieniu w
kapliczce na wydmie pielgrzymi z sandomierskiego rozpoznali ją nawet
i zażądali wydania. Burakowianie ukryli ja w kościele parafialnym,
który znajdował się wówczas w Kiełpinie (uwaga: po wandalskim
zburzeniu starego kościoła figura zapewne trafiła do nowego, ale
wymaga to sprawdzenia)
Błonie (gm. Błonie, pow. Warszawa-Zachód,
52°11'35.88"N, 20°36'50.99"E):
w kościele Św. Trójcy, po prawej stronie prezbiterium, ustawiono
barokową drewnianą i polichromowana figurę Jana N. Jan przyciska do
piersi krucyfiks, druga ręka rozłożona w szerokim geście
Lipków (gm. Stare Babice, pow. Warszawa-Zachód,
52°16'45.93"N, 20°48'18.42"E): bardzo
zniszczona rzeźba Jana N. znajduje się w dworze w Lipkowie na skraju Puszczy
Kampinoskiej. Zapewne nie jest dostępna w związku z ogólnie złą
sytuacją zabytków lipkowskich zarządzanych przez parafię (2009-06)
>>Mościska (gm. Izabelin, pow. Warszawa-Zachód,
): niedaleko puszczy
Kampinoskiej, na granicy Wielkiej Warszawy i Mościsk, stoi ceglana
kapliczka w formie latarni umarłych. Nepomucena znajdziecie w dolnej
wnęce, za szybką. Zachowała się resztka oryginalnego oświetlenia.
Jan ten został opisany dokładniej na stanie Warszawskich (>>),
tam też został policzony
Powiat
Otwock (część należąca dawniej do Ziemi
Warszawskiej)
(2)
Kopki (gm. Wiązowna, pow. Otwock,
):
w pięknym miejscu przy wiszącym Zielonym Mostku 23 maja 2010 roku
ustawiono współczesną drewnianą figurę Jana N. wykonaną przez
Mateusza Niwińskiego. Na cokole wyryto słowa: "Św. Janie
Nepomucki / Tyś jest patron / sławy ludzkiej / Wstaw się za
nami u Pana Wszechrzeczy teraz i na / wieki wieków". Kształt
rzeźby nawiązuje do mazowieckiej wierzby z dziuplą, w którą
wstawiono figurkę. Jan wtopiony jest w swój cokół-pień, w lewej ręce
dzierży krzyż, prawą wyciąga przed siebie - przewidziano, że ktoś
zawsze wetknie mu w dłoń kwiat. Idea ufundowania nadświdrzańskiego
Nepomuka narodziła się 3 września
2006 podczas oficjalnego otwarcia kładki dla
pieszych nad rzeką.
Był spektakl wg Gałczyńskiego, znany muzyk
grał hejnał na trąbce, był poczęstunek, ognisko, śpiewy ("Zielony
mosteczek...") i fajna atmosfera. Ksiądz poświęcił mostek i
zapowiedział ustawienie obok niego kapliczki ze św. Janem
Nepomucenem. Streścił (z błędami) życiorys Jana i przeprowadził
składkę na tacę na rzecz budowy. W 2008 roku sprawa
odżyła za sprawą naszego Stowarzyszenia "Nad Świdrem", a głównym
animatorem przez cały ten czas był niestrudzony Stanisław Górka.
Mieszkający nieopodal artysta wykonał projekt, był on konsultowany i
zmieniany w dyskusji i pod wpływem pokazanym przeze mnie zdjęć
licznych obiektów nepomuckich. Jednak ostateczny efekt to w 100%
autorski pomysł rzeźbiarza. W związku z tą figurą odbyła
się huczna impreza - koncert napisanego specjalnie na tę okazję
przez J. Derfla Oratorium w kościele w Gliniance. Relację z koncertu
zobacz w
Wiadomościach Nepomuckich 2009 (>>).
Natomiast w Wiadomościach Nepomuckich 2010 (>>)
zobaczyć można więcej zdjęć z imprezy odsłonięcia figury. Obiekt
przypomina w sposób naturalny figurę JN z włoskiej miejscowości Sill
- Castel Novale (zobacz >>)
Lipowo
(gm. Wiązowna, pow. Otwock): prezent od DK - Nepomuk Afrykański, wykonany na
jego zlecenie przez ludowego rzeźbiarza z Ghany. Zapewne zgubił on
fotografie, które otrzymał jako wzór, stąd wizerunek jest raczej
mało kanoniczny. Ja umieściłem go na drzewie i zabezpieczyłem
ząbkowanym daszkiem z miedzianej blachy
Przy rondzie - rozwidleniu dróg w kierunku Węgrowa,
Warszawy i Korytnicy - stoi Jan na wysokim ceglanym słupie. Słup murowany
w 1901 roku, czworoboczny, o ściankach z surowej cegły. W przyziemiu
szerszy, dwustopniowy cokół. W każdym boku słupa wysoka, prostokątna
płycina. Nasadę obiega profilowany gzyms podokapowy. W zwieńczeniu, na
niewysokim cokoliku, piaskowcowa rzeźba św. Jana Nepomucena. W płycinie
od frontu, metalowa tabliczka z nadlaną inskrypcją: "ŚWIĘTY JANIE/ NEPOMUCEŃSKI/ MÓDL SIĘ ZA NAMI/ ADAM I
KATARZYNA GRUDZIŃSCY/ POLECAMY SIĘ TWOJEJ OPIECE/ 1901".
Kapliczka otoczona metalowym płotkiem
Na dawnym przedmieściu zwanym Liwem Nowym, przy
drodze Węgrów - Warszawa, nad Miedzianką,
na miejscu kościoła szpitalnego św. Ducha, jest ponepomucka kapliczka
przydrożna, dziś pod wezwaniem św. Marka. Pochodzi z 1838 roku, jest
murowana, czworoboczna, otynkowana. W części dolnej nieco szerszy cokół.
Kondygnacja górna otwarta na trzy strony półkolistymi arkadami. Filary
arkad ozdobione impostami. Nasadę obiega gładkie belkowanie i skromny
gzyms podokapowy. Przykryta daszkiem namiotowym, dachówkowym. W
zwieńczeniu kuty z żelaza krzyż, zakończony kółkami. Niegdyś była tu
drewniana rzeźba św. Jana Nepomucena (uwaga: ustalić losy rzeźby)
W neogotyckim kościele św. Leonarda, w ołtarzu
głównym, znajduje się figura św. Jana Nepomucena w białej szacie, ze
stułą na szyi i z wieńcem pięciu gwiazd wokół głowy (nad: H.Jakóbczak)
W zgrabnej murowanej i bielonej kapliczce przy
skrzyżowaniu znajduje się metalowa (!) figura Jana N. Ma twarz i
ręce pomalowane ma na seledynowo! Fundowali go zapewne Kamińscy,
właściciele tutejszego majątku. Kapliczka był remontowana w lecie
2012 roku przy okazji zakładania chodników (uwaga: odnaleźć zdjęcia w archiwum,
sprawdzić stan aktualny)
W kapliczce była niegdyś drewniana polichromowana
figura Jana N. Rzeźba została skradziona (>>) około 2006-2007 roku, kiedy to
okradziono wiele okolicznych kapliczek. Od 2008 roku
jest tu Matka Boska. Kapliczka jest murowana i tynkowana, ma kształt
słupa, jest dwuczłonowa. Daszek o czterech szczytach zwieńczony krzyżem. W górnej kondygnacji są cztery półokrągłe
oszklone okienka (nad: Pietrosul)
Klasycystyczna murowana kapliczka z drewnianą
polichromowaną figurą Jana N. z początku
XX wieku, związana zapewne z założeniem dworskim, usytuowana na
rozstajach, przy stawie i cieku wodnym. Rzeźba ma charakter ludowy i
jest rzeźba autorstwa J. Dybowskiego z Kisielan (uzup: Pietrosul)
W tej miejscowości leżącej na pograniczu mazowiecko-lubelsko-podlaskim, przy
cmentarzu i przy stawie znajduje się murowana bielona kapliczka św. Jana Nepomucena z pierwszej połowy
XIX wieku (wpis do rejestru zabytków nr A-895 z 15.12.2009)
W kościele Nawrócenia św. Pawła (fundacja
Cieszkowskich), był obraz Jana N. z końca XVIII wieku wykonany przez
Jana Niezabitowskiego - malarza zakonnego. Po
ostatniej rozbudowie kościoła zniknął on z nawy kościoła, ale
okazało się szczęśliwie, że został przekazana do renowacji. Jest tu Jan
w scenie Apoteozy, z gwiazdami, i Mostem Karola w tle, dwa duże i dwa
małe anioły z atrybutami i trzynaście główek anielskich wśród chmur (uzup: Pietrosul)
Przy drodze na Rososz, koło boiska, stoi kapliczka
przydrożna wzniesiona w końcu wieku XVIII, słupowa, murowana, tynkowana,
czworoboczna, trzykondygnacjowa, ożywiona płycinami z wnęką, w której
stoi polichromowana rzeźba św. Jana Nepomucena z XVIII wieku. Daszek
namiotowy pokryty dachówką
W kościele Św. Trójcy znajduje się obraz malowany w
warsztacie Szymona Czechowicza "Ukrzyżowanie Pana Jezusa ze św. Janem
Nepomucenem" (nad: Pietrosul)
Drewniana polichromowana rzeźba Jana N. w murowanej
bielonej trójkondygnacyjnej kapliczce na skrzyżowaniu dróg przed Domem
Pracy Twórczej "Reymontówka" (nad: Pietrosul)
Murowana, czworoboczna kapliczka przydrożna
wzniesiona została około połowy wieku XIX, na grobli pomiędzy stawami,
która jest drogą dojazdową do dworu Jaźwińskich herbu Grzymała. Posiada sklepienie
krzyżowe. Wewnątrz znajdowała się rzeźba św. Jana Nepomucena z I połowy
wieku XIX, skradziona (>>)
przed rokiem 2000. Opiekunowie kapliczki początkowo sądzili, że
wiatr albo chuliganeria zrzuciła rzeźbę, szukali w stawie - mule pod
kapliczką, ale nie znaleźli. Dziś jest tam niebieska, plastikowa
figurka Matki Boskiej - nie wiemy niestety jak wyglądała oryginalna
rzeźba (uwaga: należy upewnić się, że miejscowość leżała po
wschodniej stronie pobliskiej granicy Ziem Warszawskiej i Liwskiej
dawnego województwa mazowieckiego)
Koło kościoła NMP, wewnątrz murów go otaczających, stoi
kamienny polichromowany Jan N. na bielonym cokole. Obiekt dosyć
szablonowy, ale sympatyczny (nad: W.Ś.)
W drewnianym kościółku - kaplicy podworskiej Matki
Boskiej Szkaplerznej (dawniej Narodzenia Najświętszej Marii Panny)
rezyduje niewielka drewniana polichromowana figurka Jana
N. pochodząca z XVIII wieku. Uszkodzona - brak obu dłoni (nad: W.Ś.,
uzup: Pietrosul)
W kapliczce z początku XX wieku, ustawionej na
miejscu starszego obiektu, znajduje się drewniana figura Jana N. Jest
pomalowana na nieco wściekłe kolory - peleryna jest jasno fioletowa.
Koresponduje to jakoś z różowym kolorem kapliczki (nad: Pietrosul)
Gloger, 1903: Ziemia Nurska
rozległa mil kwadratowych 661/3, zatem po Łomżyńskiej i Czerskiej
trzecia co do wielkości w liczbie 10 ziem województwa Mazowieckiego.
Miała trzy powiaty: Nurski, Kamieńczykowski i Ostrowski. Do
starostwa grodowego nurskiego należały też grody Kamieńczyk i
Ostrów. Sejmikowała w Nurze nad Bugiem. Większa część ziemi leżała
na prawym, mniejsza na lewym brzegu tej rzeki. Część środkowa i
zachodnia pokryta była w okolicy Kamieńczyka, Ostrowa i Wyszkowa
puszczą biskupów płockich, część wschodnia, koło Nura i Czyżewa,
zamieszkana prawie wyłącznie przez Mazowiecką szlachtę zagrodową,
bezkmiecą
Sadowne
/ Podborze (gm. Sadowne, pow. Węgrów,
):
przy drodze do Zarzetki, w drewnianej kapliczce stoi piękna drewniana barokowa figura Jana N. z II połowy XVIII
wieku, po renowacji, niemalowana, z niewielką gwiaździstą aureolą.
Kapliczka na pewno pamięta czasy pierwszej wojny, urokliwa, o
konstrukcji zrębowej zbudowanej na rzucie kwadratu, domkowa,
wzniesiona z zastosowaniem konstrukcji wieńcowej, oszalowana deskami
w układzie pionowym. Od frontu wejście prostokątne zakończone łukiem
odcinkowym, drzwiczki niskie, jednoskrzydłowe, sztachetowe. W
ścianach bocznych po jednym otworze okiennym prostokątnym,
zakończonym półkoliście. Pierwotny namiotowy, z drewnianym krzyżem w
zwieńczeniu dach z gontu długo był przykryty blachą, po
ostatnim remoncie gont wrócił, natomiast krzyż jest już metalowy.
Formalnie tego Jana N. przypisać trzeba do przysiółka Podborze
(część Zalesia, sąsiedniej wsi w stosunku do Zarzetki i Sadownego),
jednak zwyczajowo nazywany jest Janem z Sadownego.
Mówi się o nim również jako o Nepomuku z Grabin, Rażen, Zalesia lub
Szynkarzyzny. Obiekt wpisany do rejestru zabytków. Z relacji Mamy Siostry Realnej E.W. wynika, że z figurą tą wiąże się pewna relacja
przekazywana z ust do ust wśród miejscowych. Każdego roku, gdy
tereny te nawiedzała powódź, Jan z kapliczki był zabierany przez
wodę i zawsze gdy woda cofała się Jan trafiał idealnie w to samo
miejsce. Znalazłem również informację, że zgodnie z legendą podczas
jednej z wielkich powodzi u stóp wzgórza, na którym stoi kościół,
osiadła figurka św. Jana w drewnianej kapliczce, którą wzburzone
wody Bugu przyniosły nie wiadomo skąd. Figurka z kapliczką nie stały
jednak długo przy kościele w Sadownem, bowiem kolejna wielka powódź
przeniosła ją około 2,5 km na zachód od Sadownego i osadziła przy
drodze do Rażen, które kiedyś były miastem. Ludzie po powodzi
przenieśli kapliczkę z powrotem pod kościół w Sadownem. Jednak
następna wielka woda zabrała kapliczkę spod kościoła i osadziła w
miejscu w którym stała poprzednio. Działo się tak kilkakrotnie, aż
ludzie dali za wygraną. Żywioł zwyciężył, wygrały wody rzeki Bug. Od
tych czasów miejscowi chcąc powiedzieć o kimś, że wyjechał, zerwał
kontakty rodzinne lub stosunki sąsiedzkie mówią, że "Odsunął się jak
św. Jan od Sadownego". Założono tu skrzynkę geocaching (>>).
S.Ł. donosi, że w październiku 2007 roku Jan był w bardzo dobrym
stanie, przed rokiem 2006 wyremontowano bowiem figurę i kapliczkę, ja potwierdzam ten stan po
wizycie 9 września 2010. A.B. z kolei stwierdziła w roku 2008, że
krata nie była zamknięta i podjęła interwencję - spotkany
przechodzień obiecał przekazać uwagę osobie odpowiedzialnej
Neobarokowa kapliczka odtworzona na wzór
poprzedniej, w niej kopia rzeźby Jana N. ustawiona na
miejscu
skradzionej (>>)
w końcu roku 2009, wykonana na podstawie zdjęcia oryginału (zobacz
wyżej)
Rzeźba Jana N. niedaleko
skrzyżowania dróg Wyszków - Węgrów i lokalnej, biegnącej od
Sadownego do dworu łochowskiego, w części miejscowości zwanej
Łochowem Starym. Figura pochodzi z połowy XIX wieku.
Cokół prosty słupowy, murowany, czworoboczny, otynkowany. W przyziemiu
szersza plinta. Nasadę obiega profilowany gzyms podokapowy, nad nim
przykrycie namiotowe, o połaciach z blachy. Na cokole kamienna,
polichromowana, późnobarokowa, figura św. Jana Nepomucena. Kapliczka
otoczona drewnianym płotkiem sztachetowym. Obiekt zagrał, razem z
remizą stojącą po przeciwnej stronie drogi, w teledysku
zespołu Tulia (YouTube >>,
zobacz też spis filmów nepomuckuich >>)
(nad: ks. Z. Cz., uzup: MWK)
Kapliczka św. Jana Nepomucena stała przy
dzisiejszym zbiegu ulic I Armii Wojska Polskiego
(Świętojańskiej), Matejki i
Prostej. Została przymusowo przeniesiona w 1961 roku na
skwer za cmentarzem parafialnym na rogu ul. Białostockiej i
Spokojnej (zobacz niżej). Wtedy też ulicę Świętojańską przemianowano na I
Armii Wojska Polskiego. Z kapliczki tej stojącej na nowym
już miejscu w latach 60. XX wieku została
skradziona (>>)
XVIII-wieczna drewniana figura św.
Jana Nepomucena. Lokalne starania na przełomie tysiącleci o
powrót kapliczki na pierwotne miejsce nie powiodły się. Koło kapliczki nepomuckiej odbywał
się jarmark. Załączone zdjęcie pochodzi z 1958 roku, z książki
"Kapliczki i krzyże przydrożne w
Polsce" (>>). Podjęto starania, aby przywrócić nazwę
ulicy Swiętojańskiej, co stało się faktem w sierpniu 2017 (uzup: D.K., Pietrosul)
Trójkątna kapliczka św. Jana Nepomucena na skwerze
za cmentarzem parafialnym na rogu ul. Białostockiej i
Spokojnej jest tą samą, która stał na zbiegu ulic I Armii Wojska Polskiego
(Świętojańskiej), Matejki i
Prostej (zobacz wyżej) - została tu przymusowo przeniesiona w 1961 roku.
Wewnątrz nowa polichromowana figura Jana N. z krzyżem i
palmą, umieszczona tu 4 listopada 2015 roku na miejscu
starej, XVIII-wiecznej,
skradzionej (>>)
w latach 60. XX
wieku (zobacz wyżej). Kształt kapliczki przywodzi na myśl
podlaskie (>>)
obiekty z Knychówka i innego Wyszkowa (pow. Węgrów, gm. Liw).
Figura jest zapewne odlewem ze sztucznego kamienia lub
gipsu, statyczna, polichromowana, z wiodącymi kolorami lila
(spód peleryny i kołnierz) i fioletem (stuła, biret i
sutanna), ma w rękach krzyż i palmę. Podstawa sześciokątna (nad: Pietrosul)
W Galerii Ikon Prawosławnych Jakuba
Papaja przechowywana jest polichromowana rzeźba Jana N. z
XVIII wieku (III ćwierć?). Drewno lipowe, wysokość 123 cm.
Biret w prawym ręku, wzrok utkwiony w nieistniejącym już
krzyży, niegdyś trzymanym w uniesionej lewej dłoni (nad: Pietrosul)
Górny obraz Jana N. w lewym ołtarzu
przytęczowym w kościele Wniebowzięcia NMP (uwaga: wg R.K. jest
tu również figura Jana N., co zakwestionował Pietrosul)
W narożniku drewnianej dzwonnicy stojącej przed kościołem św. Andrzeja ustawiono
malowaną na srebrno figurę Jana N. Zabezpieczono ją blaszanym
daszkiem (nad: M.Z.)
Według
legendy Św. Jan Nepomucen sam wybrał sobie to miejsce na
nadbrokowych błoniach. W czasie
wielkiej wody (powodzi) kamienna (!) figura Jana N. przypłynęła nie wiadomo skąd. Miejscowi
ludzie go wyłowili, a staraniem dziedzica rzeźba została
wyremontowana i ustawiona na zbudowanym dla niego wysokim ceglanym i
tynkowanym cokole. Data powstania według niektórych źródeł to rok
1820, jednak bywa ona kwestionowana. M.Wardzyński łączy ją raczej ze
szkołą lwowską, najpewniej z pracownią Polejowskich (Maciej,
notowany od 1758, zm. po 1795 lub 1806; punktowo czynny na Mazowszu,
lub współpracownicy: Piotr Chrząstowski i Frantz Müller, czynni do
lat 20. XIX wieku). Jest to dobrej klasy rzeźba utrzymana w manierze
barokowej, niestety mocno skorodowana. Klasyczny kontrapost, goła
głowa z lokiem na czole, resztka biretu w lewej dłoni, w prawym
ramieniu krucyfiks, ładnie cięte szaty. Na przełomie września i
października 2002 roku kapliczka była remontowana
W tutejszym kościele parafialnym prawy ołtarz flankuje drewniana
polichromowana rzeźba Jana N. Dawnej stała po prawej stronie ołtarza
lecz została przeniesiona na lewą. Jan wpatruje sie w krzyż trzymany
w prawej ręce, ma gołą głowę, złotawą pelerynę z gronostajowymi
kosmykami i kapturem (!), srebrną komżę, złota sutannę, czarne buty.
Krzyż jest najwyraźniej wtórny, a pierwotny był znacznie dłuższy, na
co wskazuje gest rąk (uzup: Pietrosul)
Na prywatnej posesji pp. Sotów, koło strumyka i przy drodze do Złotorii
Nowej stoi ceglana tynkowana kapliczka z czterospadowym daszkiem
pochodząca z roku 1938. Wewnątrz znajduje się starsza - zapewne z
przełomu XIX i XX wieku - drewniana figura Jana N. Rzeźba jest
destruktem stojącym opartym o tylną ścianę kapliczki. Zniszczona
dolna część, brak rąk trzymających niegdyś krzyż, którego szczątek
wystaje ponad prawym barkiem, reszta biretu, resztki polichromii.
Twarz nieco zatarta, niewidoczny zarost. Zachowane szczegóły
pozwalają sądzić, że był to obiekt niezłej klasy. Według właściciela,
który remontuje kapliczkę, figura przypłynęła z Czech (! -
proponowana trasa to Odra-Warta-Noteć-Kanał Bydgoski-Brda-Wisła-Bug-Brok-bezimienny
dopływ Broku przepływający przez Złotorię. Większość trasy - pod
prąd)
- Wólka Kunińska
(gm. Goworowo, pow. Ostrołęka): jest tu drewniana zrębowa kaplica
Jana N. z 1868
roku. Dawniej była w niej ludowa figura JN, dziś przechowywana w
Muzeum Kurpiowskim w Ostrołęce [MOO/E/2156], a swego czasu przechowywana w
zakrystii kadzidlańskiego kościoła. Była obecna na wystawie "Święty
Przydrożny" [nr kat. 46] - zobacz jej opis na
stronie poświęconej tej wystawie (>>).
Nie wiem, czy w tej chwili w kapliczce jest jakaś figura - może
kopia tej starej? (uwaga: sprawdzić)
W tutejszym kościele, lub w stojącej obok
kaplicy (cmentarnej?), jest podobno obraz Jana N. Nie udało
się tego sprawdzić - kościół był zamknięty (uwaga, należy
sprawdzić przynależność do Ziemi Nurskiej)
Przy ulicy stoi żeliwny (rzadkość!) Jan N. posadowiony na
walcowatym postumencie w formie prawie dwumetrowej
murowanej otynkowanej kolumny, niedaleko dworu i zapewne fundacji
dworskiej. Katalog Zabytków podaje jako czas powstania połowę XIX
wieku, inne źródło łączy figurę z przebudową dworu dokonaną w roku
1912 przez nowego właściciela Romana Walentego Jeleniewskiego. Być
może figura jest starsza, a w 1912 obiekt przeszedł tylko remont? Obiekt ten przedstawia obraz p. A. Miszalskiej-Gąsienicy
prezentowany w jednej z galerii w Pruszkowie (gm.
i pow. Pruszków) (zobacz wyżej) (uwaga, należy sprawdzić
przynależność do Ziemi Nurskiej)
Według zeznań Konrada jest gdzieś tutaj
(Wola Rasztowska? Roszczep?), nieco w bok od szosy, przy
polnej drodze, figura Jana N. (uwaga: sprawdzić na miejscu)
część należąca do Ziemi Nurskiej
leżące po wschodniej stronie Narwi
Pniewo (gm. Zatory, pow. Pułtusk,
): nad potokiem Prutka, przy
drodze Pniewo-Lutobork stoi ciekawy Nepomuk w formie drewnianej
pomalowanej na czerwono kolumny, na której ustawiono rodzaj domku na
ośmiu kolumnach. Wewnątrz drewniana figurka Jana N., trudna do datowania
z powodu czasu który wygładził powierzchnię rzeźby,
ale zapewne XIX-wieczna. Całość zwieńczona krzyżem
Pniewo-Kolonia (gm. Zatory, pow. Pułtusk,
): przy kładce na potoku Prutka stoi murowana kapliczka nepomucka fundacji Kazimierza
Witkowskiego. Wewnątrz, za zamykanym okienkiem, drewniana
polichromowana ludowa rzeźba JN trzymającego palmę i ze śladem po
krucyfiksie. Mocno zniszczona, lecz przez to ekspresyjna. Istnieje
legenda o zwyczaju bosej pielgrzymki z kościoła w Pniewie do tej
kapliczki
Drwały (gm. Zatory, pow. Pułtusk,
): w oszklonej szafce na
ceglanym słupie umieszczono za szkłem XIX-wieczną małą figurkę Jana
N., drewnianą, malowaną wieloma warstwami farby. Kapliczka zastąpiła
starszy słup drewniany przy okazji odzyskania
skradzionej (>>)
rzeźby
Na południowym skraju wsi, na brzegu lasku oddzielającego drogę od pól stoi,
otoczona metalowym ogrodzeniem, murowana kapliczka z dwuspadowym
daszkiem. W niej rezyduje polichromowana figura Jana N. (nad: H.Jakóbczak <- S.K.)
Przy ujściu Kanału Głównego do Narwi na cokole stoi
figura świętego Krzysztofa. Dawniej w tym miejscu stał święty Jan
Nepomucen i zapewne cokół należał do niego. Inskrypcja w ostrołukowej
wnęce jest zatarta, a z daty u podstawy odczytać można rok 1885 (?) (nad:
MWK, FKiKPM)
Za Orzycem, po prawej stronie mostu, stała
niegdyś metalowa, miedziano-brązowa figura Jana N. Została ona strącona do
rzeki przez Niemców natychmiast po zajęciu miasta w 1939
roku. Pozostał po niej tylko cokół, który można zobaczyć
przed wejściem do kościoła Bożego Ciała - aktualnie zajmuje
go figura Chrystusa (nad: MWK via FB, za "Powiat makowski.
Ocalić od zapomnienia", t.2, red: J.M. Rzepka, Maków 2012)
Pochodząca z Głodowa
(gm. i pow. Pułtusk, zobacz niżej) biała kamienna figura
Jana N. w kapliczce na słupie, ustawionej po II wojnie światowej przy murze
tutejszego cmentarza kościelnego. Istnieje legenda o uderzeniu
pioruna w figurę, co było przyczyną przenosin
Na plebanii kościoła św. Wawrzyńca przechowywany jest
XVIII-wieczny obraz przedstawiający stojącą postać Jana N. w
towarzystwie anioła. W rękach Jana spoczywa duży krucyfiks.
W tle - Most Karola ze sceną Topienia (uwaga: sprawdzić stan
aktualny, wpis ten powstał na podstawie KZSwP) (nad: Thomas)
Nieco za wsią, na nadorzyckich
łąkach, znaleźć można niewielką drewnianą czarno-białą figurę
Jana N. ustawioną na masywnej kolumnie zwieńczonej
zwężającym się blaszanym daszkiem, która z kolei stoi
na sześciennym postumencie z tablicą fundacyjną. Lata 30. XX
wieku (uwaga: jesienią 2012 figurki nie było na jej miejscu,
należy sprawdzić stan aktualny)
Niedaleko mostu na Pełcie stoi kamienny słup, a na nim kamienna figura
Jana N. z 1909 roku, postawiona na miejscu starszej
przeniesionej do Szwelic (zobacz wyżej)
Ziemia Wiska dzieliła się na
dwa powiaty: wizki (Wizna) i wązowski (Wąsosz). Później wydzielono
też powiat radziwiłowski (Radziłów, Radziłowo). Jej granicą wschodnią,
jednocześnie granicą Mazowsza, była Biebrza; od południa - rzeka
Narew
[nr kat. 22] Drewniana ludowa polichromowana figura
Jana N. Była obecna na wystawie "Święty
Przydrożny" (zobacz więcej >>).
Wysokość 22 cm. Koniec XIX wieku. Nie mam o niej żadnych dodatkowych informacji
prócz tego, że jest własnością parafii św. Jana Chrzciciela
w Wiźnie, stąd jako lokalizację wskazuję dom parafialny
Przy mostku na Wissie (tym położonym na wschód od
centrum miejscowości) i przy ulicy Świętojańskiej (!),
nazwanej tak właśnie od tej kapliczki, stoi murowana z kamienia kapliczka
arkadowa, najprawdopodobniej ustawiona tu niedawno na
miejscu starszej. Kamienna figura Jana N. z niej pochodząca
jest wzrostu naturalnego, to
jest około 180 cm, polichromowana, statyczna, bez aureoli i
ze stułą na szyi. Na podstawie napis: "B. Mazurek 19..".
Rzeźba przejściowo przez parę lat (2009-12?) była do
obejrzenia w kościele, gdzie zabrano ją do remontu. Remont
wypadł tak sobie, bo w roku 2018 nowa polichromia figury już
odpadała (uzup: Pietrosul)
Najwybitniejsza z rzeźb w poklasztornym kościele
szczuczyńskim p.w. Imienia Najświętszej Marii Panny, i w ogóle najciekawszy zabytek miasta, to figura Jana Nepomucena - musiała powstać w
innym kręgu artystycznym, najprawdopodobniej warszawskim.
Szpeci ją bardzo prymitywnie przemalowana polichromia,
jednakże rzeźbiarski modelunek jest doskonały, co widać
zwłaszcza w sposobie wykonania jednego z najtrudniejszych
dla rzeźbiarza elementów postaci ludzkiej jaką są ręce, a te
w rzeźbie ze Szczuczyna są wyjątkowo piękne. Herby
fundatorów umieszczone na cokole wskazują, iż rzeźba mogła
powstać po roku 1741, w którym odbył się ślub Eustachego
Potockiego i Marianny Kątskiej. Nieznanego dotąd autora rzeźby należałoby więc
szukać wśród artystów pracujących dla Eustachego Potockiego. Rzeźbę
umieszczono w ściennej hemisferycznej wnęce w bocznej kaplicy po prawej stronie
ołtarza głównego na zakończeniu nawy północnej. Jest ona drewniana,
złocona. Obiekt był konserwowany i zdjęcie z folderu
wystawy "Jan Nepomucen święty przydrożny" nie jest już aktualne - na
pustych hakach osadzono brakujące aniołki. Ten
wizerunek JN jest ciekawy również z powodu astrolabium
podtrzymywanego przez jednego z aniołków. Interpretacja tego symbolu
jest ciągle przedmiotem dociekań (symbol filozofa lub uczonego?), a na północnym Mazowszu motyw ten
występuje w kilku przykładach (por: obrazy z Czerwińska
(>>), Jasieńca (>>) i Łomży (>>)
oraz Siedlec (>>), figury z
Piaseczna (>>), Kielc
(sandomierskie >>), Tarnowskich Gór (Górny Śląsk >>) i Bensheim w Niemczech >>)
Barokowy obraz Jana N. w szczycie ołtarza bocznego w kościele
kapucynów. Nad głową klęczącego na chmurkach Jana umieszczono siedmiogwiaździstą (!) aureolę, a obok postaci astrolabium - kulę ziemską. Ten
tajemniczy przedmiot, którego symboliczne znaczenie ciągle badamy (symbol filozofa lub uczonego?),
na północnym Mazowszu występuje w kilku przykładach (zobacz:
Szczuczyn (>>), Czerwińsk (>>),
Siedlce (Ziemia Łukowska woj. lubelskiego >>),
oraz np. Tarnowskie Góry (Górny Śląsk >>) i Bensheim w Niemczech >>)
W tym samym kościele kapucynów, w prawym transepcie wisi obraz
Wszystkich Świętych, a w drugim "męskim" rzędzie, po lewej stronie,
dostrzec można głowę Jana N. w charakterystycznym birecie
[gm. Łomża, pow. Łomża]: w Muzeum Diecezjalnym przy uli.
Giełczyńskiej 20a ekspozycji w lecie 2019 roku znajdowała się tylko jedna
figura Jana N. - drewniana rzeźba z przełomu XVIII-XIX wieku, nr inw. MD/RZ/06. W magazynie kolejne obiekty
W magazynie Muzeum Diecezjalnego przebywa figura św. Jana
Nepomucena z I połowy XIX wieku pochodząca z kościoła parafialnego
św. Rocha w
Jasienicy (gm. i pow. Ostrów Mazowiecka, Ziemia Nurska woj.
mazowieckiego >>).
Drewniana, polichromowana, około 150 cm. Wysoki kloszowany biret, ładnie
oddany mantolet z futra gronostajowego, bujny zarost, bystre spojrzenie.
Utrącona lewa dłoń, ślady drewnojadów. Dawniej umieszczona była w
głównym ołtarzu św. Izydora, od co najmniej 30 lat na strychu kościelnym
oczekiwała na lepsze czasy i konserwację. W maju 2007 roku, na prośbę Radka i Justyny, Jan został
odszukany i wyniesiony na świat celem wykonania fotografii.
Dziesięć lat później M.W.Kmoch odnalazła go w Muzeum Diecezjalnym w
Łomży, gdzie przechowywany jest w magazynie i raczej nie ma szans na
trafienie do głównej ekspozycji. Jego stan znacznie się pogorszył (nad: RK uzup: MWK)
Jedyna w lecie 2019 figura Jana N., która znajduje się w ekspozycji
to ładna drewniana rzeźba o nr inw. MD/RZ/06, z resztkami polichromii.
Ładny esowaty kontrapost, utrącona prawa dłoń i palec lewej, brak
atrybutów. Cechą charakterystyczną jest lok wystający spod biretu (nad:
Pietrosul)
[gm. Łomża, pow. Łomża]: w Muzeum Północno-Mazowieckim przy ulicy Dwornej 22 znajduje się zbiór kilku figur
Jana Nepomucena od XIX do XXI wieku. W roku 2004 były prezentowane na
najważniejszej wystawie Nepomuków północnego Mazowsza
"Święty Przydrożny" - zobacz (>>).
Podaję [numer katalogowego wystawy], a następnie [numer muzealny],
miejsce pierwotnej lokalizacji i ewentualnie miejsce po translokacji.
Ich katalogowanie jest bardzo utrudnione ze względu na ich przepływanie
na przykład ze skansenu w Nowogrodzie do Muzeum Północno-Mazowieckiego w
Łomży i ew. odwrotnie (na przykład obiekty [nr kat. 19][MPM/N/E-467],
[nr kat. 8][MPM/N/PN-446],
[nr kat. 20][MPM/N/E-1264])
[nr kat. 49][MPM/E-2571]. W Muzeum Północno-Mazowieckim przebywa
figura św. Jana Nepomucena autorstwa Konstantego Chojnowskiego z
1938 roku pochodząca z miejscowości
Jankowo-Młodzianowo
(gm. Nowogród, pow. Łomża). Drewno polichromowane, 37,3x16x8,3 cm.
Krzyż, biret stuła i palma. Na postawie napis: "ŚW. JAN").
Był obecny na wystawie "Zwykli niezwykli. Kult świętych w diecezji
łomżyńskiej" w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce. We wrześniu
2018 nie było go w głównej ekspozycji (uzup: MWK)
[nr kat. 50][MPM/E-2626]. W Muzeum Północno-Mazowieckim przebywa
figura św. Jana Nepomucena z II połowy XIX bądź początku XX
wieku pochodzący z
okolic Łysego
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka) lub okolic Łomży. Drewno
ze śladami gruntu po usuniętej polichromii, 47,5 x 17,5 x 13,5 cm).
Był obecny na wystawie "Zwykli niezwykli. Kult świętych w diecezji
łomżyńskiej" w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce (uzup: MWK)
[nr kat. 20][MPM/N/E-1264]. W Muzeum Północno-Mazowieckim przebywa
figura św. Jana Nepomucena z II połowy XIX wieku pochodzący z
miejscowości
Czarnia
(gm. Czarnia, pow. Ostrołęka). Drewno
polichromowane, 74 cm. Poprzednio był w w Skansenie Kurpiowskim
w Nowogrodzie (zobacz niżej) i zachował numer katalogowy tej
placówki
[nr kat. 8][MPM/N/PN-446]. W Muzeum Północno-Mazowieckim przebywa
figura św. Jana Nepomucena z terenów wschodniej Puszczy Zielonej z 1892 roku. 100 cm. Poprzednio był w w Skansenie Kurpiowskim w Nowogrodzie
(zobacz niżej) i zachował numer katalogowy tej placówki
[nr kat. 19][MPM/N/PN-447]. W Muzeum Północno-Mazowieckim przebywa
figura św. Jana Nepomucena z terenów Puszczy Zielonej na Kurpiach z
II połowy XIX wieku. Poprzednio był w w Skansenie Kurpiowskim w
Nowogrodzie (zobacz niżej) i zachował numer katalogowy tej placówki
[nr kat. 59][MPM/E-4620] W Muzeum Północno-Mazowieckim przebywa
figura św. Jana Nepomucena autorstwa Józefa Bacławskiego z Łysego (2003),
która była obecna na wystawie "Święty Przydrożny" (zobacz >>).
Drewno lipowe polichromowane, wysokość 98 cm, w rękach mały krzyżyk
i palma, czerwona stuła, szara peleryna, biała komża, czarny biret i
sutanna. Jest ona bardzo
podobna do figury ze zrekonstruowanej kapliczki w Zagrodzie
Kurpiowskiej w Kadzidle,
różniąc się tylko nieznacznie inną pozycją krzyża (uzup: Pietrosul)
Tarnowo (gm. Miastkowo, pow. Łomża, ): w tej miejscowości leżącej już za
granicą Kurpi znajduje się Jan N. ufundowany jeszcze w wieku XVIII przez tutejszych dziedziców Ciemieniewskich. Stoi on przy drodze z dworu do wsi Uśnik. Rzeźba jest
barokowo-ludowa, drewniana polichromowana, a kapliczka to drewniany
kryty gontem brog z 1839 roku. Miejscowa legenda głosi, że figura
przypłynęła do nich rzeką gdzieś w XVII wieku (!), zatrzymując się i
kręcąc w nurcie, jakby wybierając to miejsce. Wrzucona do wody przez
żołnierzy rosyjskich podczas I wojny światowej w cudowny sposób
przypłynęła z powrotem. (Źródło: Spotkania z Zabytkami 7/2002).
Jest to Nepomuk najklasyczniejszy z klasycznych, jeśli szukacie
modelowego przykładu drewnianego Jana w brogowej kapliczce - jedźcie do
Tarnowa. Kopia tego obiektu zdobi skansen w Nowogrodzie (zobacz niżej),
choć jest też prawdopodobne że to w Tarnowie stoi kopia kapliczki i
figury, a oryginały w skansenie w Nowogrodzie. W każdym razie liczba
sztachetek w barierce obecnej kapliczki nie zgadza się z tym, co jest na
zdjęciu w Katalogu Zabytków Sztuki, nie zgadza się też układ rąk figury
(na różnych fotkach są aż trzy wersje!) (uwaga: wyjaśnić)
[gm. Nowogród, pow. Łomża]: w Skansenie Kurpiowskim w tej miejscowości leżącej tuż za
granicą Kurpi, lecz związanej w regionem, zobaczyć można kilka figur
Jana Nepomucena od XIX do XX wieku. W roku 2004 większość nich była
prezentowana na wystawie
"Święty Przydrożny" - zobacz (>>).
Ich katalogowanie jest bardzo utrudnione ze względu na ich przepływanie
na przykład ze skansenu w Nowogrodzie do Muzeum Północno-Mazowieckiego w
Łomży i ew. odwrotnie (zobacz wyżej, na przykład obiekty [nr kat. 19][MPM/N/E-467],
[nr kat. 8][MPM/N/PN-446],
[nr kat. 20][MPM/N/E-1264]). Podaję [numer
katalogowego wystawy], a następnie [numer muzealny], miejsce pierwotnej
lokalizacji i ewentualnie miejsce po translokacji:
W Skansenie Kurpiowskim znajduje się okazała kryta gontem i
zamknięta płotkiem kapliczka brogowa, a w
niej elegancka drewniana polichromowana figura Jana N. Ustawiono ją
na skarpie Narwi, z widokiem na rzekę. Jest to kopia
lub oryginał (uwaga: wyjaśnić) obiektu z Tarnowa
(gm. Miastkowo, pow. Łomża) (zobacz wyżej). Oryginał rzeźby został ufundowany
jeszcze w wieku XVIII przez Ciemieniewskich. Jest to
barokowo-ludowa, drewniana polichromowana figura
[nr kat. 51][MPM/N/E-45]. W Skansenie Kurpiowskim znajduje się
drewniana figura Jana N. autorstwa Franciszka
Szymańskiego
z 1964 roku pochodząca z miejscowości
Turośl-Pieklik
(gm. Turośl, pow. Kolno, Kurpie).
Bardzo ciekawy jest przedmiot w lewej ręce Jana - ma to być zapewne
palma, ale wygląda jak drewniane widły. Charakterystyczne dla tego
rzeźbiarza żłobienia na stule i rodzaj krzyża. Całość wykazuje duże podobieństwo
do obiektu w Cieciorach (zobacz >>) - być może wskazuje
to na tego samego twórcę i czas powstania. Jan ten był obecny na wystawie "Święty Przydrożny"
(nr kat. 51). Drewno, polichromia zmyta z powierzchni rzeźby,
wysokość 70 cm
W kościele św. Wojciecha w czwartym ołtarzu bocznym w nawie
południowej, w zwieńczeniu,
jest rzeźba św. Jana Nepomucen z XVIII wieku, jedna z pierwszych na
tych terenach. Figura jest srebrno-złota, w birecie i z dużym
krzyżem w prawej ręce. Gest lewej sugeruje, że kiedyś tkwiła w niej
palma, bądź krucyfiks był inaczej ułożony. U stóp Jana dwie główki
anielskie i kilka srebrnych chmurek, za nim, na tle okna, złote
promienie
Łomża leży poza granicami Kurpi,
ale jest związana z tym regionem. Zasoby tutejszego Muzeum
Północno-Mazowieckiego to 2 obiekty nepomuckie pochodzące właśnie z
Kurpi.
Natomiast w Skansenie
Kurpiowskim w Nowogrodzie (pow. Łomża, również poza Kurpiami)
zobaczyć można co najmniej pięć figur Jana Nepomucena od XIX do XX
wieku, w tym cztery kurpiowskie. Dwa z nich były prezentowane na
wystawie
"Święty Przydrożny" - zobacz (>>)
W tej miejscowości nad Pisą, zwanej też Dobrylas,
przy drodze do mostu, jest piękny drewniany Jan N., dawniej w ładnej
kapliczce z półokrągłymi drzwiami i oknami. Była to konstrukcja raczej powojenna, lecz
pełna uroku. Otwory kapliczki zamknięto oknami po roku 1984, wtedy
też pomalowano ją na kolor "jasny orzech". Czterospadowy dach był
kryty papą, z toczonym krzyżykiem na szczycie. Niestety, podczas
wizyty w tym miejscu 2009-06-03 stwierdziłem, że kapliczka przeszła
metamorfozę w duchu modernizacji i malinowego gustu - jest to teraz całkiem nowy,
raczej brzydki obiekt, pozbawiony proporcji, pomalowany na dziwny
odcień czerwieni, szalowany, pokryty nieładną dachówką bitumiczną. W
dodatku niedostępny z powodu siatki ogrodzeniowej, psów i płotka
otaczającego kapliczkę. A więc dwa remonty, każdy oznaczał zmianę na
gorsze! Sama figura jest, zdaje się, w dobrym stanie, zniknął
natomiast szczyt zastąpiony topornym krzyżykiem. Podobnie
skandaliczną "modernizację" przeszedł obiekt w nieodległym Koźle (pow.
Kolno, zobacz)
Drewniany Jan N. w kapliczce domkowej z blaszanym
czterospadowym dachem zwieńczonym krzyżem. Srebrna komża, na niej czarna
peleryna i czerwona stuła, w rękach krzyż i srebrna palma. Biret. Rzeźba
ustawiona na okrągłej podstawie. Całość otoczona płotkiem ze sztachet,
usytuowana przy drodze nad strugą, w grupie wierzb (bywają przycinane)
W archiwalnym numerze pisma "Polska Sztuka Ludowa"
znalazłem informacje i zdjęcie nieznanego mi do tej pory drewnianego
40-centymetrowego Jana N. wykonanego w 1963 roku przez Jana Sęka z kloca
lipy. Jego cechą charakterystyczną są tworzące wzór trójkąta ukośnie
nacięcia na otoku biretu. Nie znam dalszych losów tej rzeźby
Nieco na południe od wsi, nad strugą stoi drewniana kapliczka w pionowe paski (tworzą je
pomalowane listewki w szparach między deskami), w niej ludowy Jan N. z
Grzywką i długą rozszerzaną końcach stułą na szyi. Obiekt notowany w
Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce. Kapliczka zmienia czasem swe kolory,
w roku 2014 była zielono-brązowa z białymi paskami. Dodano niebieskie
ogrodzenie z metalowych prętów. W roku 2010 zmieniono kolory
malowania kapliczki i ogrodzono ją metalowym płotkiem. (uzup: Pietrosul)
Miasto Ostrołęka leży poza granicami regionu kurpiowskiego, ale
stanowi dla niego zaplecze i nieformalną stolicę. Zasoby tutejszego
muzeum, nazwanego zresztą Muzeum Kultury Kurpiowskiej, dotyczą
właśnie Kurpi i Kurpiów.
Odnalazłem drewnianą polichromowaną figurę Jana N. w ołtarzu
południowego transeptu kościoła klasztoru pobernardyńskiego pod
wezwaniem św. Antoniego. Pochodzi z 1720 roku i ubrany jest w srebrną
komżę-rokietę. W ręku wtórny krzyżyk nie uzasadniający już gestu
rąk. Uchylone usta nie przydają mu wyrazu inteligencji
W fasadzie kościoła pobernardyńskiego pod wezwaniem św. Antoniego jest
wnęka, w której niegdyś stała figura Jana N. W fasadę wmurowano tez
kamień młyński, który stanowi łącznik z domeną Jana - żywiołem
wodnym
Przy drodze wjazdowej do
miasta, za mostem na Omulwi (jadąc od Warszawy) jest prosty odcinek
drogi. Po lewej stronie rosły do niedawna dorodne topole. Część z
nich ścięto na wysokości około 3-4 m i ustawiono na nich figury.
Może zresztą rzeźbiono w tych okaleczonych drzewach. Figury
przedstawiają różne motywy kurpiowskie: postacie w strojach
ludowych, palmy, ale czwartą od prawej strony był niewątpliwie Jan Nepomucen.
Rzeźby to wykonane w roku 2006 dzieła Stanisława i Józefa
Bacławskich z Łysych, nie wiemy, który z nich wykonał akurat Jana N.
Figury zdemontowano w 2016 r. i miały być poddane konserwacji w
Miejskim Zarządzie Obiektów Sportowo-Turystycznych i Infrastruktury
Technicznej. Jak dotąd (koniec roku 2018) nie powróciły (nad: S.Ł., uzup: Pietrosul)
[gm. Ostrołęka, pow. Ostrołęka]: w Muzeum znajduje się duży zbiór drewnianych figur Jana Nepomucena od
XVIII do XXI wieku z terenów Kurpi. Ich liczba w
ekspozycji zmienia się nieustannie, są też wypożyczane (również
wymieniane) do innych muzeów (Łomża, Nowogród) oraz na pokazy
czasowe. Były prezentowane na wystawie
"Święty Przydrożny" - zobacz (>>)
w roku 2004 oraz "Zwykli niezwykli. Kult świętych w diecezji
łomżyńskiej". Tutaj fotki z wystawy i z jej katalogu
prezentowane są wraz z moimi zdjęciami roku 1991 z zakrystii
kościoła w Kadzidle, gdzie część z nich przejściowo trafiła za
sprawą proboszcza. Podaję [numer katalogowego wystawy], a
następnie [numer muzealny], miejsce pierwotnej lokalizacji i
ewentualnie miejsce po translokacji.
Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce zapraszało na wystawę
"Jan Nepomucen Święty Przydrożny" do
sierpnia 2004. 23 zdjęcia pobrałem ze stron
Muzeum.
Poprzednio wystawa odwiedziła Białystok i Łomżę. Prezentowane na
niej obiekty pochodziły głównie z Kurpi - rozpoznaję rzeźby składowane
niegdyś w zakrystii w Kadzidle (gdzie z pewnością - potwierdza to
KZSwP - były rzeźby z Golanki, Kadzidła, Piaseczna, Szafarni i Todzi,
ale być może też z Jeglijowca i innych miejsc) oraz zebrane z
Podlasia >> i
północno-wschodniego
Mazowsza
(>>). Jany N. z tej wystawy są w trakcie opracowywania na bazie zdjęć z
Muzeum, katalogu wystawy, Katalogów Zabytków Sztuki w Polsce z tych
okolic, materiałów nadesłanych przez członków Bractwa Nepomuckiego oraz moich wcześniejszych znalezisk.
Poniżej zobaczyć je można w twórczym bałaganie, w trakcie
kompilowania z moimi poprzednimi zbiorami oraz ze zdjęciami Michała
Zalewskiego i innych
źródeł...
[nr kat. 52][MOO/E/2734]. Drewniana ludowa figura
Jana N. z 1950 roku z miejscowości
Płoszyce
(gm. Lelis, pow. Ostrołęka) autorstwa mieszkającego tutaj Jana Sęka
(zobacz poniżej inne jego Nepomuki). Wysokość
23 cm. Był obecny na wystawie "Święty Przydrożny" - zobacz (>>)
[nr kat. 52]. Polichromowany, z
żółtą stułą i palmą w prawej oraz krzyżykiem w lewej dłoni - oba
trzymane pionowo. Rzeźbę umieszczono w starszej kapliczce z Łęgu
Przedmiejskiego. Jako jedyny reprezentował na stałej ekspozycji zbiór
Nepomuków Muzeum we wrześniu 2018
[nr kat. 53][MOO/E/2864]. Drewniana ludowa figura
Jana N. z 1950 roku z miejscowości
Płoszyce
(gm. Lelis, pow. Ostrołęka) autorstwa mieszkającego tutaj Jana Sęka
(zobacz poniżej inne jego Nepomuki). Niegdyś w zakrystii w
Kadzidle. Wysokość
23 cm. Był obecny na wystawie "Święty Przydrożny" - zobacz (>>)
[nr kat. 52] oraz na wystawie
"Zwykli niezwykli. Kult świętych w diecezji łomżyńskiej" w
Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce. Wysokość 35,5x12,4x11,5 cm. Prawie identyczny
jak ten z kolekcji Jana Leończuka (nr. kat 48, zobacz niżej). Polichromowany, z
rąbkiem sutanny zdobionym malowanymi kwiatkami, ze stułą i pustymi już rękami
[nr kat. 10][MOO/E/2865]
Kadzidło (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka):
Nepomuk z XIX/XX wieku, autor nieznany, drewno polichromowane,
wysokość 27 cm, dawniej w zakrystii kościoła w
Kadzidle. Dziś pięknie
odrestaurowany, choć nadal brak lewej dłoni. Gruba warstwa farby
zmyliła mnie kiedyś na tyle, że sądziłem że wykonano go w
technice ceramiki. Dziś bez polichromii, wysokość 27 cm
[nr kat. 23][MOO/E/690]
Zdunek
(gm. Myszyniec, pow. Ostrołęka): Nepomuk z XIX wieku, wysokość 80
cm, drewno ze śladami polichromii. Ponoć rzeźba została
ukradziona (to wersja miejscowa, być może mowa o jej
następczyni?), ale finalnie znalazła się w Muzeum w Ostrołęce
(zobacz opis pierwotnej lokalizacji obiektu >>). Był obecny na wystawie "Święty
Przydrożny". Obecnie znajduje się tam kolejna nowa kapliczka z
figurą JN, już trzecia z kolei, wykonana przez twórcę ze wsi
Dęby
[nr kat. 24][MOO/E/2861]
Kadzidło (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka): Jan N. wyrzeźbiony przez Łukasza
Raczkowskiego na przełomie XIX i XX wieku, swego czasu
przechowywany w zakrystii kadzidlańskiego kościoła, gdzie
widziałem go po raz pierwszy, odnowiony i odmalowany. Wymiary
to 95,5x27 cm. Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" [nr kat. 24] oraz na wystawie "Zwykli
niezwykli. Kult świętych w diecezji łomżyńskiej" w Muzeum
Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce (uzup: MWK) (zobacz
również jego figury JN z miejscowości Białystok, Leman,
Jazgarka, Brzozowy Kąt)
[nr kat. 25][MOO/E/2862]
Kadzidło (gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka): Jan
N. wyrzeźbiony przez Łukasza Raczkowskiego na przełomie XIX i XX
wieku.
Drewno, 115 cm, dawniej polichromowane. Był niegdyś przechowywany w zakrystii kościoła w
Kadzidle. Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" [nr kat. 25] (zobacz również jego
figury JN z miejscowości Białystok, Leman, Jazgarka, Brzozowy
Kąt)
[nr kat. 26][MOO/E/2863]
Kadzidło (gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka): Nepomuk z początku XX
wieku,
niegdyś w zakrystii w
Kadzidle.
Dziś jest pięknie odrestaurowany i odmalowany. Wysokość 69,5 cm.
Był obecny na wystawie "Święty Przydrożny" [nr kat. 26]
[nr kat. 27][MOO/E/2858]
Golanka (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka): Nepomuk z II połowy XIX wieku z
pięknym czerwonym płaszczem z wyrzezanymi w rozczulająco naiwny
sposób ogonkami gronostajów. Niegdyś w zakrystii w
Kadzidle, potem jako jedyny został w Kadzidle po transferze innych
Janów do muzeum i był eksponowany w
tamtejszym
miniskansenie - zagrodzie kurpiowskiej (>>).
Cechą charakterystyczna jest uszkodzony nos. Był obecny na
wystawie "Święty Przydrożny"
[nr kat. 28][MOO/E/1508]
Łacha
(gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie, Kurpie)
lub
Dęby (gm. Łyse, pow. Ostrołęka):
w zbiorach Muzeum Kultury Kurpiowskiej jest Jan
N. wyrzeźbiony przez Andrzeja Kaczyńskiego w II połowie XIX
wieku. Prawdopodobną pierwotna lokalizacją tego Nepomuka była kapliczka
w
Łasze, choć odkrycie A.B. w przedwojennym
(lata 20. XX wieku, opr. arch. Rudolf Macura, wyd. Ministerstwo
Komunikacji)
wydawnictwie "Ziemia Kurpiów" kieruje podejrzenia raczej w stronę miejscowości
Dęby. Nepomuk ten potem przechowywany był w
Kadzidle (w zakrystii kościoła lub w Zagrodzie Kurpiowskiej -
nie pamiętam już gdzie ją widziałem), dziś w muzeum w Ostrołęce (nr MOO/E/1508). Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" (uwaga: figury z Łachy, Kozła i ta z muzeum w Ostrołęce
to temat sam w sobie. Podczas prób opisu mieszają się nam ze sobą, z zaginioną rzeźbą z Wachu,
ze swymi kopiami i klonami, mylone są w źródłach które są zresztą
wzajemnie sprzeczne, zmieniają miejsce pobytu, co powoduje trudności
w identyfikacji. Lecz zawsze fascynują urokiem!)
(zobacz opis pierwotnej lokalizacji obiektu >>)
[nr kat. 29][MOO/E/2859]
Kadzidło/Szafranki
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka): Nepomuk z
II połowy XIX wieku pochodzący z Szafranek, wiele lat temu
upolowany przeze mnie w zakrystii kościoła w
Kadzidle. Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" [nr kat. 29]
(zobacz opis pierwotnej lokalizacji obiektu >>
[nr kat. 30][MOO/E/2860]
Kadzidło/Jeglijowiec (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka): Nepomuk z przełomu XIX i XX wieku
z kapliczki w Jeglijowcu, niegdyś w zakrystii w
Kadzidle. Drewno polichromowane, 87x31x31 cm.
W trakcie którejś z renowacji dorobiono mu utraconą palmę. Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" [nr kat. 30] oraz na wystawie "Zwykli niezwykli. Kult świętych w
diecezji łomżyńskiej" w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce (uzup: MWK)
(zobacz opis pierwotnej lokalizacji obiektu >>)
[nr kat. 31][MOO/E/116]: Nepomuk z
nieustalonej miejscowości w powiecie ostrołęckim (?) z XIX wieku. Drewno polichromowane,
95(78?)x26x22 cm. Podobny do Jana o nr kat.
28 z Jeglijowca (zobacz wyżej) oraz nieco do tego o nr kat. 19 z
Łysego (zobacz niżej). Był obecny na wystawie "Zwykli niezwykli.
Kult świętych w diecezji łomżyńskiej" w Muzeum Kultury
Kurpiowskiej w Ostrołęce (uzup: MWK)
[nr kat. 46][MOO/E/2156]
Wólka Kunińska
(gm. Goworowo, pow. Ostrołęka): Nepomuk z kapliczki w Wólce
Kunińskiej. Koniec XIX wieku. Drewno ze śladami polichromii,
65x20x20 cm. Był obecny na wystawie "Święty Przydrożny" (nr kat.
46) oraz na wystawie "Zwykli niezwykli. Kult świętych w diecezji
łomżyńskiej" w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce.
Swego czasu przechowywany w zakrystii kadzidlańskiego kościoła (uzup: MWK)
(zobacz opis pierwotnej lokalizacji obiektu >>)
¿ [nr kat.
13][MOO/E/2866]
Kadzidło/Jeglijowiec (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka): nietypowy Nepomuk (są też głosy, że jest to jednak
św. Piotr lub inny święty biskup, na co wskazywałyby dwa różne
zapisy w KZSwP). Jeśli to św. Piotr, to pochodzi on z kapliczki
w Jeglijowcu. Jeśli inny święty biskup - pochodzenie nie jest
znane. Przechowywany niegdyś w zakrystii w
Kadzidle (i tego momentu dotyczą zapisy w KZSwP). Dziś jest pięknie odrestaurowany i odmalowany.
Datowanie wysoce niepewne - według katalogu wystawy w Ostrołęce
XVIII/XX wiek. Ma tiarę biskupią - ale może to być kłobuk, czapka
ortodoksyjnego patriarchy - i krzyż na piersi. Takie noszące cechy
prawosławne przedstawienia Jana Nepomucena zdarzają się raczej we wschodniej części
białostocczyzny, między Białymstokiem a Bielskiem, i na terenach
dawnego województwa trockiego. Na wystawie
"Święty Przydrożny" zidentyfikowano go jako Jana N.,
choć już na wystawie pracownik muzeum pilnujący ekspozycji
wspominał o wątpliwościach co do jednej z figur. Wątpliwości te wzmacnia
drugi zapis w "Katalogu zabytków" -
podaje on, że w Kadzidle znajdowała się rzeźba "św. biskupa" (Nepomuceny
wyszczególnione są w innym miejscu). Wydaje się zatem, że może
chodzić o tę właśnie rzeźbę. Dużo wątków, dużo wątpliwości - to
dlatego łowy nepomuckie są takie ciekawe!
[nr kat. 53][MOO/E/2864]
Kadzidło (gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka)/Płoszyce
(gm. Lelis,
pow. Ostrołęka): Nepomuk z 1950 roku autorstwa Jana Sęka z Płoszyc,
niegdyś w zakrystii w
Kadzidle. Wysokość
35,5x12,4x11,5 cm. Prawie identyczny
jak ten z kolekcji prywatnej Jana Leończuka (nr kat. 48).
Był obecny na wystawie "Święty Przydrożny" [nr kat 53] oraz na wystawie
"Zwykli niezwykli. Kult świętych w diecezji łomżyńskiej" w
Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce
[nr kat. 55][MOO/E/2446]
Łyse
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka):
w Muzeum w Ostrołęce
(nr MOO/E/2446) przechowywany jest
50-centymetrowy Jan N. z 1991 roku wykonany z drzewa lipowego przez Józefa Bacławskiego
pochodzącego z Łysego (zobacz również jego figury nepomuckie
z ulicy Warszawskiej w Ostrołęce, z Łysego i z muzeum w Łomży). Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny". W Wielkanoc 2008 roku w starym
kościele w Łysych zwiedzić można było wystawa zdjęć krzyży i
kapliczek, w wśród nich dało się zauważyć co najmniej jednego
Nepomuka - był to ten właśnie Jan z Łysych z 1991 roku (nad: TeoP)
nn, poza katalogiem: destrukt figury Jana N. - uszkodzona twarz i
dłonie. Drewno
Po przeciwnej stronie Narwi niż Ostrołęka, dwa kilometry po skręcie z mostu, dokładnie w miejscu
gdzie jest drogowskaz "Muszyństwo", stoi murowana tynkowana
kapliczka z blaszanym dachem, a na tym dachu - nietypowo usytuowana
- żeliwna (!) poczerniała figura Jana N. (nad: P. Pilaciński,
www.koloroweru.pl). Wykazuje ona (co zauważył Pietrosul) daleko idące podobieństwo do figurki umieszczonej
w kapliczce w Rossoszy oraz innej z Łomazów
(Podlasie >>) - zapewne
odlewy powstały w tym samym zakładzie, różne są tylko podstawy
Ostrołęka: miasto leży poza
granicami regionu kurpiowskiego, ale stanowi dla niego zaplecze i
nieformalną stolicę. Zasoby tutejszego muzeum, nazwanego zresztą
Muzeum Kultury Kurpiowskiej, dotyczą właśnie Kurpi i Kurpiów.
Mieszka tu malarka i nauczycielka plastyki Teresa Ciepierska (ur.
1952), która wydała dwa albumy rysunków poświęconym Nepomukom
Kurpiowskim.
Zobacz Nepomuki Ostrołęckie >>
Warszawa: na Ursynowie mieszka i
tworzy aktywny rzeźbiarz kurpiowski Krzysztof Zyśko, który rzeźbi
również Nepomuki. Opisano to w dziale
Nepomuków Warszawskich >>)
W skansenie w Kadzidle od
zaprzyjaźnionego pana dowiedziałem się o wystawie kurpiowskich
Janów, która odbyła się w sierpniu 2001 bodajże w tutejszym GOKu
Czarnia
(gm. Czarnia, pow. Ostrołęka, Kurpie,
): w tej gminnej miejscowości
znajduje się malowana na niebiesko
kapliczka nad Trybówką z figurą Jana N. Dwuspadowy dach, wnęka
zamknięta łukiem odcinkowym, figura polichromowana, w birecie i
ze stułą
Brzozowy Kąt
(gm. Czarnia, pow. Ostrołęka, Kurpie): drewniana słupowa kapliczka z
początku XX wieku, za szkłem Jan N. autorstwa Łukasza Raczkowskiego
(zobacz również jego figury JN z miejscowości Białystok,
Ostrołęka/Kadzidło, Leman, Jazgarka)
- Obierwia (gm. Lelis, pow. Ostrołęka,
Kurpie):
dawno temu w
skansenie w Kadzidle od zaprzyjaźnionego pana dowiedziałem się o istnieniu
ponoć Nepomucena w tej miejscowości.
Nie udawało mi się wybrać do Obierwi i sprawdzić jej na miejscu,
zrobił to za mnie P.T., który 3-4 metry od cieku wodnego, przy
moście, tuż za południową granica wsi znalazł kapliczkę murowaną z
1934 roku lub w tym roku odnawianą, ewidentnie niegdyś będącą
miejscem zamieszkania JN. Dziś gości św. Rocha. Literatura podaje
istnienie kapliczki z pierwszej połowy XIX wieku i
najprawdopodobniej chodzi o ten sam obiekt
Kadzidło (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka): w kościele Św. Ducha znajduje się
barokowy feretron w dwustronnym obrazem. Jedną stronę stanowi
wizerunek Jana N.
Kadzidło (gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka): mieszka tu Andrzej
Staśkiewicz, artysta ludowy, który rzeźbi również Nepomuki.
Jeden z jego Janów wysokości 1 metra zajął II miejsce w
konkursie Rękodzieło Wsi Kurpiowskiej (Myszyniec 2004). Notuję
ten obiekt w tym miejscu z powodu braku informacji o jego
docelowej lokalizacji
¿ Kierzek (gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka,
,
Kurpie):
w archiwalnych numerach "Polskiej Sztuki Ludowej" znalazłem rysunek
drewnianego Jana z Kierzka, stojącego na masywnej kolumnie, w bezgwiaździstej aureoli, z krucyfiksem. Jest to jedyna wzmianka i
jedyne przedstawienie tego obiektu, o którym nie wiem nawet, czy
jeszcze istnieje. Wykazuje on znaczne podobieństwo do obiektu w
Małowidzu (Ziemia Ciechanowska >>),
jest więc też możliwe, że omyłkowo podpisano rysunek tej figury.
Widoczne są jednak pewne różnice szczegółów i nie wiadomo, czy
złożyć je na karb niedoskonałości rysunku, czy też był to raczej
inny obiekt. Ja obstawiam tę drugą opcję (uwaga: sprawdzić)
Przy drodze i nad ciekiem wodnym, stoi malowana na czerwono drewniana kapliczka
przydrożna. Zastąpiła ona na tym miejscu starszą z XIX wieku, konstrukcji zrębowej, krytą namiotowym
drewnianym daszkiem. Figurę Jana N. o wysokości 1 metra
skradziono
(>>) już przed 1964 rokiem, co wyczytać można w
"Katalogu Zabytków Sztuki PAN", tom X - powiat ostrołęcki z 1983
roku. Co dziwne, w książce
"Na Mazowszu" Kazimierza Saysse-Tobiczyka (Nasza Księgarnia 1964,
wynalezione przez Piotra Bielawskiego) figuruje zdjęcie innej drewnianej rzeźby JN
z tej miejscowości! Zdjęcie kapliczki nepomuckiej bez wątpienia
przedstawia to samo miejsce (prawie, dawna stała za rowem, nieco
bliżej gospodarstwa), gdzie stoi dzisiejsza kapliczka z
obrazem MB, choć sam obiekt jest już inny. Jest kilka możliwych
rozwiązań tej zagadki: 1) istniały dwie figury JN i kolejno
zajmowały kapliczkę pod olchą o podwójnym pniu, i być może obie
zostały skradzione, 2) istniały dwie wachowskie figury JN, lecz
każda mieszkała w innym miejscu, 3) w którejś z publikacji jest
pomyłka. Wersję o braku figury potwierdza też nowy przewodnik
Marcina Żerańskiego "Kurpie. Puszcza Zielona" (Cieszyn, 2008).
Według wyników śledztwa przeprowadzonego przez A.B. zdjęcie z
książki przedstawia pierwotną figurę z Łachy (zobacz wyżej), a
więc prawdziwa jest raczej hipoteza nr 3. Co nie zmienia faktu,
że rzeźba z Wachu zniknęła
W Zagrodzie Kurpiowskiej, tutejszym miniskansenie, jest
zrekonstruowana kapliczka domkowa, o dachu wykonanym w stylu z
Jazgarki i Wachu (zobacz niżej) z nową drewnianą figurą Jana N.,
polichromowaną na kolory typowe dla tego regionu. Jest ona
bardzo podobna do rzeźby autorstwa Józefa Bacławskiego
(2003) z Łysego, ze zbiorów muzeum w Łomży [nr kat. 59][MPM/E-4620],
obecnej na wystawie "Święty Przydrożny"
(zobacz >>), różniąc się tylko nieznacznie inną pozycją
krzyża (uzup: Pietrosul)
W latach 2011-2018 honorowym obywatelom Gminy Kadzidło wręczono
podczas Weseli Kurpiowskich 35 drewnianych niemalowanych rzeźb
św. Jana Nepomucena z drewna lipowego, o wysokości ok. 80 cm.
Oto lista pierwszych właścicieli owych figur:
2 Nepomuki w 2011 roku otrzymali:
Henryk Gadomski, Stanisław Pajka;
4 Nepomuki w 2012 roku otrzymali:
Kazimierz Sulewski, Henryk Samsonowicz, Maria Przytocka,
Leszek Czyż;
4 Nepomuki w 2013 roku otrzymali:
Olga Krzyżanowska, Jerzy Jan Rubach, Marian Pokropek,
Stanisław Skolimowski;
5 Nepomuków w 2014 roku otrzymali:
Barbara Falińska, Stanisław Sieruta, Józef Sobiecki,
Jarosław Tokarczyk, Henryk Woźniakowski;
4 Nepomuki w 2015 roku otrzymali:
Kazimierz Brakoniecki, Weronika Grozdew-Kołacińska,
Tadeusz Kruk, Tadeusz Franciszek Machnowski;
4 Nepomuki w 2016 roku otrzymali: ks.
Adam Boniecki, Zofia Pilecka, Bernard Kielak, Zdzisław
Palewicz;
6 Nepomuków w 2017 roku otrzymali:
Irena Duchowska, Barbara Kalinowska, Genowefa Lenarci,
ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski, ks. prałat Marian
Niemyjski, Andrzej Krzysztof Kunert;
6 Nepomuków 2018 roku otrzymali: Kira
Gałczyńska, Zyta Kołoszewska, Avdyl Murtez, Wojciech
Jagielski, Wojciech Ornat, Krzysztof Czyżewski
6 Nepomuków 2019 roku otrzymali:
Elżbieta Ficowska, Agata Tuszyńska, Bożena Szroeder,
Dorena Wasik, Andrzej Mencwel, Witold Kuczyński
Obiekty te notuję tutaj łącznie, jednak licznik przekręca się o
41 pozycji. Ciekawie będzie obserwować, jak Nepomuki te krążą i
zmieniają miejsce zamieszkania - zapewne co jakiś czas któryś z
nich objawi się w jakimś źródle czy na fotografii. Powyższa
lista może być punktem wyjścia do ustalenia kolejnych
lokalizacji tych Nepomuków. Zobaczymy, czy w latach następnych
tradycja ta będzie kontynuowana (nad: Pietrosul)
Na granicy miejscowości, przy mostku na Piasecznicy, stoi
piękna drewniana domkowa kapliczka z czterospadowym, krytym papą
daszkiem, która ze sporym prawdopodobieństwem
mieściła niegdyś figurę Jana N. (uwaga: zweryfikować) (nad: Pietrosul)
Na miejscu starej, drewnianej kapliczki (zobacz niżej), w roku 2007 wybudowano obok nową ceglaną kapliczkę. Z kolei w roku 2009 OBOK niej ustawiono
współczesną figurę Jana N. wydłubaną z jednego kloca drewna
przez Stanisława Bacławskiego (zobacz również jego figury
nepomuckie z Golanki i Suli). Zaopatrzono ją w
dwuspadowy daszek zwieńczony rogami. Być może nowa figura
zjawiła się tutaj po stracie starej, a że zrobiono ją (pozyskano
gotową?) zbyt dużą jak na gabaryty nowej kapliczki - znalazła
swe miejsce obok niej. Czy tak było naprawdę? Szkoda też, że
wycięto spore drzewa, które ocieniały kapliczkę. Niedawno figurę
pomalowano na brązowo (uzup: Pietrosul)
Przy drodze i nad ciekiem wodnym, ocieniona drzewami, stała
dawniej skromna kapliczka z ciemnego drewna, kryta dwuspadowym
daszkiem. Wewnątrz była zapewne figura Jana N. Zniknęła ona
przed rokiem 2004 - kradzież? transfer do muzeum? W roku 2007
uznano kapliczkę widać za mało reprezentacyjną, bo wybudowano
obok nową ceglaną, a stara wkrótce zniknęła. Stan aktualny to
nowa figura stojąca obok nowej kapliczki (zobacz wyżej)
Nad Szkwą, przy szosie z Kadzidła do
Łysych, niedaleko wsi Szafranki stoi współczena figura Jana N.
z roku 2008.
Wykonano go z surowego drewna, a jest to figura o wysokości
ponad 2 metry wysokości. Autorem jest Stanisław Bacławski z
Czarni (zobacz również jego figury nepomuckie z Golanki i
Siarczej Łąki), o czym świadczy napis na podstawie: "2008
St. Bacławski" (nad: S.Ł., uzup: Pietrosul) (uwaga:
obiekt notowany poprzednio pod lokalizacją Szafranki)
Między wsiami Długie i Surowe, przy mostku nad Trybówką niedaleko jej
ujśćia do Omulwi, w
przydrożnej kapliczce typu szafkowego z drewnianym namiotowym
daszkiem, na słupie znajduje się nowa
figurka Jana N. z surowego drewna, z roku 1998 (nad: P. Pilaciński,
www.koloroweru.pl, uzup:
Pietrosul)
W tej miejscowości, na granicy
Czarni Brzozowej, przy drodze Grale-Kuzie, między
zabudowaniami Grali a rzeką Szkwą, w przysiółku
Brzozowa, jest drewniana ludowa figura Jana N.,
wyjątkowo dzika w wyrazie i wybita w swym prymitywizmie. Umieszczono ją
w drewnianej kapliczce domkowej o otworze wykończonym w sposób
przywodzący na myśl ekran telewizora. Odwiedziliśmy go w kwietniu 2001
jak starego znajomego
Kapliczka nad rzeczką, a może tylko rowem
melioracyjnym.
Czy rezydowała w niej niegdyś figura przechowywana dziś w Muzeum Regionalnym w Ostrołęce (zobacz niżej),
która była
obecna na wystawie "Święty Przydrożny" [nr kat. 27][MOO/E/2858]?
Jest to Nepomuk z II połowy XIX wieku z pięknym czerwonym
płaszczem z wyrzezanymi w rozczulająco naiwny sposób ogonkami
gronostajów, niegdyś w zakrystii w
Kadzidle, potem jako jedyny został w Kadzidle po transferze innych
Janów do muzeum i był eksponowany w
tamtejszym
miniskansenie - zagrodzie kurpiowskiej (>>).
Cechą charakterystyczna jest uszkodzony nos. Rzeźba jest duża - 139 cm.
Wątpliwości dotyczące tego obiektu są liczne i trudne do
rozstrzygnięcia. W KZSwP opisano dwie drewniane kapliczki
przydrożne: 1) usytuowana nad rzeką, oszalowana prostokątna,
kryta dachem dwuspadowym; 2) czworoboczna oszalowana, z wnęką
zwieńczoną łukiem mauretańskim. Pytanie: która z nich zawierała
w sobie tę 139 centymetrową rzeźbę? I która z dwóch dzisiejszych
jest jej następczynią? Jedna z aktualnie istniejących jest pomalowana na czerwono,
z czterospadowym dachem, przeszklona i zawiera figurkę MB i
obraz. Stoi koło współczesnej rzeźby St. Bacławskiego (zobacz
niżej). Druga - to drewniana oszalowana czworokątna, z dwuspadowym
daszkiem i z fantazyjnie wyciętym otworem - czy jest to ta "z wnęką
zwieńczoną łukiem mauretańskim"? Kwestia bardzo trudna do
rozstrzygnięcia w sytuacji ciągłej płynności - rzeźby znikają, przenoszą
się do muzeum, kapliczki są przenoszone, przebudowywane bądź stawiane w
zupełnie innym kształcie. Natomiast M.O. zwrócił uwagę, że tak duża,
139-centymetrowa figura raczej nie zmieściłaby się do niewielkiej
kapliczki z profilowanym łukowo otworem
Za rzeką Rozogą, na granicy z Kadzidłem, obok starej kapliczki ponepomuckiej (? zobacz też niżej) wystawiono nową, kłodową, z płaskorzeźbą Jana N.
autorstwa
Stanisława Bacławskiego (zobacz również jego figury nepomuckie z
Siarczej Łąki i Suli), który umieścił swój podpis od frontu pod imieniem świętego (nad:
Piotr Teo)
Kapliczka nad rzeczką Rozogą.
Czy rezydowała w niej niegdyś figura przechowywana dziś w Muzeum Regionalnym w Ostrołęce (zobacz niżej),
która była
obecna na wystawie "Święty Przydrożny" [nr kat. 27][MOO/E/2858]?
Jest to Nepomuk z II połowy XIX wieku z pięknym czerwonym
płaszczem z wyrzezanymi w rozczulająco naiwny sposób ogonkami
gronostajów, niegdyś w zakrystii w
Kadzidle, potem jako jedyny został w Kadzidle po transferze innych
Janów do muzeum i był eksponowany w
tamtejszym
miniskansenie - zagrodzie kurpiowskiej (>>).
Cechą charakterystyczna jest uszkodzony nos. Rzeźba jest duża - 139 cm.
Wątpliwości dotyczące tego obiektu są liczne i trudne do
rozstrzygnięcia. W KZSwP opisano dwie drewniane kapliczki
przydrożne: 1) usytuowana nad rzeką, oszalowana prostokątna,
kryta dachem dwuspadowym; 2) czworoboczna oszalowana, z wnęką
zwieńczoną łukiem mauretańskim. Pytanie: która z nich zawierała
w sobie tę 139 centymetrową rzeźbę? I która z dwóch dzisiejszych
jest jej następczynią? Jedna z aktualnie istniejących jest pomalowana na czerwono,
z czterospadowym dachem, przeszklona i zawiera figurkę MB i
obraz. Stoi koło współczesnej rzeźby St. Bacławskiego (zobacz
wyżej). Druga - to drewniana oszalowana czworokątna, z
dwuspadowym daszkiem i z fantazyjnie wyciętym otworem (zobacz niżej) -
czy jest to ta "z wnęką zwieńczoną łukiem mauretańskim"? Kwestia bardzo
trudna do rozstrzygnięcia w sytuacji ciągłej płynności - rzeźby znikają,
przenoszą się do muzeum, kapliczki są przenoszone, przebudowywane bądź
stawiane w zupełnie innym kształcie
Była tu niegdyś drewniana słupowa kapliczka z
początku XX wieku. Została ona zastąpiona solidną domkową budowlą z
czterospadowym dachem/ Wewnątrz jest figura Jana autorstwa Łukasza
Raczkowskiego, wysokości 150 cm, drewno wierzbowe (zobacz również jego
figury JN z miejscowości Brzozowy Kąt, Białystok, Ostrołęka/Kadzidło,
Leman)
W neogotyckim kościele Trójcy Przenajświętszej przy ul.
Wyszyńskiego 1 przechowywany jest feretron z wizerunkiem Jana N.
Jest to jeden z pierwszych rozpoznanych przez ze mnie Nepomuków,
na długo przed powstaniem tego serwisu. Wykonane wtedy zdjęcie
przekazałem D.K. Teraz przypomniał o nim Pietrosul
Na zakończenie Rajdu Szlakami Barci Kurpiowskich 7 października 2011 nad
Rozogą i przy moście, na terenie Zajazdu Kurpiowskiego "Zakątek",
ustawiono współczesną kapliczkę z pnia, krytą daszkiem, z drewnianą
figurką Jana N. we wnęce (uzup: Pietrosul)
Na północ od tej miejscowości, przy drodze na Klon
stoi kapliczka słupowa, dość niska, bogato ozdobiona kwiatami. Wewnątrz figura
Jana N. za szybką, drewniana, też
częściowo przysłonięta kwiatami. Kapliczka została niestety w
ostatnich latach wymieniona na nową, brzydką, wykonaną z metalu
przeszkloną klatkę z spiczastym daszkiem. Zapewne przy tej samej okazji
figurka została odmalowana, a płotek ze sztachet zamieniony na metalowy (nad: P. Pilaciński,
www.koloroweru.pl, uzup:
Pietrosul)
Znajduje się tam obecnie kolejna
nowa kapliczka z figurą Jana N., już trzecia z kolei, wykonana przez twórcę ze wsi Dęby
leżącej
na zachód od Myszyńca przy drodze do Łysych. Surowe drewno,
bez polichromii. Powstała podobno około 1997 roku na
zamówienie
obecnych gospodarzy gruntu, którzy spotkali
rzeźbiarza na Święcie Miodobrania w Myszyńcu. Według ich informacji
pierwszy JN miał być postawiony przez
dziadków
obecnych gospodarzy, po zniszczeniu został zastąpiony nowym, ale
ten został ukradziony (>>). Istnieje cień szansy, że zabrał ja ksiądz z
miejscowej parafii lub trafiła do muzeum, lecz w tym ostatnim
przypadku zwykle na miejscu pojawiała sie kopia. A w kapliczce stoi
dziś szablonowa figura Chrystusa (info o kradzieży: P. Pilaciński,
www.koloroweru.pl), co jest w sprzeczności z pewną
informacją, że Jan z tej miejscowości został przeniesiony do Muzeum
w Ostrołęce (nr MOO/E/690, zobacz niżej, uwaga: wymaga
wyjaśnienia, czy mowa o tym samym, czy jeszcze innym Nepomuku).
Ten z muzeum jest z XIX-wieczny, więc może ten pierwszy trafił
do muzeum, drugi został skradziony (>>), a trzeci zastępuje ich na
tym samym miejscu? Ten z muzeum był obecny na wystawie "Święty
Przydrożny" (nad: TeoP) (uwaga: do
ostatecznego wyjaśnienia sprawy pozostawiam status tego obiektu bez
zmian)
Przy drodze i strudze piękna pusta kapliczka, zapewne ponepomucka. Drewniana, o otworze w kształcie telewizora,
niebieska, zdobiona pionowymi żółtymi pasami (kolory zmienne w
czasie)
Łyse
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka,
): podczas jarmarku
wielkanocnego w 2001 roku można było obejrzeć i kupić rzeźbę ludową autorstwa Józefa Bacławskiego przedstawiającą Jana N.
(zobacz również jego figury nepomuckie z muzeów w Ostrołęce i
Łomży)
Łyse
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka,
):
podczas jarmarku wielkanocnego w 2001 roku można było obejrzeć i
kupić gwasze Teresy Ciepierskiej poświęcone kapliczkom kurpiowskim. Wśród nich oczywiście kilka Nepomuków
Łyse
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka,
): w Niedzielę Wielkanocną 2008 roku
podczas jarmarku lokalny rzeźbiarz wystawił na sprzedaż
współcześnie wykonanego z drewna lipowego Nepomuka, w stylu
ludowym. Wysokość rzeźby około 80-100 cm. Proszę zwrócić uwagę
na dowolność wtykania w gotowe otwory krzyża i palmy - pełna
wymienność! Zapewne nie zostanie na Kurpiach - ciekawe gdzie
znajdzie swoje stałe miejsce?
Płoszyce (gm. Lelis, pow. Ostrołęka): Nepomuk z II połowy XX wieku autorstwa mieszkającego tutaj Jana Sęka,
dziś własność Jana Leończuka. Wysokość 40 cm. Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" (nr kat. 48). Prawie identyczny
jak ten z Muzeum w Ostrołęce (nr MOO/E/2864 - zobacz
niżej) - różni się od tamtego o krzyż w prawej ręce
- Wejdo
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka, Kurpie): według Katalogu
Zabytków Sztuki w Polsce była tu przydrożna ludowa figura Jana N. Podpis pod zdjęciem w Katalogu sugeruje, że była tu kapliczka z
figurą. Zapewne mimo tej nieścisłości mowa o tym samym obiekcie,
powstałym pod koniec XIX wieku. Była to drewniana rzeźba
przypominająca tę wyrzeźbioną przez Andrzeja Kaczyńskiego do
kapliczki w Łasze (zobacz wyżej). Nie są mi znane losy tej
rzeźby po 1988 roku, w kapliczce (nowej zresztą) zastąpiła ją
współczesna figura (zobacz niżej)
Wejdo
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka, Kurpie): stara kapliczka (zobacz wyżej)
została zastąpiona nową, współczesną, z białej cegły,
umieszczona jednak na starszym postumencie. Wewnątrz XIX-wieczną
figurę zamieniono na współczesny obiekt. Jest to drewniana
ludowa rzeźba bez polichromii, z krzyżem i palmą w prawej ręce,
trzymanymi prawie pionowo (nad: A.B.)
- Łączki
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka): ładna kapliczka ponepomucka na
słupie przy wyjeździe
z miejscowości Łączki w stronę Łysego (uwaga: należy sprawdzić
nepomuckość obiektu - dziś rezyduje w niej gipsowa figurka
najprawdopodobniej św. Wendelina, co dawnego lokatora nie wiemy
prawie nic)
- Dęby (gm. Łyse, pow. Ostrołęka):
nad Szkwą była tu stara słupowa kapliczka przydrożna z figurą Jana
N. Istnieje podejrzenie, że figura ta jest tożsama z tą
przechowywaną dziś w muzeum w Ostrołęce (kontrpropozycja
lokalizacyjna to
Łacha
(gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie), na co wskazywać może odkrycie A.B. w przedwojennym (lata 20. XX wieku,
opr. arch. Rudolf Macura, wyd. Ministerstwo Komunikacji)
wydawnictwie "Ziemia Kurpiów" (nad: A.B.)
W tej miejscowości leżącej tuż za granicą
Kurpi (>>), lecz razem z pobliskim Kolnem
związanej z tym regionem, znajduje się drewniana ludowa figura
Jana N., nieco zniszczona lecz pełna uroku. Murowana kapliczka ma
zakończony trójkątnie otwór i prawie płaski dach zwieńczony krzyżem. Pierwszy sygnał o jej
istnieniu znalazłem lata temu w Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce, a
w grudniu 2008 potwierdziła go A.L., przed której domem stoi Jan N.
Niestety przed rokiem 2018 nastąpiła zmiana - prostą
kapliczkę wymieniono na nowa, wykonaną z cegły klinkierowej i
czterospadowo krytej papodachówką. Jana odmalowano i
wręczono mu nowy zbyt duży krzyż, a cały
teren pokryto polbrukiem
Lachowo (gm. i pow. Kolno, woj. podlaskie,
):
w kościele jest XVIII-wieczna drewniana figura Jana N. (uwaga:
sprawdzić stan aktualny, znam tylko zapis w źródle)
Zabiele (gm. i pow. Kolno, woj. podlaskie,
):
w miejscu gdzie droga nr 647 przecina strugę stoi biało-czerwona
murowana kapliczka, a w niej typowa lecz sympatyczna polichromowana
figurka Jana N. Należy do grupy identycznych lub bardzo podobnych
figur wykonanych zapewne w jednym zakładzie, z jednego odlewu lub z
nieco zmodyfikowanego wzorca (zobacz identyczne
Lipniki Stare, Bieżuń, Janowo oraz prawie identyczne Kurzeszyn, Suche, Zabiele
oraz Rozbity Kamień (już
na Podlasiu >>)
Janowo (gm. i pow. Kolno, woj. podlaskie): nieco na północ od
wsi, w polu po zachodniej stronie drogi stoi betonowa zwężająca się
ku górze kapliczka-krzyż z dużą wnęką, a w niej metalowa figura Jana
N. pomalowana wyblakłymi farbami. Należy do grupy identycznych lub
bardzo podobnych figur wykonanych zapewne w jednym zakładzie, z
jednego odlewu lub z nieco zmodyfikowanego wzorca (zobacz
identyczne Kurzeszyn, Suche, Zabiele
czy Rozbity Kamień (już
na Podlasiu >>) oraz prawie identyczne
Lipniki Stare, Bieżuń
Ptaki (gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie,
): współczesna
figurka Jana w murowanej kapliczce w murze posesji przy moście nad
Pisą, po jej wschodniej stronie - stąd nie zaliczam go do
Nepomuków Kurpiowskich (>>), ale cała ta okolica jest blisko związana z regionem
Kurpi
uwaga:
w
warszawskim Muzeum Etnograficznym (>>),
w stałej ekspozycji na drugim piętrze są dwa obiekty
nepomuckie z Turośli z tego powiatu - przeniesiona tu w
całości drewniana kapliczka z drewnianym Janem wewnątrz, XIX wiek,
oraz inna drewniana figura Jana N., trzymająca w ręku kwiat,
wykonana przez Bronisława Szymańskiego
(obiekty zaliczone do
Nepomuków Warszawskich >>)
Bezpośrednio
nad Pisą usytuowana była piękna klasyczna drewniana kapliczka brogowa, kryta papą.
Rezydowała w niej drewniana ludowa polichromowana figura
Jana N. Klasyczny w swym
pięknie obiekt nepomucki przepięknie położony, ozdobiony kolorowymi
kwiatami i chorągiewkami. Między 2002 a 2004 rokiem figura została
nieco odświeżona. Sporo do myślenia
daje fakt, że stara figura jest baaardzo podobna do
pierwotnej rzeźby z Łachy (bądź Dębów), autorstwa najwybitniejszego
z kurpiowskich rzeźbiarzy Andrzeja Kaczyńskiego (?-1902, dziś w muzeum
w Ostrołęce, zobacz niżej). Wskazywać to może na to samo autorstwo i
czas powstania (pan Andrzej mógł przecież wyrzeźbić dwie identyczne
rzeźby). Różniący je detal to rząd guzików w dolnej
części sutanny - ale jak to ocenić w przypadku mocno skorodowanej
starej
rzeźby z Łachy (bądź Dębów)? Niestety, malinowy gust dotarł i tutaj
w roku 2009, krótko po mojej wizycie! Kapliczka
odnowiona (czyli postawiona na nowo) staraniem
mieszkańców Kozła. Poświęcenia dokonał
ks. proboszcz Sławomir Banach 27 czerwca 2010. Kapliczka to teraz niezgrabny
sześcienny kloc cokołu wymurowanego z łamanego kamienia, na
nim, na czterech słupach ozdobionych zaciosami, daszek kryty
zieloną papodachówką, z krzyżem i ażurową koronką pod
okapem. Figura odnowiona, pomalowana, a butów Jana zrobiono
- nie wiadomo dlaczego - bose stopy! Podobnie skandaliczną
"modernizację" przeszedł obiekt w nieodległym Dobrym Lesie
(zobacz niżej) (uzup: Pietrosul)
(uwaga: figury A.Kaczyńskiego z Łachy, Kozła i ta z muzeum w Ostrołęce
to temat sam w sobie. Podczas prób opisu mieszają się nam ze sobą, z zaginioną rzeźbą z Wachu,
ze swymi kopiami i klonami, mylone są w źródłach które są zresztą
wzajemnie sprzeczne, zmieniają miejsce pobytu, co powoduje trudności
w identyfikacji. Lecz zawsze fascynują urokiem!)
Przy drodze do Potasi i na granicy z tą
miejscowością znajduje się bardzo urokliwy drewniany polichromowany Jan N. w
kapliczce kłodowej wydrążonej w pniu i ustawionej pod sosną.
Współczesny, styl ludowy, postawa statyczna, w birecie, z zieloną stułą i
peleryną, pozbawiony nóg od kolan. Kapliczka razem z drzewem
otoczone sa sztachetowym płotkiem. Porównanie z Nepomukiem przeniesionym
z tej miejscowości razem z kapliczką do
warszawskiego Muzeum Etnograficznym (>>)
wykazuje spore podobieństwo - nowa kapliczka niemal dokładnie
powtarza formę tej z muzeum (uzup: Pietrosul) (uwaga: obiekt
notowany poprzednio pod hasłem Potasie)
(uwaga: w
warszawskim Muzeum Etnograficznym (>>),
w stałej ekspozycji na drugim piętrze jest przeniesiona tu w
całości drewniana kapliczka z drewnianym Janem wewnątrz z
Turośli, XIX wiek, oraz inny drewniany Nepomuk z Turośli,
trzymający w ręku kwiat, wykonany przez Bronisława Szymańskiego. Obiekty
te zaliczone zostały do Nepomuków Warszawskich >>)
W przysiółku Za
Jeziorem, nad Rybnicą, jest drewniany ludowy Jan N. w malowniczej
kapliczce brogowej krytej blachą. Lokalizacja obiektu związana jest
z prawie już zniszczonym na skutek złej melioracji jeziorem - Jest to nowa kapliczka i nowa
rzeźba wystawione na miejscu starszego obiektu. Jan N. dzierży w
lewej dłoni zbyt duży krzyż, jest polichromowany, w birecie.
Łącznikiem między starą a nową rzeźbą jest prawdopodobnie krzyż z
palmą przymocowany do jednego ze słupów kapliczki. Nie jest on tym
pierwotnym, ale zapewne należał (jako kolejny?) do starej figury.
Pierwotny obiekt to była
otwarta, brogowa kapliczka, podobna w układzie do swej
następczyni. Stara kapliczka była dużo masywniejsza od tej
dzisiejszej. Była notowana w Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce.
Przyjęło się w literaturze, że pierwotna rzeźba z tej kapliczki autorstwa
najwybitniejszego z kurpiowskich rzeźbiarzy Andrzeja Kaczyńskiego
(?-1902) z II połowy XIX wieku trafiła do Muzeum w
Ostrołęce, jednak odkrycie A.B. w przedwojennym (lata 20. XX wieku,
opr. arch. Rudolf Macura, wyd. Ministerstwo Komunikacji)
wydawnictwie "Ziemia Kurpiów" kieruje podejrzenia raczej w stronę miejscowości
Dęby
nad Szkwą (gm. Łyse, pow. Ostrołęka, zobacz). Ta figura gościła na wystawie "Święty
przydrożny" i figuruje w katalogu pod nr 28
(zobacz >>). Dziś można ją zobaczyć w
muzeum w Ostrołęce (uwaga: w
źródłach stara figura bywa mylona z inną, skradzioną z Wachu, a
dodatkowo jest, a raczej była, przed barbarzyńskim remontem, prawie identyczna jak ta z Kozła
nad Pisą) (uwaga 2: figury A.Kaczyńskiego z
Łachy, Kozła i ta z muzeum w Ostrołęce to temat sam w sobie.
Podczas prób opisu mieszają się ze sobą, z zaginioną rzeźbą
z Wachu, ze swymi kopiami i klonami, mylone są w źródłach które
są zresztą wzajemnie sprzeczne, zmieniają miejsce pobytu, co
powoduje trudności w identyfikacji. Lecz zawsze fascynują
urokiem!) (uzup: Pietrosul)
W pewnej miejscowości o zapomnianej nazwie (Wanacja?
Krusza? Cieloszka? Turośl?) sfotografowałem drewnianego malowanego
ludowego Jan N. w kapliczce. Cecha charakterystyczna - czarna grzywka,
broda i wąsy, podobna do rzeźby z Lasek. Figura ta znajduje się w
pomalowanej na brązowo drewnianej kapliczce ustawionej na filarze. I ten
właśnie filar nasuwa podejrzenia, że obiekt ten jest tożsamy z
Nepomukiem widocznym na starej przedwojennej fotografii. Ona z kolei
podpisana jest nazwą Krusza, więc zapisuję ją właśnie pod tą
lokalizacją. Jeśli odpowiada to prawdzie, to obiekt mocno się zmienił -
z początkowej otwartej kapliczki w formie płaskiego daszka na czterech
prętach i z chorągiewką zrobiono zamknięta oszkloną drewnianą skrzynkę.
Zniknęła całkiem sąsiednia kapliczka na wysokim słupie (uwaga: należy
sprawdzić stan aktualny i historię obiektu! na okładce informatora
wystawy "Smūtkeliai - Litewskie świątki"
(Litwa >>) w Muzeum Narodowym w Poznaniu zamieszczono
zdjęcie tej kapliczki. Trwa wyjaśnianie tej zbieżności)
Nad kanałem Krusza-Serafin stoi nadal pusta już
drewniana kapliczka potencjalnie ponepomucka. Jest możliwe, że
obiekt był znacznie wyższy, ale drewniany słup skorodował i został
skrócony (nad: Pietrosul)
Wielki 165-centymetrowy Jan N. wyrzeźbiony przez Jana
Raczkowskiego na przełomie XIX i XX wieku, dziś w zbiorach parafii w
Lemanie. Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" (nr kat. 21,
zobacz >>). Ma on burzliwą historię - do II wojny
światowej stał nad Turoślą, lecz po próbie spalenia rzeźby podjętej
przez hitlerowców został ukryty przez mieszkańców. Potem władza
ludowa nie chciała zgodzić się na powrót Jana na stare miejsce, więc
znalazł on azyl w przykościelnej drewnianej dzwonnicy z 1885 roku, a
ostatnio (2010?) trafił do ustawionej przy kościele kapliczki w
formie szklanej klatki. Na wystawie "Święty Przydrożny" prezentowany
był już po renowacji, ale pozbawiony krzyża, palmy, stuły, krzyżyka
na birecie i polichromii, które to elementy zostały dodane później
Współczesna olichromowana rzeźba Jana N. została
ustawiona przy moście nad Turoślą, w szklanej brzydkiej klatce. Ta z
kolei stoi na kamiennym słupie zapewne starszym. Figura jest autorstwa
Józefa Bacławskiego (inicjały J.B. na plincie) z Łysych. Skłon głowy w
birecie, turkusowa peleryna, seledynowa stuła, w rękach mały krzyż i
palma. Obiekt umieszczono prawdopodobnie w pobliżu
pierwotnej lokacji figury autorstwa Jana Raczkowskiego (zobacz wyżej),
która stała właśnie nad Turoślą (nad: Pietrosul)
Pod wierzbą na łąkach, w blaszanej kapliczce
rezydował niegdyś zniszczony drewniany Jan N. Niestety już go tu nie ma,
kapliczki zresztą też. Wielka szkoda! (uwaga: ustalić losy obiektu) (uzup: Pietrosul)
Piękny drewniany, bardzo archaiczny Nepomucen w
ciasnej oszklonej kapliczce na słupie, przy drodze do mostu na Pisie.
Całość oszklona, zwieńczona prostym krzyżem. Bardzo ciekawy jest
przedmiot w lewej ręce Jana N. - ma to być zapewne palma, ale wygląda jak
drewniane widły. Podobne żłobienia na stule i krzyż tego rodzaju widać
na zdjęciu Nepomuka autorstwa Bronisława (Franciszka?)
Szymańskiego (1915-1998) przechowywanego obecnie w muzeum w Nowogrodzie
w Ziemi Łomżyńskiej (zobacz >>) (MPM/E-2571?) - być może wskazuje to na tego
samego twórcę i czas powstania - lata 60. XX wieku
Piękna ludowa polichromowana drewniana figurka Jana N. w oszklonej
kapliczce na słupie. Postać mocno uproszczona i schematyczna, ale o
silnym wyrazie. Jan, w birecie i ze stułą, trzyma sztywno krzyż w prawej
ręce, a palmę zakończoną kwiatem (!) w lewej. Ciekawie oddany zarost i
fałdy szat. niewidoczne stopy (nad: Pietrosul)
W tej osadzie na granicy (jak wskazuje nazwa) z Podlasiem, stoi murowana z cegły tynkowana na biało domkowa
kapliczka przydrożna z połowy XIX wieku. Wybudowana na planie
kwadratu; dach namiotowy, kryty dachówką, zwieńczony drewnianym
krzyżem; w ścianach bocznych półkoliste przezrocza w opaskach
tynkowanych. Wewnątrz, na ołtarzyku, rzeźba ludowa Jana N.
W roku 2005, kiedy odwiedziłem to miejsce, kapliczka była pusta,
obiekt w trakcie porządkowania i remontu, a na jesieni roku 2006
pojawiła się tutaj nowa rzeźba Jana N. Okazało się, że stara
oryginalna figura z przełomu XIX/XX wieku trafiła do skansenu w Wasilkowie - Podlaskiego
Muzeum Kultury Ludowej (trockie >>) -
i eksponowana jest w dworze przeniesionym z Bobry Wielkiej (nr 25).
Kopia figury pozbawiona jest ubytków oryginału - ma dłonie, włożono w nie
pionowy krucyfiks i palmę.
Zachowano oryginalny błędny podpis na podstawie "SW. JAN CHSICIEL.". Jan w prawej dłoni trzyma
wyciągnięty przed siebie pionowo krzyż, a w lewej ma palmę. Ma bose
stopy (!) (uzup: A.B., Pietrosul)
Ziemia Ciechanowska dzieliła się na
trzy powiaty: ciechanowski, przasnyski i sąchocki (Sochocino,
dawniej czerwiński) . Cienkim paskiem
dotykała Wisły w okolicy Czerwińska, a przecinała ją rzeka Wkra.
Granice powiatów charakteryzowały sie dużą płynnością, zwłaszcza w
wieku XVI, wsie przechodziły z powiatu do powiatu, a nawet z tego
województwa do innego (płockie). Wschodnia granica powiatu
przasnyskiego to osadnictwo puszczańskie, z naturalnie rozmytą
granicą
Część Ziemi Ciechanowskiej to
dawne puszcze Zielona i Biała, czyli Kurpie. Ten region opracowany został na
osobnej stronie -
zobacz >>
Ciechanów (gm.
i pow. Ciechanów,
):
w Muzeum Szlachty Mazowieckiej, na wystawie rzeźby ludowej
znajduje się drewniana polichromowana figurka Jana N., wykonana
przez Jana Krajewskiego w roku 1965. Wymiary: 35 cm x 7,5 cm
(nad: G.W.)
W Muzeum Romantyzmu, w dawnej kaplicy pałacowej
Krasińskich, znajduje się ołtarz z obrazem Jana
N., pochodzący z kościoła w Węgrowie. Jana przedstawiono w postawie
stojącej, przytulającego do policzka krucyfiks. W tle Most Karola oraz
pulpit z otwartą księgą. Jest też globus, którego symbolika - taka jak
astrolabium, którego jest być może zamiennikiem - w kontekście nepomuckim ciągle nie jest jasna. Wokół głowy pięć gwiazd, na górze
tłusty aniołek. Obiekt jest tu na zasadzie
wypożyczenia, a został odrestaurowany przez Muzeum Diecezjalne w Płocku (nad: Pietrosul)
Grudusk (gm.
Grudusk, pow. Ciechanów,
): drewniana ludowa kapliczka skrzynkowa
z figurą Jana N. na zboczu wczesnośredniowiecznego grodziska
zwanego Zielona Górą. Rzeźba trzyma w wysuniętych do przodu
dłoniach Księgę (rzadkie, dziwny sposób zamocowania tego
elementu), która jest osobnym elementem, nie
połączonym z resztą. Uwagę zwraca nietypowe nakrycie głowy -
połączenie typowego biretu i kołpaka. Na szyi medalion w
kształcie serca i krzyż
Borzuchowo-Daćbogi (gm. Grudusk, pow. Ciechanów):
nad Łydynią drewniana figura Jana N. na takimż słupie. Interesujący
obiekt, trudny do datowania, KZSwP proponuje rok 1850. Kolumna
zwieńczona dziwacznym kapitelem, na nim pozbawiona rąk i krzyża
figura chroniona daszkiem, a raczej kawałkiem blachy. Układ rąk
Jana wskazuje na
posiadany niegdyś, ułożony poziomo krucyfiks (nad: PiotrK). Waży
300 kg, ma ponad 6 m wysokości. Renowacja XIX-wiecznej,
drewnianej figury trwała kilka miesięcy (2008) i kosztowała 23
tys. zł, a pieniądze dało MKiDN. Długo trwały konsultacje co do formy daszku. Układ
rąk wskazuje na posiadany niegdyś, ułożony poziomo krucyfiks.
Zdjęcia efektów prac, które otrzymałem od konserwującej Nepomuka
Pani M.S.S. dowodzą, że operacja w pełni się udała. Jan zachował
swą patynę i urok, a zyskał odporność na długie kolejne lata
Przy ulicy wiodącej od mostu na Węgierce do rynku, po lewej
stronie, znajdowała się niegdyś murowana kapliczka Jana N. Była
dwukondygnacyjna, we wnęce w górnym piętrze rezydowała figura JN o
nieznanym dziś wyglądzie. Jedyne znane nam zdjęcie kapliczki pochodzi z
roku 1942, a wykonał je miejscowy fotograf Bronisław Głogowski, którego
zakład znajdował się nieopodal
(nad: MWK)
Na prywatnej posesji kapliczka murowana, słupowa, z wnęką na czarno-białą
rzeźbą Jana N. ze sporym krucyfiksem w dłoniach. Na szczycie kuty krzyż
(nad: PiotrK)
Przy drodze na Helenowo Stare, zaraz za rzeką
Węgierką, na murowanym baniastym bielonym
cokole ustawiono podniszczoną drewnianą
rzeźbę Jana N. w aureoli. Figurę umieszczono w sześciobocznej szklanej
klatce, takiej jaka chroni rzeźbę z Krasnosielca (zobacz niżej). Na szczycie
blaszanego daszka kuty krzyż
(nad: AMG)
W tej miejscowości leżącej już za granicą Kurpi jest
kościół pod wezwaniem Jana N., a w nim, w prawym ołtarzu przytęczowym
św. Józefa, górny owalny obraz Jana N. Obecny kościół murowany
wybudowano w 1888 roku staraniem Antoniego Zielińskiego oraz ks. E.
Wasiłowskiego na miejscu starszego, drewnianego z 1717 roku (fundacji
Aleksandra Zbrożka, pułkownika ciechanowskiego), który spłonął w 1836
roku (uzup: Pietrosul)
Budki (gm.
Chorzele, pow. Przasnysz): w tej miejscowości leżącej tuż za
granicą Kurpi, lecz razem z pobliskimi Chorzelami związanej w
regionem, znajduje się figura Jana N., drewniana, na słupie,
podobna do tych z Małowidza czy Kierzka. Figura stoi na prywatnym
terenie, a opiekuje się nią rodzina, która wystawiła figurę - mąż
własnoręcznie dorobił oberwaną dłoń Jana
¿/-
Krzynowłoga Wielka (gm. Chorzele, pow. Przasnysz): na zachodnim
skraju wsi znaleźć można drewnianą figurę opisaną na stronach gminy
jako XVIII-wieczna rzeźba św. Jana Nepomucena. Obiekt ma około 120
cm i prawie na pewno nie jest Janem N. Rzeźba przedstawia jakiegoś
świętego zakonnika przepasanego sznurem, bez zarostu i z długimi
pofalowanymi włosami, ze złożonymi dłońmi
W kapliczce wykonanej z pnia drzewa i przykrytej
sześciokątnym daszkiem ustawiono
szablonowy odlew figury Jana N. z jednej z wytwórni dewocjonaliów
(nad: M.Sz.)
Małowidz (gm. Jednorożec, pow. Przasnysz):
w tej miejscowości leżącej tuż za granicą Kurpi, lecz razem z
pobliskim Jednorożcem związanej w regionem, znajduje się figura drewniana
na słupie, na prywatnej posesji. Właściciele mówią, że ma ona
"tak z 500 lat". Tłumacząc na nasze - może pochodzić z lat 30
XIX wieku, jak podobne figury z okolicy. Figura jest pomalowana
(biel, czerń i czerwień), a największe wrażenie robą podmalowane
na czerwono oczy. Jan ma aureolę z drutu, do której niegdyś
mogły być przymocowane gwiazdy. Ten typ przedstawienia Jana N. jest
charakterystyczny dla zachodniego pogranicza Kurpi. Niemal
identyczny obiekt przedstawiono na rysunku z 1964 roku w "Polskiej
Sztuce Ludowej" lokalizując go jednak jako Nepomuka w Kierzku
(Kurpie >>). Jest
możliwe, że omyłkowo podpisano rysunek tej figury. Widoczne są
jednak pewne różnice szczegółów i nie wiadomo, czy złożyć je na karb
niedoskonałości rysunku, czy też był to raczej inny obiekt. Ja
obstawiam tę drugą opcję (uwaga: sprawdzić)
Połoń (gm. Jednorożec, pow. Przasnysz):
w tej miejscowości leżącej tuż za granicą Kurpi, lecz razem z
pobliskim Jednorożcem związanej w regionem, znajduje się drewniany Jan
N. na słupie
z XIX wieku. Ten typ przedstawienia JN jest charakterystyczny dla
zachodniego pogranicza Kurpi
Kapliczka słupowa, murowana, z oszklona wnęką na
rzeźbę Jana N. - drewnianą, polichromowaną, z małym krzyżem wetkniętym
pionowo w prawą dłoń. W lewej ręce pomalowana na biało palma. Biret,
stuła, ozdobne pętle szura od peleryny. Kapliczka słupowa murowana,
bielona, z prawie płaskim daszkiem, otoczona płotkiem
Po kurpiowskiej stronie Omulwi, w szczerym polu stała sobie piękna drewniana kapliczka szafkowa
na słupie. W szczycie znajdowała się mała figurka Chrystusa Frasobliwego.
Katalog Zabytków tak opisuje ten obiekt: "figura przydrożna z
połowy wieku XIX, drewniana, w formie profilowanego słupa z
trzema niszami (dolna zasłonięta); w górnych rzeźby św. Jana
Nepomucena i Chrystusa Frasobliwego, ludowe". Później
(2005?) zastąpiono ją nową kapliczką, wykonaną z grubsza na jej modłę. Wewnątrz była ludowa figura Jana N. Podczas naszej wizyty kapliczka była właśnie odmalowywana przez opiekującą się nią panią - pani była nieobecna, ale farba jeszcze nie wyschła. D.K. zostawił pod figurą parę złotych, ja dorzuciłem kartkę z prośbą o lepsze zabezpieczenie.
Niestety, prośba nie zadziałała! W 2004 roku figura
najprawdopodobniej została skradziona! (>>).
Przez czas dłuższy mieliśmy malutką nadzieję, że zabrał ja ksiądz z
miejscowej parafii lub trafiła do muzeum, lecz w tym ostatnim
przypadku zwykle na miejscu pojawiała się kopia. A w kapliczce
umieszczono szablonową figurę Chrystusa (info o kradzieży: P. Pilaciński,
www.koloroweru.pl). Siedem lat później A.B.
porównała moje zdjęcia z dwóch stron tego serwisu i wykryła, że figura
z prywatnej kolekcji w Dębem Małym (Z.Czerska >>) najprawdopodobniej pochodzi z
tej właśnie kapliczki! Apel do jej nowego właściciela nie
zadziałał, rzeźba nie została zwrócona
W nowej kapliczce imitującej tę pierwotną (zobacz wyżej)
umieszczono drewnianą współczesną ludową figurę Jana N. z roku
2017, wykonaną przez Andrzeja Staśkiewicza. Jest to już trzecia
kapliczka w tym miejscu z roku 2017 klub 2018, przy czym jej poprzedniczka ciągle stoi
obok wyposażona w innego świątka. Rzeźba jest polichromowana, o
wydłużonych proporcjach, długich włosach opadających na ramiona. Na
głowie biret, w rękach trzymane pionowo palma i krzyż (uzup: Pietrosul)
Na terenie prywatnym stoi ludowa drewniana
polichromowana figura Jana N. na drewnianym słupie. Rzeźba jest mocno
uszkodzona, brak lewej ręki i krzyża z prawej dłoni - zamiast niego
wetknięto prawdziwy młotek (!) Na słupie pionowo
wycięte nazwisko rzeźbiarza lub raczej fundatora - Antoni Opalach - i
data 1838, która może być zbyt odległa jak na powstanie figury. Być może
Jan miał swego poprzednika i to do niego odnosi się inskrypcja. Według
właścicielki tej parceli (pani Genowefa Sz.) święty zawsze trzymał
młotek, a w lewej dłoni "różdżkę" (uzup: Pietrosul)
Nieznana miejscowość w Ziemi Kurpiów: w piśmie
"Przyjaciel dzieci" z roku 1911 (nr 51, 5/1911, s. 55)
zamieszczono niewyraźna fotografię drewnianej ludowej figury Jana N.,
zapewne polichromowanej, umieszczonej na słupie. Na słupie majaczy
nieczytelny napis. Typ zbliżony do Olszewki (gm. Jednorożec, pow.
Przasnysz, zobacz wyżej) i tylko dlatego
umieszczam go w tym miejscu. Nie udało
się zlokalizować tego obiektu, zapewne już nie istnieje. Podpis głosi:
"Figura przydrożna w Ziemi Kurpiów" (nad: Maria Weronika Kmoch)
Przed ośrodkiem sportowym ustawiono kilka
współczesno-ludowych świątków, między innymi figurę Jana
Nepomucena, powstała podczas pleneru rzeźbiarskiego w 2009
roku. Autor to Andrzej Staśkiewicz z Kadzidła (zobacz też
niżej jego figurę z Cierpięt). Po plenerze
przeniesiona sprzed ośrodka za budynek GOKSiR, a potem na
nowe miejsce bliżej ulicy. Jest coraz
bardziej spękana (uzup: Pietrosul)
Niedaleko mostu na Płodowicy stała
niegdyś kolumna z drewnianą figurą Jana N. z wieku XVIII.
Głowica kolumny była zdobiona ornamentami i zakończona
sześciokątną gzymsowaną plintą - podobne rozwiązanie znamy z
Krasnosielca (gm. Krasnosielc, pow. Maków Mazowiecki,
Ziemia
Ciechanowska >>). W
latach 30. XX wieku z inicjatywy proboszcza została
zastąpiona figurą św. Jana Chrzciciela na wysokim murowanym
cokole (nad: Maria Weronika Kmoch)
Piękna drewniana figura Jan N. na słupie,
niestety bardzo zniszczona. Ten typ przedstawienia -
nieosłonięta kapliczką figura umieszczona wprost na słupie -
jest charakterystyczny dla Kurpi Zachodnich
W
środku wsi, przy skrzyżowaniu dróg, około 200 metrów
na wschód od starej, stoi nowa figura Jana N. na kolumnie,
autorstwa Andrzeja Staśkiewicza z Kadzidła (zobacz też wyżej
jego figurę z Baranowa). Figurę poświęconą podczas festynu
wiejskiego 27 sierpnia 2011 roku ufundował Gminny Ośrodek
Kultury Sportu i Rekreacji w Baranowie. Cokół wykonał
Zygmunt Orzoł (nad: Pietrosul, uzup: S.Zobniów)
Metalowa polichromowana figura Jana N., w oszklonej
kapliczce "gablotowej", na słupie, zwieńczonej kutym krzyżem. Należy do
grupy identycznych lub bardzo podobnych figur wykonanych zapewne w
jednym zakładzie, z jednego odlewu lub z nieco zmodyfikowanego wzorca
(zobacz identyczne Kurzeszyn,
Zabiele
czy Rozbity
Kamień (już na Podlasiu >>) oraz prawie identyczne
Lipniki Stare,
Bieżuń
czy Janowo)
We wsi stoi kapliczka w formie szklanej klatki
zwieńczonej krzyżykiem, umieszczonej na metalowym pręcie i o podstawie z
dużego kamienia polnego, na którym umieszczono tabliczkę fundacyjną.
Wewnątrz niewielka polichromowana figurka Jana N. Napis na tabliczce:
"ŚWIĘTY JANIE / BŁOGOSŁAW" / ODRESTAUROWANO / W 2014 ROKU / T. NOWOTKA".
Upadające drzewo zniszczyło kapliczkę (ostał się tylko kamień) i figurę,
która rozpadła się. W 2014 roku pieczołowicie je odnowiono i pomalowano
(uzup: Pietrosul)
W źródłach (Katalog zabytków ISPAN) znaleźć można
informację, że w Krasnosielcu jest figura Jana N. na drewnianej
kolumnie, z końca XVIII wieku (wpis do rejestru zabytków nr 287/61 z
1961-12-08). Kolumna koło mostu nad Orzycem, po jego zachodniej stronie,
stała nadal, jednak figura na słupie została
wymieniona na nowszą, a potem i ta zniknęła razem z postumentem (zobacz poniżej). Tę
najstarszą drewnianą rzeźbę kilka lat wcześniej
informatorka P.K. widziała
zwaloną na brzegu Orzyca. Wizja lokalna 13 lipca 2007 dowiodła, że
stan obiektu nie jest najlepszy. Pięknie zdobiony profilowany słup był
mocno spróchniały, szkło którym oszklono szafkę kryjącą figurę -
stłuczone (uwaga: trzeba podjąć śledztwo zmierzające
do ustalenia losów tej rzeźby! czyżby została zniszczona lub
skradziona? (>>) (uzup: D.K, P.K., Pietrosul)
W budynku Urzędu Gminy Krasnosielc tymczasowo (?)
przechowywana jest drewniana figura Jana N., która pierwotnie ustawiona
została na miejscu
starszej, zapewne zniszczonej lub
skradzionej (>>)
(zobacz
powyżej). Wykonana przez Andrzeja
Staszewskiego z Krajewa Wielkiego (gm. Krzynowłoga Mała) około
1985 roku. Stała na na zdobionej drewnianej kolumnie nad Orzycem
około 30 lat, ale między 2013 i 2015 rokiem została zabrana do Urzędu
Gminy. W 2018 kolumny z figurą nie było w dalszym ciągu na pierwotnym
miejscu (uzup: D.K, P.K., Pietrosul)
Koło mostu na Orzycu, stoi dwuczłonowa murowana kapliczka
z czterospadowym daszkiem. W szafce zamykanej na okienko stoi figura Jana.
Musiałem dokonać akrobatycznego wyczynu, aby wspiąć się na ogrodzenie i,
otwierając szybkę, ułatwić D.K. zrobienie zdjęcia polichromowanej
szablonowej figury. Zdjęcia z tej
sesji zostały niestety zagubione, ale wizytowałem tego Jana w
sierpniu 2009. Ładnie zarośnięty stawek czy starorzecze dodaje
krajobrazowi wiele uroku. Niestety w roku 2014 kapliczka
przeszła remont, który zniszczył sporo z tego uroku - cały dolny człon
oklejono udającą żółtą cegłę okładziną. Zniknął pod nią umieszczony
niegdyś na froncie duży czerwony krzyż, a pięknie naiwną ręką
wykaligrafowana data wystawienia 1912 R. została zastąpiona
szablonowymi złotymi cyframi z marketu
Powiat Płońsk - część należąca
do Ziemi Ciechanowskiej (3 + 1)
Część dzisiejszego powiatu płońskiego należała do Ziemi
Ciechanowskiej, inna część - do Ziemi Wyszogrodzkiej (zobacz >>, oba w dawnym
woj. mazowieckim). Mała część północna, w tym sam Płońsk, do Ziemi Płockiej
d. woj. płockiego (zobacz >>)
Jeżewo (gm. i pow. Płońsk,
):
przy drodze między Jeżewem i Radzyminem nowa figura Jana N. na
słupie, na miejscu
skradzionej (>>)
(zobacz niżej).
Figura jest drewniana (?) i zabezpieczona brzydkim dwuspadowym
daszkiem przypominającym baterie słoneczne. Słup natomiast jest
żółty, zwieńczony czymś w rodzaju gzymsu, z krzyżem i datą 2005 na
trzonie (nad: A.C.)
-
Jeżewo (gm. i pow. Płońsk,
):
na miejscu dzisiejszej rzeźby na słupie (zobacz wyżej) stała niegdyś
inna, lecz została
skradziona (>>). Nic nie wiadomo o wyglądzie starej figury
(nad: A.C.)
Nacpolsk):
na stawie na wyspie figura św. Jana Nepomucena zapewne z pierwszej połowy XIX wieku, pod
miedzianym daszkiem
namiotowym, wspartym na drewnianych słupach. Fundowana
zapewne przez Tytusa i Adelę z Lanckorońskich Dembowskich, którzy
wznieśli tu pałac. We wrześniu 2007 S.Ł. doniósł, że figura zniknęła
z kapliczki. Mamy nadzieję, że trafiła do renowacji i jest już na swoim
miejscu
W lewej nawie kościoła klasztornego, na filarze,
wisiał (krzywo) jeszcze niedawno barokowy obraz nepomucki. Można
było na
nim zobaczyć Jana N. w towarzystwie aniołów, w birecie i aureoli,
na tle mostu ze sceną Topienia. Aniołek (choć
to raczej bezskrzydłe putto) podtrzymujący szarfę z
napisem "PATRONUS BONÆ FAMAÆ" trzyma palec przy ustach.
Jest on ciekawy między innymi z powodu umieszczonego w prawym
dolnym rogu sferycznego astrolabium. Interpretacja tego symbolu
jest ciągle przedmiotem dociekań (czy jest zamienny z globusem? symbol filozofa lub uczonego? por: figura ze
Szczuczyna (>>), obrazy z Łomży
(>>)
oraz Siedlec (>>), figury z
Kielc
(sandomierskie >>), Tarnowskich Gór (Górny Śląsk >>) i Bensheim w Niemczech >>).
Wizyty w czerwcu 2015 i październiku 2018 wykazały, że obraz zniknął z kościoła -
zakładam i mam nadzieję, że został tylko przeniesiony do
klasztoru
Zachodni brzeg dzisiejszego powiatu płockiego to część Ziemi
Wyszogrodzkiej d.woj. mazowieckiego. Należała do niej również
położona za Wisłą enklawa wsi Kamion i okolic oraz południowa część
dzisiejszego powiatu płońskiego.
Wyszogród (gm. Wyszogród, pow. Płock,
N52°23'18.60, E20°11'30.01): w kościele parafialnym Św.
Trójcy, z tyłu lewej nawy, wisi barokowy obraz nepomucki
przedstawiający Jana N. na tle mostu praskiego. Niestety,
podczas mojej wizyty kościół był zamknięty i wykonane przez
szybę kruchty zdjęcie nie jest dobre
Mała Wieś (gm. Mała Wieś, pow. Płock,
):
figura Jana N. wystawiona w roku 1799 przez Klemensa Nakwaskiego,
podkomorzego wyszogrodzkiego, przekształcona w 1935 wg projektu inż.
Zygmunt Knittla (Knitela), kapitana, starosty gnieźnieńskiego.
Pierwotnie na głazie narzutowym (obecnie na betonowych stopniach)
postument piaskowcowy z inskrypcją i datą, na nim kolumienka z
głowicą o charakterze korynckim z figurą św. Jana Nepomucena. Przy
kapliczce głaz narzutowy ze śladem dawnego posadowienia postumentu.
Ostatnie prace konserwatorskie przy rzeźbie były przeprowadzane w
1997 roku przez Toruńską Pracownię Badań i Konserwacji Zabytków.
Sylwetka tej figury znalazła się na okładce mapy turystycznej
Mazowsza Płockiego wydanej przez agencję REGRAF
Gloger, 1903: "Ziemia
Zakroczymska, 21 mil kwadratowych rozległa, podzielona była na 2
powiaty: Zakroczymski i Nowomiejski. Sejmikowała w Zakroczymiu,
obierając, jak inne, 2 posłów i 1 deputata co piąty rok. Zakroczym
na wyżynie prawego brzegu Wisły poniżej ujścia Narwi, starostwo
grodowe i stolica ziemi. Sądy ziemskie odprawiały się w Zakroczymiu,
Serocku i Nowemmieście." Tu powstaje niespójność, bowiem przyjmuje
sie istnienie jeszcze trzeciego powiatu tej Ziemi - Serockiego. Aktualnie jest to część dzisiejszych powiatów pułtuskiego
oraz legionowskiego
Uwaga: cztery obiekty z gminy Zatory, dziś
należącej do powiatu pułtuskiego, a więc Pniewo, Pniewo-Kolonia,
Drwały i Grabówiec,
jako leżące po wschodniej stronie Narwi, zaliczyć trzeba do
Ziemi Nurskiej (zobacz
>>).
Niewielka część dzisiejszego powiatu położona na zachód od Pełtwi
(Głodowo) należała dawniej do
Ziemi Różańskiej >>
Po 60 latach, 24.09.2000 roku koło Mostu
Świętojańskiego znowu stanął
zrekonstruowany po zniszczeniu przez Niemców (zobacz niżej) Nepomucen, ufundowany przez miasto Pułtusk jako wotum
milenijne, co głosi "falująca" tabliczka na postumencie: "POMNIK
ZNISZCZONY PRZEZ NIEMCÓW / PODCZAS DRUGIEJ WOJNY ŚWIATOWEJ /
PRZYWRÓCONY MIASTU JAKO WOTUM / MIESZKAŃCÓW ZIEMI PUŁTUSKIEJ
/ W ROKU JUBILEUSZOWYM / 24 WRZEŚNIA 2000". Powyżej tej
tabliczki znajduje się napis drukowaną czcionką: "ŚWIĘTY
/ JAN / NEPOMUCEN". Jan wykonany jest z brązu, a stoi na sporym
kamiennym postumencie. Przedstawiony jest w postawie
stojącej, trzyma na prawej dłoni otwartą księgę, a w lewej,
prawie poziomo położony, krucyfiks. Uwagę zwracają
podwinięte, czy podciągnięte rękawy sutanny i komży (!).
Kolejne zdziwienie może wywołać całkowity brak zarostu na
twarzy Nepomucena, i krótkie jak na niego włosy oraz młoda
twarz. Powiedzmy szczerze - pomnik nie jest zbyt udany. Całość prezentuje się dumnie choć
nieco kiczowato, jednak Rajcom należą się słowa uznania za
inicjatywę (uzup: J.B. z Kłodzka)
Dla porządku umieścić tu należy
zniszczoną przez Niemców podczas II Wojny Światowej figurę
Jana z ul. Świętojańskiej, koło mostu. Po 60 latach
na tym miejscu umieszczono następcę (zobacz wyżej).
Domyślaliśmy się jego istnienia od dawna - most nosił nazwę
Świętojańskiego, a na trawniku obok można było zobaczyć
resztki jakiegoś fundamentu
Drewniana polichromowana figura Jana N. znajdowała
się w renesansowej kaplicy św. Krzyża, wykorzystywanej w tej chwili
jako cmentarna. Miała ona wysokość około jednego
metra i nie pochodziła, w przeciwieństwie do kaplicy, z początku XVI
wieku, lecz z trzeciej ćwierci XVIII wieku (choć wyglądała na
młodszą, XIX-wieczną). Podobna była do
figury odnalezionej przez nas w rupieciarni tutejszej kolegiaty.
Niestety Jan ten został
SKRADZIONY (>>) w marcu 2003, o czym
dowiedziałem się dopiero 12.08.2003, czytając artykuł o kradzieży
barokowych aniołków z kościoła w Skrzeszewie. Wizja lokalna
28.08.2003 potwierdziła ten fakt - pusty cokół wygląda bardzo
smutno! Moje zdjęcie (uwaga: trzeba je odszukać) jest więc już
archiwalne
Pułtusk (gm. i pow. Pułtusk): w maju 1999 ładną
figurę Jana N. odnaleźliśmy w pułtuskiej kolegiacie w kaplicy
wykładanej holenderskimi płytkami, która spełnia rolę rupieciarni,
przy ołtarzu św. Franciszka z Asyżu. Pochodzi z II połowy XVIII
wieku, była niegdyś noszona w procesjach na Boże Ciało
Pułtusk (gm. i pow. Pułtusk): na jednym z zaplecków
stalli w kolegiacie umieszczono wizerunek Jana N. Stalle - a więc i
obraz - pochodzą z roku 1720, a ufundował je biskup Ludwik
Bartłomiej Załuski. Prace konserwatorskie stalli przeprowadzono
około 2000 roku. Opis: "Katalog zabytków sztuki w Polsce - Pułtusk i
okolice", ISPAN, str. 44 (nad: ADZ)
Pułtusk (gm. i pow. Pułtusk): w kolegiacie
przechowywana jest również plakietka wotywna z repusowaną postacią
Jana N., z brzegiem z wałka liści laurowych pochodząca z II połowy
XVIII wieku
Lipniki Stare (gm. i pow. Pułtusk,
):
przy drodze do Przewodowa kamienna figura Jana N. z 1906 roku, w
aureoli, z pustymi rękami, odnawiana w 2004 (pomalowana na srebrno),
fundacji Jana Łaszczyka, ustawiona na granitowym wysokim gzymsowanym
cokole ze wzruszającym napisem:
Ś.
JANIE NIEPOMUCYNIE
BROŃ NAS KRAJ
POLSKI
OD NIESŁAWY
Kacice (gm. i pow. Pułtusk): kamienna figurka Jana N. z
metalowym krzyżem w ręku na granitowym zwężającym się słupie.
Inskrypcja: Św. Janie Nepomucenie broń nas od niesławy w życiu i
wieczności. Zapewne początek XX wieku
Winnica ((gm. Winnica, pow. Pułtusk): jest tutaj figura Jana N.
Winnica (gm. Winnica, pow. Pułtusk): w kościele parafialnym
odnaleźć można obraz nepomucki z II połowy XIX wieku
Łubienica (gm. Pokrzywnica, pow. Pułtusk,
):
na wysokim brzegu Narwi ustawiono burzową ceglaną piętrową kapliczkę
arkadową, a w jej wnęce stała betonowa figura Jana N. z okresu
międzywojennego wykonana przez Zakład Św. Wojciecha na Solcu w
Warszawie. Rzeźba ta wypadła z kapliczki i rozbiła się, a część
górną zabrał jakiś pseudokolekcjoner. Resztą zaopiekował się
właściciel tego terenu. W roku 2009 podjęto działania zmierzające do
wykonania próbnej, 20-cm figurki, która po zaakceptowaniu ma zostać
odtworzona we właściwej skali i umieszczona na miejscu tej
zniszczonej, ale pojawiają się problemy. Trwają też poszukiwania
utraconej części i/lub innej kopii odlanej z tej samej matrycy przez
Zakład na Solcu
Strzegocin (gm. Świercze, pow. Pułtusk,
):
w tutejszym barokowym kościele, w lewym ołtarzu bocznym jest obraz
nepomucki w rokokowej ramie. Jan w prawej dłoni trzyma pionowo
krzyż, wokół głowy ma pięć gwiazdek i trzy główki anielskie. U dołu
scena Topienia
Jadwisin / Zegrzynek / Dosin
(gm. Serock, pow. Legionowo): gdzieś pomiędzy tymi miejscowościami, w
okolicach ulicy Szkolnej jakaś droga gruntowa doprowadza do figurki Jana
Nepomucena (uwaga: odnaleźć koniecznie! może to być trudne - mnie nie udało
się we wrześniu 2010)
Wola Kiełpińska
(gm. Serock, pow. Legionowo,
): drewniana
biało-złota figura Jana N. w ołtarzu kościoła św. Antoniego Padewskiego, wykonana w manierze barokowej. Być może przeniesiona z kościoła w Zegrzu tak jak spora część wyposażenia,
ale nie jest to pewne. Być może fundowana przez Krasińskich, taka jak cały
kościół
Województwo
Rawskie posiadało powierzchni 92 mil kwadratowych. Północną granicę
tego województwa stanowiła rzeka Wisła na przestrzeni od Zakroczymia do
granicy województwa Brzesko-kujawskiego, zaczynającej się wprost ujścia
Skrwy. Na północ poza Wisłą leżało księstwo Płockie, oraz ziemia
Zakroczymska, należąca do trzeciej (warszawskiej) dzielnicy Mazowsza.
Wschodnią ścianę województwa Rawskiego stanowiły ziemie: Warszawska i
Czerska z województwa Mazowieckiego. Na granicy tej ku południowi
płynęła rzeczka Magielanka, wpadająca do Pilicy pod Przybyszewem.
Południową granicę od województwa Sandomierskiego stanowiła rzeka Pilica
na przestrzeni od Przybyszewa do Brzegu, a od Brzegu do Brzezin
graniczył od południa powiat Brzeziński województwa Łęczyckiego. Część
tej granicy stanowiła Leśnica, dopływ Pilicy. Na zachodzie od Brzezin aż
do Wisły i punktu wprost ujścia Skrwy graniczyło województwo Rawskie z
Łęczyckiem i Brzesko-kujawskiem. Dzieliło się na trzy ziemie: Rawską,
Sochaczewską i Gostyńską, a każda z nich na 2 powiaty. Rawska miała
powiaty: Rawski i Bielski, Sochaczewska: Sochaczewski i Mszczonowski, a
Gostyńska: Gostyński i Gąbiński. (Gloger, 1903).
Kult
św. Jana Nepomucena ma tutaj długą tradycję i popierany był przez najwyższe
czynniki. Łowicz, będący siedzibą prymasowską, jest tego dowodem. Wg dr Marka
Stawskiego są ślady kultu JN w Łowiczu już w wieku XVII. Wymienianie kolejnych
dostojników Kościoła polskiego - prymas Teodor Potocki, biskup sufragan
gnieźnieński Józef Trzciński, kolejny prymas Adama Komorowski - zaangażowanych w
powołanie Bractwa św. Jana Nepomucena w Łowiczu, a także fundacje obiektów
nepomuckich w samej kolegiacie i określanie ram kultu, który miał zyskać
popularność wśród ludu, dowodzi, że kult ten był wprowadzany świadomie i
odgórnie. A w zamierzeniu prowadzić miał on do uznania Jana N. kolejnym patronem
Królestwa Polskiego! Stanisław Wincenty Jabłonowski herbu Prus III, urodzony w
1694 roku, zmarły 25 września 1754 w Lubartowie, książę na Ostrogu, Bułszowie,
Niżniowie, Krzywinie, Płużnem, starosta międzyrzecki od 1731, białocerkiewski od
1722, a przede wszystkim wojewoda rawski od 1735 (zobacz więcej >>),
przetłumaczył jego żywot i wydał u paulinów na Jasnej Górze w roku 1740 pod
tytułem "Historya zycia,
męczenstwa, y cudow S. Iana Nepomucena Kanonika Pragskiego. Dlá Sákrámentálnego
Spowiedźi Sekretu nie przełamánym státkiem. Dochowanego w rzece Mołdáwie
utopionego. Z pozwoleniem starszych. Ná stárey Prádze, w Drukárni Karola Iana
Hrábá. Drukiem podana. Roku 1729. A teraz z Łáćińskiego po Polsku przetłumaczona
y Na Iásney Gorze Częstochowskiey Roku 1740 wydrukowana".
(Kolberg, 1886: dzisiejsze
powiaty: Rawa Mazowiecka, Skierniewice, Żyrardów, Tomaszów; dawne
powiaty: Rawa i Biała).
Miasta i osady w niej znaczniejsze: Rawa, Biała, Skierniewice,
Jeżów, Łęgonice, Nowe Miasto nad Pilicą, Mogielnica
W centrum dawnej stolicy jednego z województw
Mazowsza Jan N. stoi w nowostworzonym muzeum parafialnym w podziemiach
kościoła NMP, potocznie nazywanego "dużym", przy dawnym kolegium
jezuickim. Dawniej stał on w kruchcie przy głównym wejściu do tego
kościoła, a zmienił miejsce w związku z renowacją całej świątyni w
latach
2016-19. Z przenosinami wiązała się gruntowna renowacja rzeźby, w tym
odtworzenie polichromii (uzup: T.S.)
W
kościele NMP, potocznie zwanym "dużym" (zobacz wyżej), jeden z
ołtarzy bocznych - ten z pierwszego przęsła lewej nawy - poświęcony był
Janowi N. Powstał w połowie XVIII wieku i wezwanie to utrzymał do lat
80. XX wieku, kiedy poświęcono go Maksymilianowi Kolbe. Zapewne w
ołtarzu był niegdyś obraz JN, bo jego kształt raczej nie wskazuje na to,
aby głównym elementem była np. opisana powyżej figura (uwaga: należy
zbadać kwestię obrazu) (nad: T.S.)
Rawa Mazowiecka (gm. i pow. Rawa Mazowiecka, woj.
łódzkie,
): przy ulicy 1 Maja, za ogrodzeniem prywatnej posesji w
grupie starych lip, stoi - chroniona blaszanym wycinanym koronkowo daszkiem (>>) - drewniana malowana na czerń i biel
figura Jana N. Jan ma czarną twarz i białą komżę-rokietę, nad głową
aureolę, z której pozostała tylko obręcz. W nieokreślonym czasie
utracił obie dłonie wraz z krucyfiksem i gwiazdy. Jan był
odrestaurowywany już dwa razy, ostatnimi czasy w Muzeum Narodowym w
Warszawie. Zgodnie z najnowszą tendencją nie odtworzono pierwotnego
stanu rzeźby ale odpowiednio zabezpieczono stan obecny (nad: T.S.)
Boguszyce (gm. i pow. Rawa
Mazowiecka,
): w kościele św. Stanisława,
w jednym z ołtarzy bocznych, jest obraz św. Jana Nepomucena z około połowy wieku XVIII
Kurzeszyn
(gm. i pow. Rawa Mazowiecka, woj. łódzkie,
): przy trasie Rawa -
Skierniewice, naprzeciwko posesji nr 9, stoi murowana bielona kapliczka z 1832
roku. Ma ona ciekawe zdobienia - coś na kształt attyki.
Wewnątrz, w półokrągłej wnęce wymalowanej na zielono, umieszczono
sympatyczną polichromowaną figurę Jana N. W odległości 100-150 m
przepływa rzeka Rawka
(uwaga: poprzednio nazwę miejscowości zanotowałem jako Krzeszyn i tylko przez
dedukcję doszedłem do tego, że chodzi o Kurzeszyn. Skorygowano).
Należy do grupy identycznych lub bardzo podobnych figur wykonanych
zapewne w jednym zakładzie, z jednego odlewu lub z nieco
zmodyfikowanego wzorca (zobacz identyczne Suche,
Zabiele
czy Rozbity
Kamień (już na Podlasiu >>) oraz prawie identyczne
Lipniki Stare, Bieżuń
czy Janowo)
Regnów
(gm. Regnów, pow. Rawa Mazowiecka, woj. łódzkie,
): w tutejszym
kościele przechowuje się feretron z wizerunkiem Jana N. Jest to obraz
malowany na blasze. Dostrzegł go
podczas procesji potomek T.S.
Bujały
(gm. Sadkowice, pow. Rawa Mazowiecka, woj. łódzkie,
): murowana
bielona kapliczka kryta gontem, z ciekawym, drewnianym krzyżem na
szczycie, z drewnianą barokową figurą Jana N. malowaną na
gęsto farbą, mocno nadgryzioną czasem. Wysokość 103 cm. Otoczenie
straciło na atrakcyjności po wybudowaniu nowego domu
Koło bocznej drogi i stawów stoi bardzo malownicza kapliczka z drewnianym Janem N.
Kapliczka ma teraz formę klatki na słupie z pnia drzewa, kiedyś zapewne
- a przynajmniej jej podstawa - wyglądała inaczej. Mogła też nieznacznie
zmieniać swą lokalizację. Umieszczona za szkłem figurka jest niewielka,
z uszkodzonymi dłońmi i bez stóp, bez atrybutów. Być może niegdyś
polichromowana, widoczne resztki farby
W innej
miejscowości o tej
samej nazwie jak ta w powiecie grójeckim (zobacz niżej), na skrzyżowaniu dróg
i przy dworze stała niegdyś kolumna z kapliczką Jana N.
Jej wygląd znamy z obrazu Władysława Bończy-Rutkowskiego (1841-1905)
zatytułowanego "Przed dworem. Zima" (dziś w Muzeum Narodowym w
Warszawie, zobacz >>). Dzisiaj nie istnieje już ani dwór, ani
kapliczka, jednak na podstawie śledztwa W.Ko. oraz potwierdzenia potomka
malarza, Piotra Rutkowskiego, przypuszczać należy, że dzisiejsza
kapliczka na rozstajach (zobacz niżej) jest następczynią tej starej.
Natomiast przedostatnia,
skradziona (>>)
rzeźba z kapliczki jest zagadką: czy był
to ten sam Jan N., którego uwieczniono na obrazie? (uwaga:
kontynuować poszukiwania w źródłach) (uzup: W.Ko., Piotr Rutkowski)
Na skrzyżowaniu dróg jest tu murowana żółta kapliczka
z figurą. Figurę tę tak naprawdę obejrzałem dopiero po wywołaniu
zdjęć - fotografowałem ją w ulewnym deszczu z czasem naświetlania
1/8 sekundy, z ręki. Cud, że na fotce cokolwiek widać. Ciekawa przez
swój urok i nietypowy design - Jan ma komżę, a w ręku książkę.
Milcząco założyłem, że jest to Jan Nepomucen, lecz Falbanka zwróciła
mi uwagę na pewien ważny szczegół - figura ma bose stopy! Ten fakt,
w połączeniu z książką i brakiem mantoletu wskazuje raczej na Jana Kantego.
Z kolei bliskość rzeki Białki płynącej zaraz za kapliczką kieruje znowu w
stronę Jana N. Rzeźba jest niedokładną kopią drewnianego obiektu
skradzionego (>>)
w latach 70. XX wieku, co mogłoby tłumaczyć różnice w wyglądzie figury
na obrazie (usytuowanej na szczycie kapliczki-kolumny) i
dzisiejszej figury. Jeśli na obrazie przedstawiono dwór dańkowski, to
topografia by się mniej więcej zgadzała, przyjmując - że kapliczka stała
w tym samym miejscu, tam gdzie na obrazie widać nieistniejący dziś dwór,
są w ziemi resztki jakichś zabudowań (uwaga: kontynuować poszukiwania w źródłach)
(uzup: W.Ko., Piotr Rutkowski)
Podkonice (gm.
Czerniewice, pow. Tomaszów Mazowiecki, woj. łódzkie): naprzeciwko
stawów i małej stadniny koni przy domu 10, stoi piękna drewniana
kapliczka z II połowy XIX wieku, dłubana z pnia, na słupie. W środku
drewniana figura Jana N. wykonana ponoć na wzór starej
skradzionej (>>) w
roku 1974 (zobacz niżej). Wyszło to średnio, Jan trzyma w obu
dłoniach dziwny obiekt (serce? biret? kulę?) zwieńczony krzyżem,
szaty są ogólnokościelne, pomalowane na
srebrno. Kapliczką opiekuje się (2007) mieszkająca blisko pani, która
przejęta ten obowiązek od sąsiadki. Posadziła modrzewie i regularnie
kosi trawę sierpem. Ma zamiar przekazać ten obowiązek córce
- Podkonice (gm.
Czerniewice, pow. Tomaszów Mazowiecki, woj. łódzkie): dla porządku
notuję tu skradzioną (>>)
w roku 1974 starą figurę Jana N. z kapliczki z pnia drzewa z II
połowy XIX wieku. Była to drewniana rzeźba znana nam z książki
"Sztuka Ludowa w Europie" Józefa Grabowskiego (Arkady, 1978). Na
niewyraźnych fotografiach widać tylko, że zastosowano kontrapost, a
Jan jest w birecie. Na jej miejscu nowa, nieudana figura (zobacz
wyżej)
Studzianki (gm.
Czerniewice, pow. Tomaszów Mazowiecki, woj. łódzkie): oparta na
masywnych kolumnach murowana kapliczka z dwuspadowym dachem została
postawiona dosłownie na strudze. Wewnątrz sympatyczna polichromowana
figura Jana N. z krzyżem i w birecie, o zachęcającym geście lewej
otwartej dłoni (nad: T.S.)
Rzeczyca (gm.
Rzeczyca, pow. Tomaszów Mazowiecki, woj. łódzkie,
): ciekawy Jan N.
stoi przy
moście i dojeździe do centrum od strony Rawy Mazowieckiej. Jest to
ceglana kapliczka ze schodkowym szczytem i wnęka, w której ustawiono
drewnianą polichromowaną figurę z krzyżem, palmą i w birecie, z
krzyżykiem na szyi. Styl bliski ludowemu (nad: T.S.)
Lubocz (gm. Rzeczyca, pow. Tomaszów Mazowiecki,
): w tej nadpilickiej
miejscowości na granicy Mazowsza i woj. sandomierskiego stała do
niedawna w kapliczce przy mostku nad strumieniem, poniżej głównej
drogi, piękna drewniana polichromowana barokowa-ludowa
rzeźba Jana N., skręcona w uroczym i przesadnym kontrapoście. Brakowało
jej rąk, widoczne były uszkodzenia głowy i biretu, była bardzo
niefachowo pomalowana nieodpowiednią farbą, ale całość miała jedyny
w swoim rodzaju urok wzmocniony patyną czasu. Tego już nie ma! Według
informacji ze strony internetowej parafii w Rzeczycy została ona w październiku 2007 roku,
przy okazji remontu kapliczki, jako stara i zniszczona, wymieniona na nową!!!
Na renowację starej rzeźby brak pieniędzy, choć znalazły się one na
wykonanie nowej. Nie wiadomo, czy, gdzie i kiedy stary Jan będzie
eksponowany (zobacz niżej)
Lubocz (gm.
Rzeczyca, pow. Tomaszów Mazowiecki,
):
według informacji ze
strony internetowej parafii w Rzeczycy stara barokowa ludowa figura
Jana N. została w październiku 2007 roku, jako stara i zniszczona, wymieniona na nową, którą
wykonał z drewna lipowego wskazany przez Ośrodek Regionalny w
Łodzi artysta rzeźbiarz Zbigniew Fabijański z Białynina. W
kapliczce, remontowanej dla uczczenia beatyfikacji O. Stanisława
Papczyńskiego i upamiętnienia pobytu Świętego w Luboczy, oprócz św.
Jana Nepomucena znajdzie się podarowany przez Księży Marianów obraz
Matki Bożej Licheńskiej i błogosławionego O. Stanisława
Papczyńskiego. Porównajcie tylko klasę obu rzeźb! O tempora!
O mores!...
Skierniewice (gm. i pow. Skierniewice,
):
w sąsiedztwie
kościoła św. Jakuba Apostoła, na terenie kościelnym, stoi kamienna
figura Jana N. naturalnej wielkości z II połowy XVIII wieku, w aureoli,
fundowana przez arcybiskupa Antoniego Ostrowskiego (1713-1784)
Dąbrowice (gm. Maków, pow. Skierniewice): mieszka tu - w założonym przez
siebie miniskansenie - Adam Głuszek, rzeźbiarz i kolekcjoner, twórca
między innymi figur Jana Nepomucena z drewna lipowego. Jedna z nich prezentowana była
na wystawie w Muzeum w Łowiczu
Głuchów
(gm. Głuchów, pow. Skierniewice,
): jest tu barokowa nepomucka figura
z kamienia, dzięki podświetleniu dobrze widoczna - nawet w nocy - z
drogi Rawa-Jeżów. Nepomuk ten jest wybitnej urody, o ciekawej
polichromii. Ma odkrytą głowę z racji lokalizacji w pobliżu
kościoła. Wykazuje podobieństwo z innymi mazowieckimi Janami (np.
Bieniewice - Witanów) (nad: W.K.)
Piękna drewniana polichromowana figura Jana N. w
ścianie neogotyckiego kościoła Opieki Matki Bożej Bolesnej. Na podstawie
wyryto "Anno 1793". Rzeźba koresponduje i niejako zapowiada ołtarz Jana
N. umieszczony wewnątrz kościoła, po drugiej stronie tej samej ściany
(zobacz niżej)
W kościele Opieki Matki Bożej Bolesnej, w lewym
transepcie, jest XVIII-wieczny ołtarz Jana N. z obrazem z jego
wizerunkiem. Niedawno był konserwowany wraz z ramą. Ołtarz koresponduje
z figurą Jana N. umieszczoną na zewnątrz kościoła, po drugiej stronie
tej samej ściany (zobacz wyżej)
Kapliczka stoi na łąkach niedaleko mostu na Pilicy.
Została postawiona przez mieszkańców pobliskich ulic dla pomieszczenia
figurki św. Jana (prawdopodobnie Nepomucena, jako chroniącego od
powodzi), która została
skradziona (>>) około 1974
roku
Żdżary (gm. Nowe Miasto, pow. Grójec): kamienna figura Jana N. przytulającego krzyż i palmę
na cokole i podmurówce stoi w sąsiedztwie pomnikowego dębu. Pochodzi z 1795
lub 93 roku, jedno ze źródeł wspomina, że jest to teren dawnego
cmentarza, co w terenie raczej się nie potwierdza
Łęgonice (gm. Nowe Miasto, pow. Grójec): ludowy Jan N. w ceglanej
kapliczce nad źródełkiem. Podczas mojej pierwszej bytności w Łęgonicach
w 1999 roku widziałem Jana w starej, drewnianej i ciasnej kapliczce, niestety zmieniono ją na nowszą ze szkodą dla malowniczości
(uwaga: w albumie "The sacral art in Poland - architecture" wydanym przez Ars Christiana w 1956 roku znalazłem zdjęcie drewnianej figury Jana N. z podpisem "Łęgonica k. Opoczna". Problem polega na tym, że nie mogę zlokalizować tej miejscowości. Te Łęgonice są 32 km od Opoczna, które leży już poza granicą Mazowsza, w dawnym województwie sandomierskim
(>>). Zapis mógłby dotyczyć też Łęgonic Małych, leżących po
drugiej stronie Pilicy, również w
sandomierskim
(>>), ale je też dzieli spory dystans od Opoczna. Do wyjaśnienia!)
Stryków (gm. Mogielnica, pow. Grójec): w murowanej kapliczce
umieszczono małą lecz ładną drewnianą figurkę Jana N, z pomalowanymi na
czerwono mantoletem, biretem i sutanną
Dańków (gm. Błędów, pow. Grójec,
): prywatny dwór, pięknie
utrzymany wraz z parkiem, a przy ogrodzeniu, w miejscu gdzie
przecina go dopływ Mogielniczki (która jest granicą rawskiego i
mazowieckiego >>), kapliczka Jana N. z drewnianą rzeźbą.
Filary kapliczki niestety się walą, podmywane przez strumyk
W kościele parafialnym (zobacz wyżej), na
filarze łuku
tęczowego stoi na wsporniku figura Jana N., drewniana i
polichromowana. Aureola z pięcioma złotymi gwiazdami, cienki
krzyż w lewej i wątła palemka w prawej ręce. Być może wtórnie zaadaptowana
do wnętrza kościoła, umieszczona tu w początkach XX wieku
Koło stawów stoi murowana i bielona, domkowa,
wewnątrz sklepiona łukowo
kapliczka, z której 7 marca 2018 skradziono (>>) drewnianą figurę Jana N. Jest to rzeźba o
naturalnej wysokości (około 160 cm) polichromowana. Sutanna
koloru ciemnobrązowa, biała komża i mantolet w kolorze
jasno-brązowym. Postać w lewej ręce trzyma czarną zamkniętą
książkę.
Boję się o los złodzieja, pasera i kupca
- powinni szczególnie uważać w wodzie i nad wodą
Kompina
(gm. i pow. Łowicz,
):
zachował się tu, w bezpośredniej bliskości rzeki obok mostu,
piaskowcowy postument nieistniejącej już figury Jana N. z roku 1920, z ciekawą
inskrypcją komemoratywną poniżej tekstu informującego o św. Janie
Nepomucenie jako patronie tonących: "Na Pamiątkę Odrodzenia
Zjednoczonej Polski". Sama figura Jana N. uszkodzona podczas
bitwy nad Bzurą w 1939 roku została współcześnie zastąpiona metalową
kolumną z żelaznym krzyżem
Brodne-Towarzystwo (gm.
Kiernozia, pow. Łowicz): kilka lat temu potężna wichura, która
przeszła nad miejscowością, zniszczyła zabytkową kapliczkę. Obiekt
ten, datowany według źródeł historyczno-etnograficznych na 1850 rok,
wykonany był z czerwonej cegły. We wnęce kapliczki znajdowała się
drewniana figura św. Jana Nepomucena.
Nowa kapliczka, odtworzona w ramach projektu "Pejzaż Wszystkich
Świętych" (zobacz więcej
na ten temat >>), stanęła w miejscu dawnej. Jest to
wykonany z drewna monolit, posiadający wyraźny podział na dwie
części. Dolna opatrzona została napisem "Św. Jan Nepomucen", górną
zaś stanowi wnęka, w której umieszczono rzeźbę z ludowym Nepomucenem
autorstwa Henryka Chałubca. Uroczyste poświęcenie obiektu odbyło się
18 września 2010
Wyborów (gm.
Chąśno, pow. Łowicz,
):
przy drodze ze Złakowa Kościelnego do Wyborowa, przy moście nad
rzeczką, w pięknym otoczeniu pól i łąk, stoi bardzo sympatyczna
murowana kapliczka z drewnianą polichromowaną figurą Jana N.
w górnej wnęce. Jan trzyma palmę w prawej dłoni (nad: M.A.)
Wylezin Stary (gm.
Kowiesy, pow. Skierniewice): była tu niegdyś kapliczka nepomucka,
która uległa naturalnemu rozkładowi w latach 70. XX wieku.
Najprawdopodobniej jej fundatorami, w połowie XIX wieku, była
rodzina Weyerów – właścicieli części wsi.
Nowa kapliczka, odtworzona w ramach projektu "Pejzaż Wszystkich
Świętych" (zobacz więcej
na ten temat >>), nawiązuje do oryginału:
wyróżniającym się elementem jest tu prawie metrowej wysokości,
polichromowana rzeźba św. Jana Nepomucena autorstwa Henryka Chałubca,
która wykonana została w ludowej manierze, z charakterystycznymi
grubymi cięciami dłuta. Specyfiki temu obiektowi dodaje również
dwuspadowy, kryty gontem daszek oraz usytuowana od frontu wnęka z
wyciętą nazwą patrona i datą nowej fundacji. Uroczyste poświęcenie
obiektu odbyło się 19 września 2010
W tej nadwiślańskiej wsi przed
XVIII-wiecznym drewnianym kościołem
stoi ceglana arkadowa kapliczka z I połowy XIX wieku, kryta
czterospadowym daszkiem z blachy. Wewnątrz drewniana
polichromowana figura Jana N w aureoli o dziewięciu gwiazdach
(!). W rękę wetknięto mu długi krzyż. Druga dłoń utrącona.
[Jesień 2018] To piękne miejsce jest zagrożone - na ścianie
kościoła wywieszono wizualizację powiększenia kościoła,
remontu plebanii (to oczywiście na +), a kilka drzew za
kapliczką już ścięto (powiększenie parkingu?). Czyżby
nadmierne ambicje księdza miały zniszczyć kolejny zabytek i
jego otoczenie?
W tej nadwiślańskiej wsi znajduje się
figura Jana N., ustawiona tak, aby patrzyła na nurt Wisły,
pod sporym drzewem. Jest to kamienna lub cementowa
polichromowana rzeźba (czarno-biała, cokół biały, później
niebieski) o skorodowanej twarzy i birecie oraz utrąconych
rękach. Mimo to robi duże wrażenie, zwłaszcza ze względu na
lokalizację
W tej wsi, w której Skrwa wpada do Wisły,
w zakrystii kościoła pw. MB
Częstochowskiej przechowywana jest drewniana figura Jana N.
Stoi na cokoliku, a ustawiono ją na przyściennym wsporniku.
Biret, krucyfiks na prawym barku, resztki polichromii (nad:
S.Zobniów)
Kutno stało się w ostatnich 30
latach istnym zagłębiem współczesnej sztuki ludowej. Mieszka tu i pracuje kilku
twórców takich jak Antoni Kamiński, Tadeusz Kacalak, Sławomir Suchodolski, Józef
Stańczyk, Józef Marciniak, których prace - w tym figurki Jana N. - spotkać można na wystawach,
targach i w galeriach w całej Polsce. Kilka z tych rzeźb znalazło przystań w
Muzeum Regionalnym, inne w prywatnej galerii wystawienniczej polskiej rzeźby
ludowej założonej przez jednego z rzeźbiarzy - Tadeusza Kacalaka. Jednym z
twórców tego zjawiska, określonym nawet mianem "stylu kutnowskiego" był Ignacy
Kamiński z Oraczewa (1883-1974), któremu w roku 2020 poświęcono osobną wystawę w
Muzeum Etnograficznym w Toruniu
(zobacz >>)
[gm. Kutno, pow. Kutno]: w tutejszym Muzeum
Regionalnym mieszczącym sie przy pl. Józefa Piłsudskiego 20, na
wystawie stałej "Rzeźba po kutnowsku" znaleźć można kilka
współczesnych ludowych figur Jana N. wykonanych przez lokalnych
twórców
W Muzeum Regionalnym przy Placu
Piłsudskiego 20 eksponowana jest współczesna ludowa figurka
Jana N. autorstwa Andrzeja Wojtczaka, z 1983 roku (nad: G.W.)
Współczesna ludowa polichromowana
drewniana figurka Jana N. z roku 2004 autorstwa mieszkającego z Kutna
rzeźbiarza Antoniego Kamińskiego (ur. 1947, zobacz niżej)
znajduje się w tutejszym Muzeum Regionalnym i jest
prezentowana na wystawie stałej "Rzeźba po kutnowsku" (nad: Pietrosul)
Mieszka tu i pracuje rzeźbiarz Antoni
Kamiński (ur. 1947, zobacz wyżej), który wykonał np. drewnianą polichromowaną figurkę
Jana N. o wysokości 37 cm z drewna lipowego. Oferowana
ona była w roku 2019 przez Dom Sztuki Ludowej PolArt.
Oczywiście nie wiemy gdzie trafi lub trafiła ta rzeźba,
więc jej lokalizacja - miejsce zamieszkania twórcy - jest
symboliczna (nad: Pietrosul)
Inna współczesna ludowa polichromowana
drewniana figurka Jana N. autorstwa mieszkającego z Kutna rzeźbiarza Antoniego
Kamińskiego (ur. 1947, zobacz wyżej) prezentowana była w roku 2006 na
wystawie w Przysusze (Z.Radomska).
Oczywiście nie wiemy gdzie trafi lub trafiła ta rzeźba,
więc jej lokalizacja - miejsce zamieszkania twórcy - jest
symboliczna (nad: Pietrosul)
Drewniana polichromowana rzeźba Jana N. w
fioletowej pelerynie, umieszczona w kapliczce, autorstwa Józefa Marciniaka z Kutna, oferowana
była na
XXXV Jubileuszowych Międzynarodowych Targach Sztuki Ludowej
w Krakowie w sierpniu 2011 roku. Lokalizacja obiektu -
miejsce zamieszkania twórcy - jest symboliczna (nad: Pietrosul)
Drewniana polichromowana rzeźba Jana N.,
również w
fioletowej pelerynie, autorstwa Józefa Stańczyka z Kutna, oferowana
była na XXXIX Targach Sztuki Ludowej w Krakowie w sierpniu
2015 roku. Lokalizacja obiektu -
miejsce zamieszkania twórcy - jest symboliczna (nad: Pietrosul)
Inna drewniana polichromowana rzeźba Jana N. autorstwa Józefa
Stańczyka z Kutna, umieszczona w kapliczce z krzyżykiem i
niebieskim daszkiem, oferowana
była na XDI Targach Sztuki Ludowej w Krakowie w sierpniu
2017 roku. Lokalizacja obiektu -
miejsce zamieszkania twórcy - jest symboliczna (nad: Pietrosul)
Inna drewniana polichromowana rzeźba Jana N. autorstwa
Sławomira Suchodolskiego z Kutna oferowana
była na XDI Targach Sztuki Ludowej w Krakowie w sierpniu
2017 roku. Rzeźba ma fioletową stułę skrzyżowaną na
piersiach i krzyżyk oraz palmę w rękach. Lokalizacja obiektu -
miejsce zamieszkania twórcy - jest symboliczna (nad: Pietrosul)
Inna drewniana polichromowana rzeźba Jana
N. autorstwa Sławomira Suchodolskiego z Kutna oferowana była
przez sklep internetowy Czarowna Walizka we wrześniu 2019
roku. Wysokość 26 cm, cechą wyróżniającą jest niebieska
okrągła podstawa. Lokalizacja obiektu -
miejsce zamieszkania twórcy - jest symboliczna (nad: Pietrosul)
[gm. Kutno, pow. Kutno]: mieszka tu i pracuje
rzeźbiarz Tadeusz Kacalak, który jest również kolekcjonerem
współczesnej rzeźby ludowej. W stworzonej przez artystę w 1989 roku
galerii wystawienniczej polskiej rzeźby ludowej przy ul. Ogrodowej
10 zobaczyć można - wśród innych obiektów - kilka współczesnych
drewnianych figur Jana N. Bywają one wystawiane na wystawach sztuki
ludowej w całym kraju, jak na przykład w Lublinie w roku 2018 pod
nazwą "Nieuczoną ręką wystrugane ‒ rzeźby z kolekcji Tadeusza
Kacalaka"
Mieszka tu i pracuje rzeźbiarz Tadeusz
Kacalak, który jest również kolekcjonerem współczesnej
rzeźby ludowej. W 2018 roku w Galerii Sztuki Ludowej
Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie odbyła wystawa
"Nieuczoną ręką wystrugane ‒ rzeźby z kolekcji Tadeusza
Kacalaka", a zdjęcia z tej wystawy (zobacz >>) dowodzą, że w kolekcji
znajduje się kilka figur Jana N. Jedną z nich
jest Jan N. autorstwa Dionizego Putry z Białegostoku. Artysta w 1989 roku otworzył galerię wystawienniczą polskiej
rzeźby ludowej, co pozwala przypuszczać, że obiekt ten na
stałe znalazł schronienie właśnie tam (uwaga: podobna
rzeźba, zapewne jej autorska replika, została już opisana na
stronie Nepomuków Lubelskich >>)
Mieszka tu i pracuje rzeźbiarz Tadeusz
Kacalak, który jest również kolekcjonerem współczesnej
rzeźby ludowej. W 2018 roku w Galerii Sztuki Ludowej
Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie odbyła wystawa
"Nieuczoną ręką wystrugane ‒ rzeźby z kolekcji Tadeusza
Kacalaka", a zdjęcia z tej wystawy (zobacz >>)
dowodzą, że w kolekcji znajduje się kilka figur Jana Jana N. Drugą z nich, przechowywaną zapewne w
stworzonej przez artystę w 1989 roku galerii wystawienniczą polskiej
rzeźby ludowej, jest rzeźba Jana N. autorstwa Mariana
Adamskiego z Łukowa (uzup: Pietrosul)
Mieszka tu i pracuje rzeźbiarz Tadeusz
Kacalak, który jest również kolekcjonerem współczesnej
rzeźby ludowej. W 2018 roku w Galerii Sztuki Ludowej
Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie odbyła wystawa
"Nieuczoną ręką wystrugane ‒ rzeźby z kolekcji Tadeusza
Kacalaka", a zdjęcia z tej wystawy (zobacz >>)
dowodzą, że w kolekcji znajduje się kilka figur Jana Jana N. Trzecią z nich, przechowywaną zapewne w
stworzonej przez artystę w 1989 roku galerii wystawienniczą polskiej
rzeźby ludowej, jest rzeźba Jana N. autorstwa Bronisława
Bednarza ze Skrzypnego na Podhalu (uzup: Pietrosul)
Mieszka tu i pracuje rzeźbiarz Tadeusz
Kacalak, który jest również kolekcjonerem współczesnej
rzeźby ludowej. W 2018 roku w Galerii Sztuki Ludowej
Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie odbyła wystawa
"Nieuczoną ręką wystrugane ‒ rzeźby z kolekcji Tadeusza
Kacalaka", a zdjęcia z tej wystawy (zobacz >>)
dowodzą, że w kolekcji znajduje się kilka figur Jana Jana N. Czwartą z nich, przechowywaną zapewne w
stworzonej przez artystę w 1989 roku galerii wystawienniczą polskiej
rzeźby ludowej, jest rzeźba Jana N. autorstwa Jarosława Furgały z Brzegu w woj. opolskim (uzup: Pietrosul)
Mieszka tu i pracuje rzeźbiarz Tadeusz
Kacalak, który jest również kolekcjonerem współczesnej
rzeźby ludowej. W
stworzonej przez artystę w 1989 roku galerii wystawienniczej polskiej
rzeźby ludowej, w jednej z gablot znajduje się drewniana
polichromowana rzeźba Jana N., z krzyżem na lewym barku (nad: Pietrosul)
Kolberg, 1886: dawne powiaty:
Sochaczew i Mszczonów. Miasta i osady w niej znaczniejsze: Sochaczew,
Łowicz, Arkadya, Nieborów, Bolimów, Miedniewice,
Wiskitki, Jaktorów,
Grodzisk, Mszczonów, Radziejowice. W skład Ziemi Sochaczewskiej
nominalnie wchodziły również
posiadłości prymasów Polski w Łowiczu, Skierniewicach i okolicy.
czyli:
Nepomuki Księstwa Łowickiego
Powiat Sochaczew - część należąca do Ziemi
Sochaczewskiej (4)
Seroki (gm. Teresin, pow.
Sochaczew,
):
przy drodze ceglana kapliczka z II połowy XIX wieku kryta malowaną
na zielono blachą, z krzyżykiem. Wewnątrz figura Jana N. z I
połowy XIX wieku, bez czapki, z palmą i krzyżem. Zwraca uwagę
malowanie rzeźby - fioletowy mantolet i rude włosy! Obiekt zadbany,
choć nie jest to szczyt marzeń konserwatora zabytków. Ostatnio
zmieniło się otoczenie Jana - za plecami wybudowano mu duży dom.
Sylwetka tej figury znalazła się na tylnej okładce mapy turystycznej
gminy Teresin wydanej przez agencję REGRAF (nad: Piotr Bielawski)
Kurdwanów (gm. Nowa Sucha, pow.
Sochaczew,
): jest tu XVII-wieczny drewniany
kościół, a w nim barokowa ambona z figurą Jana N. na szczycie
Przy drodze, przy
wjeździe do prywatnej posesji, ustawiono szablonową kamienną
(odlew cementowy?) figurę Jana N. z krzyżem i palmą. Prosty
cokół. Rzeźba uszkodzona - pozbawiona głowy i z uszkodzonymi
fragmentami dłoni. Być może łączona z dwóch elementów lub
naprawiana - na wysokości kolan widać ślady zaprawy i
łączenia. Na cokole ślad po tablicy. Głowę utrącono głowę pomiędzy
listopadem 2011 a sierpniem 2016 (nad: M.A.)
Łowicz (gm. i pow. Łowicz,
): Jan N. nad
Bzurą, przy torach przy ul.
Chełmońskiego, figurka Jana N. ustawiona
nietypowo na czubku kapliczki z 1852 roku. Figura w stylu ludowym,
pomalowana grubą warstwą farby, z gwiaździstą aureolą. Uszkodzone
ręce i krucyfiks. Fundatorami byli Antonina i Maciej Służewscy.
Niedawno (2009?) blaszany dach wymieniono na dachówki i odświeżono
cały obiekt. Na kapliczce napis:
Święty Janie NEPOMUCENIE
Módl się za nami do BOGA
Niech przez CIEBIE będzie od nas
Oddalona niesława i trwoga
1852 r.
Łowicz (gm. i pow. Łowicz,
): krępy kamienny Jan N. na bramce
kościelnej od strony południowej, wiodącej z rynku na teren kolegiaty, w birecie, bez
aureoli, z krucyfiksem. II połowa XVIII wieku. Wystawienie tej
figury, jak również wybudowanie osobnej furty w murze, dowodzi
znaczenia tutejszego
Bractwa Nepomuckiego (zobacz
>>)
Łowicz (gm. i pow. Łowicz,
):
drewniana polichromowana figura Jana N. z końca XVIII wieku na dziedzińcu Kurii Wikariuszy przy pałacu biskupim,
na cokole dwu- i półramienny krzyż - odwrócona Pilawa Potockich. Całość chroniona daszkiem z krzyżem. Figura w birecie i z
krucyfiksem. Jest to fundacja prymasa Teodora Potockiego
Łowicz (gm. i pow. Łowicz,
): w kolegiacie,
w kaplicy św. Anny wzniesionej w latach 1635-1640 ku czci prymasa
Jana Wężyka jest XVIII-wieczny ołtarz Jana N. projektu Karola Baya,
którym zajmowało się tutejsze Bractwo Nepomuckie (zobacz
więcej szczegółów dotyczących Bractwa, jego powołania i ołtarza >>).
Ołtarz jest imponujący, cały w złoceniach, zwieńczony Językiem w
promienistym otoku i chmurkami, na których przysiadły amorki. Jego
usytuowanie jest takie, aby zapewnić przed nim odpowiednią
przestrzeń dla gromadzących się członków Bractwa. Dobrej klasy obraz
z roku 1735, fundowany przez prymasa Teodora Potockiego, przedstawia
sympatycznego Jana z krucyfiksem w chwili wieńczenia koroną
męczeństwa przez anioła z palcem na ustach. Twarz świadczy o dużej
klasie malarza, a są spekulacje oparte na niejakim podobieństwie
kompozycyjnym z krakowskim obrazem z kościoła pijarów, że mógł być
nim ktoś z kręgu Szymona Czechowicza. Na głowie umieszczono metalowy
złocony biret zdobiony jakimiś klejnotami bądź szkiełkami i aureolę
ze złotych gwiazd. W wydzielonym prostokątnym polu - niczym w
komiksie - przedstawiono scenę Spowiedzi Królowej. Obok Jana na
ołtarzu otwarta Księga, prawą stronę kompozycji zamyka kotara
stanowiąca przeciwwagę dla siedzącego na obłoku anioła. Czytelność
kompozycji zaciera nieco rokokowa regencyjna złota koszulka Jana,
pięknie trybowana, wykonana z motelu w dwóch odcieniach złota,
założona być może na okoliczność erekcji Bractwa w roku 1737. Unikalna sprawa -
podobna koszulkę pamiętam tylko z obrazu w Leśnie na Kaszubach
(niestety
skradziona >>).
Jeszcze bardziej wyjątkowe są wota przyczepione do obrazu (!): widać
złoty Język w Gwieździe, serca, krzyżyki i plakietki. Na
jednej z nich z trudnością dostrzegłem postać duchownego (kanonika
kolegiaty?) klęczącego przed Janem. Scenę umieszczono na owalnym
polu otoczonym esowatym ornamentem. Liczne wota zniknęły na
przestrzeni wieków - zostały po nich puste miejsca. Nad obrazem, a
pod Językiem, umieszczono otwartą księgę, a na niej napis:
ŚWIĘTEGO
JANA NE=
POMUCENA
KONFRA=
TERNIA
KONFEDERACŸA
1764.
DO TEGO
OŁTARZA
PRZENIEŚIONA
Świadczy on zapewne o przeniesieniu ołtarza, a
wraz z nim siedziby Bractwa, z innego miejsca w kolegiacie. W
sumie - ołtarz to dużej klasy obiekt, obowiązkowy dla Miłośników
Nepomuków
zwłaszcza ze względu na rolę, jaką pełnił w forsowaniu kultu w
Polsce
Łowicz (gm. i pow. Łowicz,
):
w kolegiacie, w ołtarzu Jana N. przechowuje się podarowane przez biskupa
krakowskiego Kajetana Sołtyka cząstki
relikwii (>>)
Łowicz
(gm. i pow. Łowicz,
): w kolegiacie, na baldachimie ambony ustawiono
piękną
rokokową figurę Jana N. Autorem kompozycji fundowanej przez prymasa
Adama Komorowskiego w roku 1764 jest warszawski rzeźbiarz
Franciszek Antoni Vogt, czynny w w połowie XVIII wieku. Zwieńczenie
baldachimu ambony rzeźbą Jana N., w połączeniu z popieraniem
działalności tutejszego
Bractwa Nepomuckiego (zobacz
więcej szczegółów >>), ufundowaniem ołtarz i sprowadzeniu
relikwii (>>) (zobacz wyżej) to wyraz forsowanych przez kierujących
Kościołem Polskim tendencji nadaniu świętemu rangi nowego patrona
Polski. Świadczy o tym sąsiedztwo figury św. Wojciecha, ale także
zatwierdzenie tekstu pieśni, która wyraźnie mówi o takim patronacie
Łowicz
(gm. i pow. Łowicz,
): we wnętrzu kościoła Św. Ducha, w ołtarzu
bocznym, znajduje się obraz Jana N. z około połowy wieku XVIII, w
sukienkach rokokowych
- Łowicz
(gm. i pow. Łowicz,
): na cmentarzu przy kościele Św. Ducha figurę
Jana N. w 1855 roku ufundowali Paulina i Franciszek Bednarscy.
Została ona rozebrana w 1910 na skutek zniszczenia
W miniskansenie przy Muzeum ustawiono kapliczkę z drewnianą
polichromowaną figurką Jana N. z XIX wieku Za cokół robi pień ściętego drzewa,
nawet niespecjalnie gruby. Na nin ustawiono zdobioną fryzem
kostkowym podstawę, a całość chroni ładny daszek oparty na
metalowych prętach i zwieńczony krzyżykiem. Autorem jest K.
Kołaczyński ze wsi Retki. Drewno polichromowane (wys. podstawy 9
cm, wys. rzeźby 47 cm, średnica podstawy 16 cm). Figura pochodzi ze
zbiorów Muzeum Starożytności i Pamiątek Historycznych Władysława
Tarczyńskiego. Odrestaurowana w 2017 roku (nad: G.W., uzup:
Pietrosul)
We wnętrzu kościoła bernardynek NMP i św.
Elżbiety, na tle balustrady chóru pod szafą organową stoi, wśród
innych, rzeźba Jana N. z drugiej połowy XVIII wieku o cechach późnego
baroku
W tej miejscowości na granicy dawnego X. Łowickiego, nad rzeką Bobrówką,
która najprawdopodobniej była właśnie granicą województw rawskiego
(X. Łowickiego) i łęczyckiego, przy drodze nr 703, około 2 km za
wsią Chruślin w kierunku Łowicza, stoi Jan w szczerym polu. Ja
fotografowałem go w ulewnym deszczu, W.K. - w warunkach zimowych,
S.S. - w lecie (uwaga: przez czas jakiś Jan ten występował w tym
spisie podwójnie, również jako Jan z Chruślina. Udało się sprawę
wyjaśnić i dokonać deduplikacji)
Na wschodnim krańcu wsi, w pobliżu stawu
Rydwan, znajduje się murowana kapliczka słupkowa z drewnianą
polichromowaną figurą Jana N. za szkłem. Napis na podstawie:
"ŚW. / JANIE NEPOMUCENIE / OPIEKUJ SIĘ NAMI" (nad: Pietrosul)
Miejsce to leży na granicy województw
rawskiego (X. Łowickiego) i łęczyckiego. Jest tu murowana
kapliczka koło drogi i mostku przerzuconego nad
strugą, a w oszklonej wnęce, bezlitośnie pomalowana srebrolem,
drewniana figura JN. Duże wrażenie robią jej oczy potraktowane
niebieską farbką. Na cokole napis fundacyjny Mikołaja i Piotra
Brutków, z roku 1880: "FONDATOZY / MIKOŁAIJ / PIOTR BRUTKA / ROKU 1880" (nad: W.K.)
Przy drodze wiodącej od wschodu ku słynnemu pałacowi stoi
potężny trójczłonowy cokół, na którym ustawiono krępą kamienną figurkę Jana
N. Ma resztki polichromii i dwunastogwiaździstą (!) aureolę. Jest to
prawdopodobnie fundacja Stanisława Wojciecha Grabińskiego, który w połowie XIX wiku kupił
majątek Walewice i postanowił poprawić perspektywę pałacu przez
przeniesienie starej wsi Walewice. Na pamiątkę dawnej lokalizacji wsi został
tam postawiony właśnie Jan Nepomucen. Być może pomysł należał do projektanta
ogrodu Leopolda Kronenberga, a wybór świętego miał być może coś wspólnego z
faktem, że wtedy też rzeka Mroga została przekierowana tak, aby nawadniać
park i zasilać staw. Kontrpomysł to nawiązanie do imienia hrabiny Nepomuceny
Zofii Colonna-Walewskiej z Walewic h. Pierzchała (Kolumna, 1832-1883), która
była, zdaje się, tą, która sprzedała pałac Grabińskiemu
Puszcza Mariańska (gm. Puszcza Mariańska, pow. Żyrardów):
niedaleko mostku na rzeczce Korabiewka (schodzi się do niej po
schodkach) jest murowana kapliczka
domkowa, z dwuspadowym daszkiem i otworem wejściowym zamkniętym
metalowa kratą, w niej drewniana polichromowana figurka Jana N., zapewne przed
połową XIX-wieku (według jednego ze źródeł - z połowy XVIII wieku), wykonana w manierze barokowej. Jan stoi w
kontrapoście, trzyma nowy krucyfiks wetknięty w rękę bez związku z
ułożeniem rąk, ma biret i dobrze oddane fałdy szat
-/¿
Puszcza Mariańska-Wycześniak (gm. Puszcza Mariańska, pow. Żyrardów,
)):
niedaleko miejsca gdzie szosa 719 przekracza rzeczkę, stoi murowana kapliczka
domkowa, z dwuspadowym daszkiem i oszklonym zakończonym półokrągło
otworem wejściowym o ładnych szprosach. Kapliczka jest odwrócona
tyłem do drogi. Miejsce jest ewidentnie nepomuckie, niestety
wewnątrz jest gipsowa figura MB (uwaga: należy potwierdzić w
źródłach słuszność przypuszczeń o nepomuckości obiektu)
Olszanka (gm.
Puszcza Mariańska, pow. Żyrardów, ???): obraz "Nokturn - kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena" z roku 1918
namalował Józef Rapacki, osiadły w Olszance.
Wyspecjalizował się on w mazowieckich krajobrazach. Otwarte jest
pytanie, czy na obrazie przedstawiono istniejący realnie widok z
zachodniego Mazowsza, czy też jest to imaginacja utrzymana tylko
w rzeczywistym klimacie podmokłych łąk okolic Puszczy
Mariańskiej i Radziwiłłowa. Obraz natomiast jest bytem realnym i
jako taki zaliczony zostaje - umownie - do Janów Ziemi
Sochaczewskiej województwa rawskiego. Dzieło wystawiono na
aukcji Desy Unicum w kwietniu 2009 (nad: H.Jakóbczak)
- Wiskitki (gm.
Wiskitki, pow. Żyrardów,
): przydrożna kapliczka ponepomucka z końca XVIII wieku, murowana z cegły, tynkowana. Dawniej posiadała cechy barokowe
- urozmaicenie frontonu zamarkowanymi kolumienkami flankującymi
wejście. Czworoboczna z wejściem zamkniętym łukiem koszowym. Dach namiotowy, kryty dachówką. Dziś w dobrym stanie, bardzo blisko szosy nr 50
(ul. Żyrardowska), przy skrzyżowaniu z ul. Błońską, w bezpośredniej bliskości Pisy Gągoliny opływającej
ją od wschodu. W roku 1967 wewnątrz stała jeszcze barokowa
XVIII-wieczna rzeźba Jana N., która zniknęła w nieustalonym czasie.
Zachowało się metalowe ogrodzenie i stolarka, dziś wewnątrz rezyduje
św. Antoni (nad: Piotr Bielawski)
Wiskitki (gm.
Wiskitki, pow. Żyrardów,
):
w lewej nawie bocznej
kościoła Wszystkich Świętych i św. Stanisława rezyduje ładna
drewniana figura Jana N. z nowym krucyfiksem wetkniętym w ręce. Nie
jest znany ewentualny związek tej figury z opisaną powyżej kapliczką (nad:
AMG)
Miedniewice (gm.
Wiskitki, pow. Żyrardów): podczas wycieczki zorganizowanej w celu
utopienia Marzanny znaleźliśmy ołtarz nepomucki w w Miedniewicach koło Żyrardowa.
Obraz jest bardzo ciemny i przyglądaliśmy mu się dłuższą chwilę nie
będąc pewnym, czy to na pewno On. Lecz wątpliwości rozwiały się po
obejrzeniu predelli, na której zobaczyć można wspaniałą w swej
naiwności scenę topienia Jana w Wełtawie. Zdjęcie nie było możliwe z
powodu trudnych warunków oświetleniowych
Radziejowice (gm. Radziejowice, pow. Żyrardów):
[Jan z Przewozu - obraz St.Czajkowskiego nr 1] w sieni radziejowickiego pałacu, od ogrodu, zawieszono obraz Stanisława
Czajkowskiego z lat 20. XX wieku przedstawiający polski krajobraz z kapliczką. Jedna z
dwu zwróconych do siebie plecami figur to niewątpliwie Jan
Nepomucen. Dopiero podczas kolejnej wizycie w pałacu skojarzyłem, że
znam tę kapliczkę - jest to obiekt z
Krakowa-Podgórza-Przewozu
(>>). Liczne są kopie/wersje tego obrazu, jeszcze liczniejsze
szkice do niego, są też reprodukcje. W tej chwili znamy dziewięć
wersji, a niektóre z nich od czasu do czasu pojawiają się na
aukcjach (>>), giełdach i w antykwariatach (Warszawa, Płock, Gdańsk).
Istnieją również dwa inne obrazy Czajkowskiego przedstawiające
kapliczki nepomuckie (uzup: Pietrosul)
Powiat Warszawa-Zachód - część należąca do
Ziemi Sochaczewskiej (2)
Jest tu Nepomuk,
którego kiedyś odwiedziliśmy, lecz został zapomniany. Ponownie
wizytowałem go w marcu 2006, szczęśliwie stoi bez uszczerbku, a wyłamane z cokołu płyty z rytymi herbami
fundatorów to zbrodnia popełniona już przed rokiem 1998 - co
oczywiście nie zmniejsza haniebności tego czynu. Figura stoi na
posesji Ryszarda Sot[a], syna Ireny. Pochodzi sprzed II
wojny światowej, ale data jej powstania nie jest znana. Została zakupiona od Jana Chruścińskiego
z Warszawy i przywieziona Utratą w łodzi. Figura była
malowana: biała komża, czerwona szata, czarny biret. Jan jest kamienny,
w typowej, lecz zawsze pięknej pozie (kontrapost +
adoracja). Ustawiono go na prostopadłościennym cokole, zachowała się
jedna z płaskorzeźb na tylnej ścianie, lecz jest mocno zniszczona i
zamalowana. Jest to jeden z ładniejszych Nepomuków z okolic
podwarszawskich. Założono tu punkt WayPointGame
Piękna rokokowa figura z Bieniewic - Witanowa z
1761 (64?) roku stała do niedawna w szczerym polu, niedaleko
przejazdu kolejowego. Dawniej wyznaczała trakt do Poznania, dziś
droga odsunęła się od niej. Najładniej wyglądała w sierpniu, kiedy
otacza ją dojrzałe zboże. Rzeźba była regularnie malowana, czasem
widać na niej jednocześnie kilka warstw farby. Cokół zdobi misterna
rokokowa bordiura, a w niej inicjały, Mateusza Bieńkowskiego (M.B.,
pozostałe litery to zapewne skrót pełnionych przez niego funkcji),
ówczesnego właściciela Bieniewic:
M.
B. N. T. C C V A D 1764
Inskrypcja to jest widoczna, to znów
zamalowana, a najczęściej wyglądała spod łuszczącej się farby.
Założono tu punkt WayPointGame.
Istnieje pewna stara pocztówka z 1915 roku,
na której żołnierze niemieccy leżą w położonych koło torów
okopach koło - jak głosi podpis - fortu IX koło Warszawy ("Vor dem Fort 9 bei Warschau", ze zbiorów Pawła Stalha).
Fort IX to ten na Czerniakowie w Warszawie, co wskazywałoby na
Jana z Augustówki (zobacz
>>). Na niewyraźnym zdjęciu nie ma śladów przystanku
"Św. Jan" kolejki wąskotorowej, ale może w tych latach to był po
prostu kawałem utwardzonej łąki? Tylko te dwie podwarszawskie
rzeźby stoją/stały koło torów (w grę wchodzi jeszcze Jan
Służewiecki). Zagadka wymaga dalszych badań. Jeśli masz stare
zdjęcia jednej lub drugiej okolicy -
odezwij się!
W październiku 2014 otrzymałem
niepokojąca wiadomość (M.A.) o zniknięciu tej figury!
Szczęśliwie okazało się, że nieobecność Jana jest chwilowa i
powodem jest tylko renowacja, a nie zakusy na kawałek
gruntu, i w roku 2015 Nepomuk powrócił. Pola gdzie stał
zostały odrolnione i obecnie są masowo
zabudowywane domkami jednorodzinnymi. Jan został przesunięty
około 50 m na wschód i znajduje się teraz u wylotu ul. św. Jana przy
ul. Błońskiej. Szkoda, że utraciliśmy piękny widok, ale
mogło skończyć się znacznie gorzej. Rzeźba i cokół zostały
oczyszczone z warstw farby, odświeżone i zabezpieczone,
dodano metalową barierkę i wybrukowano podstawę. Poprawiona
została czytelność inskrypcji, dodano też nową, na cokole z
prawej strony z nazwami sponsorów "TAB KONCENTRATY /
Dawtona / KIEL-BRUK". Chwała im, oraz Sołectwu
Bieniewice, za przeprowadzony remont, choć umieszczenie
takiej inskrypcji na cokole nieco kłóci się z barokową
zasadą modestii (uzup: M.A.)
Województwo to [Płockie] ]
Prusami
książęcemi i krańcem województwa Chełmińskiego Prus polskich.
Tutaj na małej przestrzeni, od wsi Zielunia ku Działdowu, granicę
pruską stanowiła rzeczka Działdówka. Na wschód graniczyło z księstwem
a później województwem Mazowieckiem (najpóźniej, bo roku 1526, do
Korony wcielonem), mianowicie z ziemią jego Ciechanowską. Granicę od
tej ziemi stanowiły miejscami rzeczki: Orzyc i Lidynia, a z ziemią
Wyszogrodzką od Blichowa i Bodzanowa do Wisły, strumień Mułtawa. Na
południe od ziemi Wyszogrodzkiej odgraniczała rzeczka Płonna, a od
województwa Rawskiego Wisła, na przestrzeni od ujścia Mułtawy do
ujścia Skrwy. Zachodnią ścianę od ziemi Dobrzyńskiej tworzyła Skrwa,
od wsi Piotków w dół ku Wiśle. Województwo Płockie zajmowało
przestrzeni w wieku XVI mil kwadratowych 701/3 i dzieliło się na 8
małych powiatów: Płocki, Bielski, Raciąski, Sierpski, Płoński,
Szreński, Niedzborski i Mławski. Z tych trzy ostatnie, położone między
rzeką Wkrą i Prusami, oraz ziemią Ciechanowską, nosiły miano ziemi Zawskrzeńskiej.
W starym budynku Muzeum Diecezjalnego przy Tumskiej 3a w przechowywana jest drewniana figura Jan N.
pochodząca z Goleszyna (zobacz niżej), przekazana tu ze względu na
zniszczenie i brak środków na konserwację. Rzeźbę wykonano na
przełomie XVIII i XIX wieku. Jan ma palmę w lewej ręce, a prawą
trzyma na piersi - być może niegdyś tkwił w niej krzyż (nad: P.Bielawski).
Przypomina nieco znacznie młodsze kurpiowskie (>>) Nepomuki A. Kaczyńskiego lub te
Golanki, Kadzidła, Jeglijowca czy Szafranek
W Muzeum Diecezjalnym prezentowana jest
niewielka lecz bardzo ciekawa figurka Jana N. Jest to
drewniana rzeźba przedstawiona w postaci postaci klęczącej
na chmurkach, a kompozycja ta ma za podstawę trójnożny
wolutowy cokół przypominający dół barokowego świecznika.
Wśród obłoków główki anielskie, uszkodzone dłonie Jana,
biret, widoczne resztki złocenia, XVIII wiek (nad: M.Muryn)
W Galerii Grodzka A.Burżackiego zobaczyć można było rysunek przedstawiający
podwójną figurę - Jana N. i Chrystusa. Jest to
szkic do obrazu St. Czajkowskiego
przedstawiającego obiekt z Krakowa-Podgórza-Przewozu
(krakowskie >>) z lat 20. XX
wieku.
Wymiary to 8 x 17 cm. Liczne są kopie/wersje tego obrazu (zobacz np. obiekty w
warszawskim Muzeum Narodowym),
jeszcze liczniejsze szkice do niego, są też reprodukcje. W tej
chwili znamy dziewięć wersji, a niektóre z nich od czasu do czasu
pojawiają się na aukcjach, giełdach i w antykwariatach
(Radziejowice, Warszawa, Płock, Gdańsk). Istnieją również dwa inne
obrazy Czajkowskiego przedstawiające kapliczki nepomuckie (uwaga:
lokalizacja tego obiektu jest umowna i może być zmienna w czasie)
(nad: Pietrosul)
Płock (gm. i pow. Płock,
):
na wzgórzu, w zaroślach przy ulicy Harcerskiej w dzielnicy Imielnica stoi piękna kamienna
figura Jana N. Figura twarzą zwrócona jest w stronę parowu (jaru?)
zwanego tu "Pisencją", którym niegdyś być może płynęła odnoga Wisły.
Jan ma wtórny ceglany cokół, biret i krzyż. Utracił natomiast
atrybut (palmę?) z prawej dłoni (nad: N.H.)
Płock (gm. i pow. Płock,
):
na cmentarzu przy ul. Kobylińskiego, na anonimowym nagrobku stoi kamienna
figura Jana N. Jest to typowy, choć niezłej klasy wyrób jednej z
wytwórni z końca XIX lub początku XX wieku. Na podstawie napis "śty
Janie Nepomucenie módl się za nami" (nad: N.H.)
Płock (gm. i
pow. Płock,
): Muzeum Mazowieckie
przy Tumskiej 8 przechowuje drzeworyt z wizerunkiem Jana N. (nr inw:
MMP/E/5916) wydrukowany przez drukarnię Władysława Łazarskiego w roku 1921, z użyciem klocka drzeworytniczego z
II połowy XVIII wieku autorstwa anonimowego "Mistrza N.M.P. z Mariazell".
Odbitka ukazuje św. Jana Nepomucena z krucyfiksem i palmą męczeństwa, stojącego
na niewysokim barokowym postumencie, otoczonego kwiatami i dwoma aniołami
wzlatującymi z obłoków w górnych narożnikach kompozycji. Święty ma na sobie
strój liturgiczny, tj. czarną sutannę i czarny biret, białą komżę w pionowe pasy
i jasnoróżowy mucet z różowym podbiciem, głowę otacza aureola z kremowym kręgiem
w środku i różowym promienistym kręgiem na obwodzie. Kwiaty kolorowane różowo,
pomarańczowo, żółto, niebiesko i zielono. Powierzchnia zielononiebieska, a tło
szarozielone. Liczne partie drzeworytu posiadają gęste kreskowanie. Wizerunek
został ujęty w czarną ramkę, górne narożniki ścięte. Muzeum Tatrzańskie w
Zakopanem, Muzeum Narodowe w Warszawie i Biblioteka Jagiellońska
w Krakowie
przechowują inne odbitki z tego samego klocka (nad: BSM, źródło:
Wirtualne Muzeum Drzeworytów Ludowych przy Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie)
Drobin (gm. Drobin, pow. Płock,
): w kościele
św. Stanisława, w
kaplicy, znaleźć można obraz
ołtarzowy Jana N. z II połowy XVIII wieku
Zdziar Wielki (gm. Staroźreby, pow. Płock): jest tu czynna
pracownia rzeźbiarska małżeństwa Kopczyńskich, a w niej co najmniej
jeden Jan N., ludowy, drewniany i polichromowany, bez mantoletu, ze
wzorkami na komży (nad: Pietrosul)
Goślice (gm. Bielsk, pow. Płock,
): na zakręcie drogi przed tą miejscowością, na nadbrzeżnych łąkach
koło cieku wodnego, na murowanym dwuczłonowym
cokole niewielka kamienna zamalowana "na gęsto" figurka Jana N. z 1906 roku w birecie
Szablonowa figura Jana Nepomucena z
jednej ze współczesnych wytwórni dewocjonaliów ustawiona na
dużym murowanym trójstopniowym cokole. Istnieje podejrzenie,
że był tu poprzednio inny, starszy posąg Jana N. Obiekt
usytuowany w dawnym parku dworskim na brzegi Sierpienicy, kilkaset metrów od jej
źródeł, co pięknie łączy go z Nepomukiem w skansenie w
Sierpcu (zobacz niżej), gdzie rzeka ta wpada do Skrwy
(uwaga: należy sprawdzić istnienie i ew. losy poprzednika
tej figury) (nad: Thomas)
uwaga:
dawny powiat sierpecki zawierał również zachodnie tereny dzisiejszego
powiatu żuromińskiego
(zobacz >>)
i część północną dzisiejszego powiatu płockiego
(zobacz >>)
[gm. Sierpc, pow. Sierpc]: w Muzeum Wsi Mazowieckiej
z siedzibą przy pl. Wyszyńskiego, ale zlokalizowanym w
Parku Etnograficznym przy ul. Narutowicza, czyli po ludzku w
skansenie w Sierpcu
(>>) rezydują:
W Muzeum Wsi Mazowieckiej drewniana figura Jana N. na słupie, typowa dla
pogranicza wschodniej części Ziemi Płockiej i zachodnich Kurpi. Jan ma
rozpostarte ręce, a wokół głowy aureolę z siedmioma (!) gwiazdami.
Kapliczkę wykonał Edmund Nowakowski (ur. 22.07.1933 w Brzeszczkach
Dużych) na regionalny konkurs "Ludowe kapliczki drewniane" zorganizowany
przez Muzeum w 1981 roku. M.R. donosił, że w marcu 2007 obiekt zniknął
ze swego miejsca w związku z budowa oczyszczalni - być może przeniesiony
zostanie do innej lokalizacji. Kolejny wysłannik Bractwa Nepomuckiego S.Ł. informował z kolei, że w
sierpniu 2008 Jan już był eksponowany, choć przeniósł się
nieco bliżej wejścia i został oczyszczony z zielonych
glonów, zmienił też krzyż. O ile nie pomieszano ze sobą
figur, to ten Nepomuk pochodzi z roku 1981 (nr inwent. 2886,
wys. 45 cm) i jest autorstwa Stanisława Dużyńskiego (ur.
4.02.1923 w Zawidzu Kościelnym) (uzup: S.Ł., Pietrosul)
W Muzeum Wsi Mazowieckiej ludowa grubociosana rzeźba Jana N., w kapliczce skrzynkowej,
uroczo naiwna, bo Chrystus na krucyfiksie jest niewiele
mniejszy od Jana. Kapliczka zawieszona jest na drzewie
W Muzeum Wsi Mazowieckiej niewielka figura Jana N. przechowywana w Galerii
Rzeźby Ludowej, pozbawiona dziś atrybutów, a wykonana w roku 1837 na
potrzeby jednego z mazowieckich dworów. W magazynie muzeum już od lat
70. (nad: Thomas)
W Muzeum Wsi Mazowieckiej rzeźba "Św. Jan Nepomucen" z roku
1981 (nr inwent. 2260, szer. 25 cm, wys. 70 cm) autorstwa
Wacława Skirzyńskiego (ur. 31.05.1912 we wsi Rumunki-Chwały,
zm. 14.01.1991) (nad: Pietrosul)
W Muzeum Wsi Mazowieckiej rzeźba "Św. Jan Nepomucen" z roku 1973 (nr inwent. 677, szer. 10,5 cm, wys. 50 cm) autorstwa
Henryka Wierzchowskiego (ur. w 1937 r. w Zawidzu Kościelnym,
zm. 2.04.1990) (nad: Pietrosul)
W Muzeum Wsi Mazowieckiej rzeźba "Św. Jan Nepomucen" z roku 1972 (nr inwent. 135, szer. 9 cm, wys. 33 cm) autorstwa Jana
Krajewskiego (ur. 15.03.1935 w Zawidzu Kościelnym) (nad:
Pietrosul)
W Muzeum Wsi Mazowieckiej rzeźba "Św. Jan Nepomucen" z roku 1974 (?) (nr inwent. 1714, szer. 17,2 cm, wys. 27,3 cm)
autorstwa Alfredy Krajewskiej (z d. Sulkowskiej) z Zawidza
Kościelnego (ur. 10.08.1938 we wsi Rakszawa koło Łańcuta)
Również w Muzeum Wsi Mazowieckiej, ale w głównej
siedzibie zlokalizowanej w ratuszu, we foyer, od zawsze stoi drewniana
ludowa, spora rozmiarami figura Jana Nepomucena z krzyżem i książką w
rękach (nad: Thomas) (uwaga: należy upewnić się, że obiekt ten nie jest
tożsamy z żadnym z wymienionych powyżej)
- Sierpc
(gm. i pow. Sierpc,
):
stare opisy (1756, wizytacja bpa Eustachego Szembeka) podają, że w kościele farnym św. Wita, Modesta i Krescencji,
w czwartym ołtarzu, w jego drugiej kondygnacji znajdowała się
figura Jana Nepomucena. Niestety nie ma tam już ani tego
ołtarza, ani figury, a
jej losy są nieznane
- Sierpc
(gm. i pow. Sierpc,
): przy
moście w ciągu ulicy Wojska Polskiego, przy drodze prowadzącej
do klasztoru stała kiedyś oszklona kapliczka z figurą Jana N.
Źródło (wspomnienia Antoniego Jankowskiego, 1996) podaje co
prawda, że był to Jan Chrzciciel, ale wśród wielu pomyłek tego
rodzaju ta nie byłaby pierwsza, a bliskość mostu wskazuje raczej
na JN. "Księga pamięci Żydów sierpeckich) wspomina o kapliczce z
trzema rzeźbami przed mostem, jest ona tez znaczona na planie
miasta z roku 1800 lub 1801. Miała ona zostać zniszczona przez
Niemców w roku 1941, a figurę wrzucono do rzeki
(nad: Thomas)
Stare Piastowo (gm. i pow. Sierpc,
): w pobliżu potoku Struga stoi kamienny Jan
N. birecie, z krucyfiksem, na prostokątnym cokole. Obiekt ten
kilkakrotnie zmieniał miejsce pobytu - podobno w obliczu zapowiedzi
zniszczenia przez Niemców w czasie II wojny światowej mieszkańcy nocą przenieśli go
na drugi kraniec wsi (zachodni) nad ciek wodny, w krzaki. Stał tam do
czasów rozpoczęcia melioracji, kiedy to ponownie został przeniesiony wyżej,
pod ogrodzenie ostatniego domu we wsi. W roku 2010 właściciel
domu, z uwagi na brak fundamentu pod rzeźbą, która stała bezpośrednio na
ziemi, po wymurowaniu fundamentu przeniósł go o 2-3 metry na wschód. Na tyle głowy
Jana znajduje się ślad po mocowaniu żelaznej aureoli - dziś jej nie ma.
Piaskowcowa rzeźba, o
rozwianej sutannie, w kontrapoście, z krzyżem i palmą,
najprawdopodobniej nie powstała w żadnym z lokalnych warsztatów,
a jej ufundowanie można być może wiązać z tutejszym dworem
- Goleszyn (gm. i pow. Sierpc,
): miejsce ponepomuckie - był tu na
przykościelnym cmentarzu, w kapliczce na wysokim słupie, barokowy
drewniany Jan N. z przełomu XVIII i XIX wieku, ale ze względu na zniszczenie
i brak środków na konserwację rzeźby
przekazano go do Muzeum Diecezjalnego w Płocku (zobacz wyżej), gdzie
eksponowany jest w starym budynku muzeum (nad: P.Bielawski)
-/¿ Bledzewo
(gm. i pow. Sierpc,
):
przy Strudze Bledzewskiej stoi do dziś kapliczka z figurką
NMP. Ponoć do końca XX wieku była w niej figura Jana N., która
została zamieniona na obecną przez jedną z mieszkanek wsi bez
porozumienia z innymi. Niezachowana tablica fundacyjna,
odsłonięta i zniszczona podczas ostatniego remontu, głosiła:
"w 1933 roku POD IM. ŚW. Jana BUDOWAŁ Józef Jan PRZYBYSZEWSKI
BLEDZEWO" (uwaga: należy upewnić się co do
tożsamości dawnej figury, ustalić jej losy po usunięciu z
kapliczki)
(nad: Thomas)
-/¿ Grodkowo-Zawisze
(gm. i pow. Sierpc): na polu Jana Janiszewskiego znajdowała się prawdopodobnie figura
Jana N. (uwaga: należy potwierdzić w kolejnych źródłach)
(nad: Thomas)
- Dziembakowo
(gm. i pow. Sierpc,
):
po prawej stronie mostu, przy stawie, w okolicy dawnego dworu
Umińskich stała figura
Jana N. Została zniszczona przez hitlerowców (nad: Thomas)
Gozdowo (gm.
Gozdowo, pow. Sierpc, dawniej pow. Płock,
):
w tutejszym kościele jest feretron z olejnym obrazem
przedstawiającym Jana N., z krzyżem i gołą głową, w towarzystwie
aniołka trzymającego otwartą Księgę. W tle stół z palmą męczeńską.
Obraz namalowano w XVIII wieku, a w feretronie umieszczono go
wtórnie, w nieustalonym czasie. Parafia Gozdowo w roku 1792
otrzymała od papieża Piusa VI wieczny odpust na dzień św. Jana
Nepomucena, obchodzony 16 maja. Może z tym momentem należy wiązać
powstanie obrazu
(nad: Thomas)
Bonisław (gm.
Gozdowo, pow. Sierpc, dawniej pow. Płock,
):
w nowym kościele św. Stanisława, wybudowanym w latach 70. XX
wieku, znaleźć można XIX-wieczny obraz Jana N. ocalony z pożaru
starej świątyni w roku 1942 (nad: Thomas)
Mochowo (gm. Mochowo, pow. Sierpc,
):
przy rozwidleniu dróg do Tłuchowa Ligowa, nieopodal stawu i kościoła figura Jana N.
- kopia oryginalnej rzeźby (zobacz niżej)
wykonana przez miejscowego rzeźbiarza ludowego w drugiej połowie XX wieku. Drewniana, grubociosana, bez atrybutów, umieszczona na wysokim słupie,
osłonięta szybą, dobrze oddająca charakter wzorca. Niestety rzeźba
ma już głębokie spękania. Jest już spatynowana
na tyle, że można wziąć ją za znacznie starszą.
Ciekawostką jest wykonany z metalu biret Jana, zapewne w celu
ochrony rzeźby przed wodą
Mochowo (gm. Mochowo, pow. Sierpc,
):
na chórze w kościele św. Marcina przechowuje się oryginalną
drewnianą figurę Jana N. z
kapliczki przy stawie, z początku XIX wieku (zobacz wyżej). Figura ta również ma
metalowy biret, zapewne wtórny (nad: P.Bielawski)
Mochowo (gm. Mochowo, pow. Sierpc,
):
w kościele św. Marcina południowy ołtarz boczny flankuje po
prawej stronie figura Jana N. z II połowy XVIII wieku. Jan ma
szeroki gest rąk, zapewne trzymających kiedyś krzyż znacznie
większy niż ten dzisiejszy, i futrzastą mozzettę. Stoi w lekkim
kontrapoście (nad:
Thomas)
Dobrzenice Małe (gm. Mochowo, pow. Sierpc,
):
mały drewniany ludowy grubociosany Jan N. z krzyżem w rękach, umieszczony w drewnianej kapliczce na
słupie, na granicy majątków Kotarczyn i Przybojewo. Połowa XIX
wieku. Niedawno (2005) wymieniono skrzynkę kapliczki (uwaga: figura ta przejściowo
figurowała również pod hasłem sąsiedniej wsi
Bożewo-Kolonia,
bywa również wymieniana pod hasłami Kotarczyn i Przybojewo)
- Bożewo (gm.
Gozdowo, pow. Sierpc, dawniej pow. Płock,
):
według akt wizytacji tutejszego kościoła z roku 1817 znajdował
się w tu, w ołtarzu św. Andrzeja, wizerunek Jana N., zapewne obraz.
W nieznanym momencie w czasie ołtarz zlikwidowano (nad: Thomas)
Choczeń (gm.
Mochowo, pow. Sierpc): przy młynie wodnym i starej przeprawie przez
rzekę Skrwę stoi kapliczka-szklana
klatka z resztką drewnianej figury Jana N.
Zdjęcie z 1979 roku ukazuje go na słupie. W roku 2006 był już
destruktem znacznie posuniętym w rozpadzie, od tej pory niewiele się
zmieniła, usunięto tylko stłuczone szybki z tyłu i z boku (nad: P.Bielawski)
Zglenice Duże
(gm. Mochowo, pow. Sierpc): przy szosie Mochowo-Sierpc, na początku
wsi przy wjeździe od południa, po jej wschodniej stronie, stał do
lata 2011
destrukt pięknego słupowego Nepomuka z końca XIX wieku. Obiekt ten wymieniony jest w
Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce (1971), choć opisany tam mylnie
jako Matka Boska w koronie. Pięciogwiaździsta metalowa aureola jednoznacznie
przesądza o identyfikacji. Aureola przymocowana jest do słupa. Słup
i rzeźbę w roku 2010 powaliła na ziemię burza. Obiekt został
zabezpieczony, czeka na wyeksponowanie jak zostanie podjęta stosowna
decyzja co do miejsca. Jego aureolę odziedziczył następca (zobacz
niżej) (nad: P.Bielawski)
Zglenice Duże
(gm. Mochowo, pow. Sierpc): na miejscu starego Jana N. (zobacz
wyżej) postawiono nową figurę JN, poświęconą 27 sierpnia 2011.
Powstała ona w Zawidzu Kościelnym, w pracowni Państwa Krajewskich, a
główna inicjatywa należała do Agaty Warczachowskiej z Żuków i Tomasza
Kowalskiego. Prócz widocznego krzyża, bez palmy, w prawym ręku
trzyma Księgę. Metalowa aureola pochodzi od poprzedniego Nepomuka,
którego miejsce zajęła ta rzeźba (zobacz wyżej). Całe zamierzenie -
w tym wydanie książki A. Warczachowskiej i T. Kowalskiego "Milczący
świadkowie mijających lat" - zostało zrealizowane w ramach
dofinansowania ze środków Programu Działaj Lokalnie VII
Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności realizowanego przez Akademię
Rozwoju i Filantropii w Polsce oraz Lokalnej Organizacji Grantowej -
Regionalnego Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku - RCEE, Basell
Orlen Polyolefins i Petro-Investment. Uroczystość poświęcenia
uzupełniały występ chóru i dziecięcego zespołu regionalnego, wystawa
fotografii okolicznych Janów i prezentacja multimedialna (nad: P.Bielawski)
Skoczowo (gm. Zawidz kościelny,
pow. Sierpc,
): mocno zniszczona figura Jana N., trudna do zauważenia z
drogi. Jan pierwotnie stał nad
stawem, zwolnił jednak miejsce dla transformatora i został przeniesiony na
teren pobliskiej posesji. Dziś stoi w ogródku, za ogrodzeniem, na
prowizorycznym cokole z kamieni polnych pomalowanych na niebiesko.
Figura też jest malowana na niebiesko, biało i czarno, przy czym biała farba
spływa z twarzy rzeźby. Została obroniona przez właścicieli posesji
przed wywiezieniem (nad: P.Bielawski)
Powiat Żuromin (4) część na zachód od rzeki Wkry, należąca dawnej do powiatu sierpeckiego
d. woj. płockiego I RP (zobacz >>).
Pozostała część należała do Ziemi Zawkrzeńskiej woj. płockiego (zobacz >>)
W tej leżącej nad Wkrą granicznej
miejscowości Mazowsza, jest kościół pod wezwaniem Jana N.
począwszy od drugiej połowy XVIII wieku (dawniej św.
Trójcy). Obecny budynek pochodzi z lat 1872-1874, w nim, w
ołtarzu głównym obraz nepomucki z mostem Karola w tle (wpis do rejestru
zabytków nr 1489/07 z 22.10.2007) (uzup: Pietrosul)
Bieżuń (gm. Bieżuń, pow. Żuromin,
dawniej pow. Sierpc,
): metalowy (!) Jana N. na
kamiennym cokole w
formie pnia drzewa, modnej na przełomie XIX i XX wieku. Jana
ustawiono nad
Wkrą, niedaleko mostu, na wzniesieniu umocnionym przed wylewami rzeki kamienną ławą.
Na cokole napis: "Święty Janie Nepomucenie chroń nas od niesławy
w życiu i wieczności". Należy do grupy identycznych lub bardzo
podobnych figur wykonanych zapewne w jednym zakładzie, z jednego
odlewu lub z nieco zmodyfikowanego wzorca (zobacz identyczne
Janowo,
Lipniki Stare, oraz prawie identyczne Kurzeszyn, Suche, Zabiele
czy Rozbity Kamień (już
na Podlasiu >>)
Lutocin(gm. Lutocin, pow. Żuromin, dawniej pow. Sierpc):
jest tu kapliczka z 1837 roku ze słynną późnogotycką rzeźbą Piety
(dziś kopia). W
niszy jej słupa umieszczono figurę Jana N. z pustymi rękoma, zapewne
współczesną kapliczce. Jan jest nieco zasłonięty przez krzaki
i brudną szybkę (uwaga: wygląda na to, że Jan jest bezbrody, co w
połączeniu szatą raczej diakona niż kanonika oraz z brakiem
atrybutów w dłoniach nakazuje upewnić się w dostępnych źródłach co
do identyfikacji rzeźby. ISPAN nie ma wątpliwości) (nad: Thomas)
Boguszewiec(gm. Lutocin, pow. Żuromin, dawniej pow. Sierpc):
prawie na granicy z
dzisiejszym powiatem sierpeckim stoi słupowa, drewniana i polichromowana figura
Jana N., dziś wstawiona w szklaną ochronną klatkę. Służy za figurę
cmentarną (nad: Thomas)
Płońsk (gm. i pow. Płońsk,
): piękna drewniana barokowa figura
Jana N. na wsporniku zawieszonym na zewnętrznym murze dawnego klasztoru Karmelitów
Trzewiczkowych, od strony dziedzińca przy kościele. Osłonięta
blaszanym daszkiem, z resztkami polichromii, barokowa, ustawiona na
cokole z kartuszem z herbem Trzydwar i inskrypcją S. JAN NEPOM.... Krzyż na palmie, biret, bez aureoli.
Na ścianie po obu stronach daszka umieszczono wyrobione w tynku
gwiazdy
Płońsk (gm. i pow. Płońsk,
):
drugi płoński Nepomucen to owalny obraz w szczycie bocznego ołtarza
w kościele pokarmelickim św. Michała Archanioła. Przedstawia Jana N. klęczącego w pozie adoracji, za nim na stole lub
ołtarzu Księga (uwaga: jest możliwe, że istnieje tu jeszcze jeden JN
znany mi tylko ze wzmianki w literaturze. czeka na odnalezienie,
chyba że jest to właśnie opisany obraz nepomucki)
Grzebsk (gm. Wieczfnia, pow. Mława,
): na skraju tej granicznej
miejscowości stoi drewniana
współczesna rzeźba Jana N. ustawiona na słupie. Podobna do tej z
Wieczfni. Jest to Nepomuk
przywrócony w swoim historycznym miejscu przez parafian w 250
rocznicę konsekracji kościoła
-
Grzebsk (gm. Wieczfnia, pow. Mława,
): niestety nie wiem, co stało się
z poprzednią figurą, którą zastąpiła ta opisana powyżej
Wieczfnia Kościelna (gm. Wieczfnia, pow. Mława,
): przy wjeździe do wsi od zachodu, od szosy gdańskiej, po stronie północnej drogi, na terenie gospodarstwa nr 98, stoi drewniana
rzeźba Jana N., wygląda na nową, najwyżej 20-letnią. Stoi jednak na
znacznie starszym słupie. Wskazuje to na ciągłość opieki nepomuckiej
nad tym miejscem. Całość wykazuje znaczne podobieństwo do
kurpiowskich (>>) figur słupowych
(vide np. Połon, Cierpięta)
-/¿
Giżynek (gm. Strzegowo, pow. Mława,
): w okolicach tej miejscowości, na północny zachód od niej, przy polnej drodze przekraczającą strugę, znalazłem ładną ceglaną kapliczkę z 1935 roku. Oprócz sztucznych kwiatów wewnątrz nie było niczego. Prócz "nosa łowcy nepomuckiego" nie mam żadnych powodów
aby sądzić, że był tam kiedyś Nepomuk. Ale miejsce jest bardzo
urokliwe
Ratowo (gm. Radzanów, pow. Mława,
): w kościele św. Antoniego Padewskiego, w ołtarzu bocznym, jest obraz św. Jana Nepomucena z roku 1761, przemalowany
Konopki-Piaski (gm. Stupsk, pow. Mława,
): na prywatnej działce p.
Stanisławy Sokołowskiej, koło oczka wodnego na dnie którego bije
źródełko, w niewielkiej odległości od mostu na Dunajczyku, stoi
ładna niszczejąca drewniana figura Jana N.
na słupie, z początku XX wieku. Fundowana i remontowana przez
właścicieli nieruchomości, wymieniane jest w jej kontekście nazwisko Raczkowskiego,
znanego świątkarza z pobliskich Kurpi (>>).
Związana z nią jest typowa legenda o przypłynięciu rzeźby z prądem
wezbranej rzeki. Przed regulacją rzeki słup janowy zalewany był w
czasie powodzi do połowy wysokości. W 1945 roku figura została
wzmocniona prętem stalowym i opaskami usztywniającymi
-/¿
Kosiny Stare (gm. Wiśniewo, pow. Mława):
KZSwP wymienia ludową, zapewne drewnianą figurę Jana N. na wysokim
słupie. Już podczas opisywania tego obiektu, a więc w latach 60. XX
wieku, był on w złym stanie i
jest bardzo prawdopodobne, że już niestety nie istnieje (nad: Thomas) (uwaga: sprawdzić na miejscu stan
aktualny)
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce wymienia
drewnianą figurę Jana N. z roku 1754 w kościele parafialnym.
Wizja lokalna potwierdza jej istnienie. jest to skręcona w
kontrapoście rzeźba flankująca ołtarz, o gołej głowie i
pustych już rękach ułożonych w geście trzymania krzyża.
Krzyż ten (być może nieoryginalny) widać jeszcze na starym
zdjęciu z KZSwP.
Polichromia, z przewagą czerni i bieli (nad: Thomas, uzup: Pietrosul)
uwaga: w trakcie jednej z wycieczek zanotowałem współrzędne
nepomuckie: N 052° 47' 24.00", E 020° 28' 11.82", które nie
łączą mi się z żadnym obiektem, a wypadają w środku Młocka. Zapewne
pomyłka - należy sprawdzić
Na prywatnym terenie, w grupie drzew,
ludowy Jan N. na drewnianym słupie. Jest to przydrożna
drewniana kapliczka stojąca przy wjeździe do wsi, z
pierwszej połowy XIX wieku, ze skromną drewnianą rzeźbą
wewnątrz. Typ podobny do prezentowanego przez figury z
powiatu sokólskiego, Kalinówki Kościelnej, Suchowoli,
Zastocza i Peńskiego (wszystkie w muzeach lub
kolekcjach). Obiekt jest w złym stanie,
słup przechylony na prawo, stracił też iglicę wieńczącą niegdyś
kapliczkę. W 2010 roku figura wypadła nawet na ziemię i została
zabrana do domu właściciela, a potem oddana do renowacji. Był to
skutek interwencji miejscowego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Przy
okazji remontu drogi zmieniono status działki i opiekę nad
obiektem przejęła gmina. W maju 2011 kapliczka ciągle była pusta,
jednak od listopada 2012 roku na swym miejscu są znowu słup
i figura, odrestaurowane przez "Pracownię Konserwacji
Antyków, mgr Urszula Piotrowska, mgr Jerzy Piotrowski" z
Bieżunia
(uzup: Pietrosul)
Nick (gm. Lidzbark, pow. Działdowo, woj.
warmińsko-mazurskie,
):
w tej granicznej miejscowości (między Lidzbarkiem a Dłutowem, na granicy Prus,
dawniej w powiecie mławskim) stoi specyficzny kamienny Jan N.
Specyfika polega na tym, że rzeźba nie posiada nóg, a szata dotyka
podstawy. Możliwe jest także uszkodzenie figury. Ustawiono ją na
dużym kamiennym prostokątnym cokole, nad stawem (nad: Andrzej K.)
