|
|
|
JAN NEPOMUCEN ŚWIĘTY PRZYDROŻNY
listopad
2003 - sierpień
2004
|
 |
|
wystawa rzeźb Jana N. w:
+ Muzeum Podlaskim w Białymstoku
+
Muzeum Północno-Mazowieckim w Łomży
+
Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce
ponadto
+ dawne zbiory parafii w
Kadzidle
+ wystawa rzeźby ludowej w Muzeum w Tykocinie, 2005
|
>> zobacz stronę Nepomuków Mazowsza
>> zobacz stronę Nepomuków
Kurpi
>> zobacz stronę Nepomuków Podlasia
|
|
Trzy muzea zrealizowały wystawę, która była
efektem projektu badawczego z lat 2002-03. Eksponaty pochodziły z
ich
zbiorów, a ponadto Skansenu Kurpiowskiego w
Nowogrodzie, Muzeum Okręgowego w Suwałkach, Muzeum Rolnictwa w
Ciechanowcu, skansenu - Białostockiego Muzeum Wsi, Seminarium w
Białymstoku, Archiwum Diecezjalnego w Drohiczynie, parafii w Bielsku
Podlaskim, Czarnej Wsi Kościelnej, Dolistowie Starym, Domanowie,
Lemanie, Wiźnie i Zabłudowie oraz kolekcji prywatnych, między innymi
Krzysztofa Antoniuka, Tadeusza Klimaszewskiego, Jana Leończuka,
Adolfa Siedleckiego i Józefa Wilczewskiego.
Badania objęły więc
obszar północno-wschodniej części d. woj. mazowieckiego (Ziemia Łomżyńska >>,
Ziemia
Nurska >>
Ziemia
Wiska >>,
Ziemia Ciechanowska
>>), północnej części d. woj.
podlaskiego (>>) i zachodniego skrawka d.
woj.
trockiego
(>>). Większość obiektów pochodzi z terenów
Kurpi
(>>), ziemi związanej z dawną Puszczą Zieloną, pomiędzy rzekami Pisą, Narwią, Orzycem, Omulwią
i dawną granicą Prus
Wschodnich.
Scenariusz wystawy i tekst katalogu był
dziełem Wojciecha Kowalczuka (Białystok) i Wiesławy Pawlak (Łomża).
Z katalogu tego korzystałem obficie jako głównego źródła tej strony,
uzupełniając wpisy szczegółami i zdjęciami znalezionymi w Katalogach
Zabytków Sztuki w Polsce, książki "Na Mazowszu" Kazimierza
Saysse-Tobiczyka i innych źródłach, zdjęciami nadesłanymi
przez członków Bractwa Nepomuckiego i materiały własne.
Wykorzystałem też niektóre zdjęcia zamieszczone w katalogu, a
przedstawiające Nepomuki w ich naturalnym środowisku - archiwalne i
aktualne.
Z niektórymi rzeźbami obecnymi na wystawie
zetknąłem się już wcześniej, odwiedzając je w ich pierwotnych
lokalizacjach. W latach 90. XX wieku proboszcz parafii w Kadzidle
zebrał okoliczne figury (z Todzi, Golanki, Kadzidła, Szafarni,
Piasecznia, autorstwa Łukasza Raczkowskiego, Andrzeja Kaczyńskiego i
innych, XIX-XX wiek) w przykościelnym skarbczyku. Stały tam smutne i
zakurzone, ale były! Uratowane od zagłady za cenę przeprowadzki -
taki nepomucki dom starców. Właśnie tam zobaczyłem wiele z nich po
raz pierwszy. Później figury trafiły do skanseniku Zagroda
Kurpiowska (choć nie wszystkie), a następnie do muzeum w Ostrołęce. Widywałem je też na
ilustracjach KZSwP, "Sztuki Ludowej", przewodników, albumów i
książek mniej lub bardziej fachowych. Wystawa stała się pretekstem i
pomocą w opracowaniu pełnego indeksu eksponowanych wtedy prac, a w
uzupełnieniu poszczególnych stron nepomuckich tego serwisu (Mazowsze >>
i
Podlasie >>). Wszystkie
notowane tu obiekty zamieszczone są również na tych podstronach i
tam są policzone.
Obiekty opisuję szeregując je według [numeru
katalogowego wystawy], następnie [numeru muzealnego], podając
następnie miejsce pierwotnej lokalizacji i ewentualnie miejsce po
translokacji. |
|
|
[nr
kat. 1]
Bielsk Podlaski
(gm. i pow. Bielsk Podlaski): drewniany, dawniej polichromowany Jan
N. w kiepskim stanie, nieznanego autora, przechowywany w
tutejszej parafii. Jest możliwe, że jest on tożsamy z Nepomukiem,
który zniknął z kapliczki przy ulicy Ogrodowej. W każdym razie
pochodzi z powiatu bielskiego. XVIII wiek, 54 cm |
 |
 |
[nr kat. 2]
Białystok (gm. i pow. Białystok):
barokowy drewniany Jan, w aureoli z gwiazdami, adorujący krzyż.
Poddany niedawno restauracji przez ADZ, która opublikowała pracę
na ten temat, do zobaczenia w Wyższym Archidiecezjalnym Seminarium
Duchownym. Był obecny na wystawie "Święty Przydrożny". W roku 1997 (J.Maroszek)
pojawiła się mocna hipoteza, że jest to obiekt tożsamy z wyżej
opisanym pierwotnym Janem z ulicy Świętojańskiej i Białego Kościoła |
 |
|
|
 |
|
Białystok |
pow. Białystok |
gm. Białystok |
Rynek Kościuszki |
|
|
 |
[nr kat. 5][MB/E/2576] Figura Jana N. z utrąconymi dłońmi pochodząca
z nieustalonej miejscowości, dziś w Muzeum Podlaskim w
Białymstoku. Drewno polichromowane, XIX wiek, wysokość 30 cm. Była obecna na wystawie "Jan Nepomucen
Święty Przydrożny" |
|
|
|
 |
[nr kat. 6]
Domanowo (gm. Brańsk, pow.
Bielsk Podlaski,
):
drewniany polichromowany Jan N. nieznanego autora, na co dzień
przechowywany w kościele św. Doroty Męczenniczki. II połowa
XVIII wieku (nr rej. B-92, poz.2), remontowana w 2005 roku
kosztem 5800 zł |
|
|
|
|
 |
[nr kat. 9][MPM-N-E-9]
Ciechanowiec
(gm. Wysokie Mazowieckie, pow. Ciechanowiec,
): W
Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka
(skansenie)
w Ciechanowcu, które to miasto jest granicznym grodem
Mazowsza, przechowuje kamiennego Nepomuka z
Drewnowa-Łubów (gm. Boguty-Pianki, pow. Ostrów Mazowiecka) z XIX
wieku. Głowa jest rekonstruowana. Był obecny na wystawie "Święty
Przydrożny" |
 
  |
 |
[nr kat. 10][MOO/E/2865]
Ostrołęka (gm. i pow. Ostrołęka,
)/Kadzidło (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka):
w zbiorach Muzeum Kultury Kurpiowskiej jest Nepomuk z XIX/XX wieku, autor nieznany, drewno polichromowane,
wysokość 27 cm, dawniej w zakrystii kościoła w
Kadzidle. Dziś pięknie
odrestaurowany, choć nadal brak lewej dłoni. Gruba warstwa farby
zmyliła mnie kiedyś na tyle, że sądziłem że wykonano go w
technice ceramiki. Dziś bez polichromii, wysokość 27 cm |
 |
|
|
|
 |
[nr kat. 12][MOS/E/1763]
Suwałki (gm. i pow. Suwałki)/Strzelcowizna (gm.
Płaska, pow. Augustów,
dawne
województwo trockie I RP >>): Nepomuk z XIX wieku, autor nieznany,
drewno ze śladami polichromii, wysokość 89 cm. Przechowywany w
Muzeum Okręgowym w Suwałkach |
 |
|
[nr kat.
13][MOO/E/2866] ¿
Ostrołęka (gm. i pow. Ostrołęka,
)/Kadzidło/Jeglijowiec (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka): w zbiorach Muzeum Kultury
Kurpiowskiej jest nietypowy Nepomuk (są też głosy, że jest to jednak
św. Piotr lub inny święty biskup, na co wskazywałyby dwa różne
zapisy w KZSwP). Jeśli to św. Piotr, to pochodzi on z kapliczki
w Jeglijowcu. Jeśli inny święty biskup - pochodzenie nie jest
znane. Ja obstawiam wariant świętopietrowski. Przechowywany niegdyś w zakrystii w
Kadzidle (i tego momentu dotyczą zapisy w KZSwP). Dziś jest pięknie odrestaurowany i odmalowany.
Datowanie wysoce niepewne - według katalogu wystawy w Ostrołęce
XVIII/XX wiek. Ma tiarę biskupią - ale może to być kłobuk, czapka
ortodoksyjnego patriarchy - i krzyż na piersi. Takie noszące cechy
prawosławne przedstawienia Jana Nepomucena zdarzają się raczej we wschodniej części
białostocczyzny, między Białymstokiem a Bielskiem, i na terenach
dawnego województwa trockiego. Na wystawie
"Święty Przydrożny" zidentyfikowano go jako Jana N.,
choć już na wystawie pracownik muzeum pilnujący ekspozycji
wspominał o wątpliwościach co do jednej z figur. Wątpliwości te wzmacnia
drugi zapis w "Katalogu zabytków" -
podaje on, że w Kadzidle znajdowała się rzeźba "św. biskupa" (Nepomuceny
wyszczególnione są w innym miejscu). Wydaje się zatem, że może
chodzić o tę właśnie rzeźbę. Dużo wątków, dużo wątpliwości - to
dlatego łowy nepomuckie są takie ciekawe! |
 |
 |
|
|
 |
|
|
 |
|
|
 |
|
|
 |
|
|
|
|
|
|
|
 |
[nr kat 21] Drewniana figura Jana N. Łukasza Raczkowskiego
pochodząca z Lemanu
na wystawie 'Święty Przydrożny'. Przełom XIX i XX wieku, drewno ze
śladami polichromii, 165 cm (zobacz również jego figury JN z
miejscowości Białystok, Leman, Jazgarka, Brzozowy Kąt) |
|
|
|
Wizna |
pow: Łomża |
gm: Wizna |
ul. Pawła z Wizny (?) |
|
|
 |
[nr kat. 22] Drewniana ludowa polichromowana figura
Jana N. Była obecna na wystawie "Święty
Przydrożny" (zobacz więcej >>).
Wysokość 22 cm. Koniec XIX wieku. Nie mam o niej żadnych dodatkowych informacji
prócz tego, że jest własnością parafii św. Jana Chrzciciela
w Wiźnie, stąd jako lokalizację wskazuję dom parafialny |
|
|
|
|
 |
[nr kat. 23][MOO/E/690]
Ostrołęka (gm. i pow. Ostrołęka,
)/Zdunek
(gm. Myszyniec, pow. Ostrołęka): w zbiorach Muzeum Kultury
Kurpiowskiej jest Nepomuk z XIX wieku, wysokość 80
cm, drewno ze śladami polichromii. Obecnie znajduje się tam kolejna nowa
kapliczka z figurą JN, już trzecią z kolei. Ponoć rzeźba została
ukradziona (to wersja miejscowa, być może mowa o jej
następczyni?), ale finalnie znalazła się w Muzeum w Ostrołęce
ZOBACZ OPIS PIERWOTNEJ
LOKALIZACJI OBIEKTU NA STRONIE
NEPOMUKÓW KURPIOWSKICH >> |
 |
 |
[nr kat. 24][MOO/E/2861]
Ostrołęka (gm. i pow. Ostrołęka,
)/Kadzidło (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka): w zbiorach Muzeum Kultury
Kurpiowskiej jest Jan N. wyrzeźbiony przez Łukasza
Raczkowskiego na przełomie XIX i XX wieku, swego czasu
przechowywany w zakrystii kadzidlańskiego kościoła, gdzie
widziałem go po raz pierwszy. Odnowiony i odmalowany. Wymiary to
95,5x27 cm. Był obecny na wystawie "Zwykli niezwykli. Kult
świętych w diecezji łomżyńskiej" w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w
Ostrołęce (uzup: MWK) (zobacz również jego figury JN z
miejscowości Białystok, Leman, Jazgarka, Brzozowy Kąt) |
 |
 |
[nr kat. 25][MOO/E/2862]
Ostrołęka (gm. i pow. Ostrołęka,
)/Kadzidło (gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka):
w zbiorach Muzeum Kultury Kurpiowskiej jest Jan
N. wyrzeźbiony przez Łukasza Raczkowskiego na przełomie XIX i XX
wieku.
Drewno, 115 cm, dawniej polichromowane. Był niegdyś przechowywany w zakrystii kościoła w
Kadzidle (zobacz również jego figury JN z miejscowości
Białystok, Leman, Jazgarka, Brzozowy Kąt)
|
 |
 |
[nr kat. 26][MOO/E/2863]
Ostrołęka (gm. i pow. Ostrołęka,
)/Kadzidło (gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka):
w zbiorach Muzeum Kultury Kurpiowskiej jest Nepomuk z początku XX
wieku,
niegdyś w zakrystii w
Kadzidle.
Dziś jest pięknie odrestaurowany i odmalowany. Wysokość 69,5 cm |
 |
 |
[nr kat. 27][MOO/E/2858]
Ostrołęka (gm. i pow. Ostrołęka,
)/Golanka (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka): w zbiorach Muzeum Kultury
Kurpiowskiej jest Nepomuk z II połowy XIX wieku z
pięknym czerwonym płaszczem z wyrzezanymi w rozczulająco naiwny
sposób ogonkami gronostajów, niegdyś w zakrystii w
Kadzidle, potem jako jedyny został w Kadzidle po transferze innych
Janów do muzeum i był eksponowany w
tamtejszym
miniskansenie - zagrodzie kurpiowskiej (>>).
Cechą charakterystyczna jest uszkodzony nos. 139 cm
ZOBACZ OPIS PIERWOTNEJ
LOKALIZACJI OBIEKTU NA STRONIE
NEPOMUKÓW KURPIOWSKICH >> |
 |
 |
[nr kat. 28][MOO/E/1508]
Ostrołęka (gm. i pow. Ostrołęka,
)/
Łacha (gm. Turośl, pow. Kolno)
lub
Dęby (gm. Łyse, pow. Ostrołęka):
w zbiorach Muzeum Kultury Kurpiowskiej jest Jan
N. wyrzeźbiony przez Andrzeja Kaczyńskiego w II połowie XIX
wieku. Prawdopodobną pierwotna lokalizacją tego Nepomuka była kapliczka
w
Łasze, choć odkrycie A.B. w przedwojennym
(lata 20. XX wieku, opr. arch. Rudolf Macura, wyd. Ministerstwo
Komunikacji)
wydawnictwie "Ziemia Kurpiów" kieruje podejrzenia raczej w stronę miejscowości
Dęby (obiekt pozostawiam pod hasłem Łacha, lecz opisuję tam
wątpliwości lokalizacyjne)
ZOBACZ OPIS PIERWOTNEJ
LOKALIZACJI OBIEKTU NA STRONIE
NEPOMUKÓW KURPIOWSKICH >> |
 |
 |
[nr kat. 29][MOO/E/2859]
Ostrołęka (gm. i pow. Ostrołęka,
)/Kadzidło/Szafranki
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka): w zbiorach Muzeum Kultury Kurpiowskiej
jest Nepomuk z
II połowy XIX wieku pochodzący z Szafranek, wiele lat temu
upolowany przeze mnie w zakrystii kościoła w
Kadzidle
ZOBACZ OPIS PIERWOTNEJ
LOKALIZACJI OBIEKTU NA STRONIE
NEPOMUKÓW KURPIOWSKICH >> |
 |
 |
[nr kat. 30][MOO/E/2860]
Ostrołęka (gm. i pow. Ostrołęka,
)/Kadzidło/Jeglijowiec (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka): w zbiorach Muzeum Kultury
Kurpiowskiej jest Nepomuk z XIX wieku
z kapliczki w Jeglijowcu, niegdyś w zakrystii w
Kadzidle.
Drewno polichromowane, 87x31x31 cm.
Był obecny na wystawie "Zwykli niezwykli. Kult świętych w
diecezji łomżyńskiej" w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce
(uzup: MWK)
ZOBACZ OPIS PIERWOTNEJ
LOKALIZACJI OBIEKTU NA STRONIE
NEPOMUKÓW KURPIOWSKICH >> |
 |
 |
[nr kat. 31][MOO/E/116]
Ostrołęka (gm. i pow. Ostrołęka,
):
w zbiorach Muzeum Kultury Kurpiowskiej jest Nepomuk z
nieustalonej miejscowości w powiecie ostrołęckim (?) z XIX wieku. Drewno polichromowane,
95(78?)x26x22 cm. Podobny do Jana o nr kat.
28 z Jeglijowca (zobacz wyżej) oraz nieco do tego o nr kat. 19 z
Łysego (zobacz niżej). Był obecny na wystawie "Zwykli niezwykli.
Kult świętych w diecezji łomżyńskiej" w Muzeum Kultury
Kurpiowskiej w Ostrołęce (uzup: MWK) |
 |
 |
|
|
|
|
|
 |
Destrukt drewnianej figury Jana N. z Zastocza (?) |
|
 |
Destrukt drewnianej figury Jana N. z Penskiego (?) |
|
|
|
|
|
|
Jasionówka |
pow. Mońki |
gm. Jasionówka |
|
|
|
 |
[nr kat. 42]
Na zbiorczym zdjęciu
z wystawy "Jan Nepomucen Święty Przydrożny" (2003/2004) widoczna
jest drewniana figura Jana pochodzącego z tej miejscowości. Jest to
Nepomuk w niebieskim wdzianku, prawy górny, pochodzi z początku
XX wieku, własność Krzysztofa Antoniuka |
|
|
|
 |
Jezierzysk (gm. Czarna Białostocka, pow. Białystok): na
zbiorczym zdjęciu z wystawy nepomuckiej "Święty Przydrożny" ten w
dolnym rzędzie, z wielkim krzyżem w prawej ręce to Jan N. z
Jezierzyska autorska Siedleckiego, z początku XX wieku (własność
Adolfa Siedleckiego) |
|
 |
[nr kat. 44]
Drohiczyn (gm. Drohiczyn, pow. Siemiatycze,
):
wysokość 35 cm, autor nieznany, drewno ze śladami polichromii,
Archiwum Diecezjalne w Drohiczynie, aktualnie Muzeum Diecezjalne
w Drohiczynie przy ul. Kraszewskiego |
|
|
|
|
|
|
Wroceń |
pow. Mońki |
gm. Goniądz |
nr 31 |
|
|
 |
[nr kat. 45] Figura Jana N. pochodząca z Wrocenia jest własnością parafii, dlatego
lokalizację tego obiektu przypisuję do tutejszego kościoła (uwaga:
źródło mówi o parafii z diecezji białostostockiej, nie precyzując o
którą chodzi, należy sprawdzić na miejscu). Jest to ludowa drewniana
rzeźba w płaszczu w krzyżyki, z małym krucyfiksem w prawej i palemką w
lewej dłoni. Był obecny na wystawie "Święty
Przydrożny" |
|
|
|
 |
[nr kat. 46][MOO/E/2156]
Ostrołęka (gm. i pow. Ostrołęka,
)/Wólka Kunińska
(gm. Goworowo, pow. Ostrołęka): w zbiorach Muzeum Kultury
Kurpiowskiej jest Nepomuk z kapliczki w Wólce Kunińskiej. Koniec
XIX wieku. Drewno ze śladami polichromii, 65x20x20 cm. Był
obecny na wystawie "Zwykli niezwykli. Kult świętych w diecezji
łomżyńskiej" w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce
ZOBACZ OPIS PIERWOTNEJ
LOKALIZACJI OBIEKTU NA STRONIE
NEPOMUKÓW ZIEMI NURSKIEJ >> |
 |
 |
|
|
 |
[nr kat. 48]
Płoszyce (gm. Lelis, pow. Ostrołęka): Nepomuk z II połowy XX wieku autorstwa mieszkającego tutaj Jana Sęka,
dziś własność Jana Leończuka. Wysokość 40 cm. Prawie identyczny
jak ten z Muzeum w Ostrołęce (nr kat. 53, MOO/E/2864 - zobacz
niżej) - różni się od
powyższego o krzyż w prawej ręce
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Nowogród |
pow. Łomża |
gm. Nowogród |
ul. Zamkowa |
|
|
 |
[nr kat. 51][MPM/N/E-45]. W Skansenie Kurpiowskim znajduje się
drewniana figura Jana N. autorstwa Franciszka
Szymańskiego
z 1964 roku pochodząca z miejscowości
Turośl-Pieklik
(gm. Turośl, pow. Kolno, Kurpie).
Bardzo ciekawy jest przedmiot w lewej ręce Jana - ma to być zapewne
palma, ale wygląda jak drewniane widły. Charakterystyczne dla tego
rzeźbiarza żłobienia na stule i rodzaj krzyża. Całość wykazuje duże podobieństwo
do obiektu w Cieciorach (zobacz >>) - być może wskazuje
to na tego samego twórcę i czas powstania. Jan ten był obecny na wystawie "Święty Przydrożny"
(nr kat. 51). Drewno, polichromia zmyta z powierzchni rzeźby,
wysokość 70 cm |
|
|
|
|
|
|
|
|
 |
|
|
 |
[nr kat. 55][MOO/E/2446]
Ostrołęka (gm. i pow. Ostrołęka,
)/Łyse
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka):
w zbiorach Muzeum Kultury Kurpiowskiej jest Jan N. z 1991 roku wykonany z drzewa lipowego przez Józefa Bacławskiego
pochodzącego z Łysego. 50 cm |
 |
 |
|
|
 |
|
|
 |
|
|
|
|
|
 |
|
|
 |
|
|
 |
|
|
 |
JN-Mazowsze-mazowieckie-Ziemia Łomżyńska-Nowogród: współczesny Jan
N. do kupienia na kiermaszu w skansenie (2005) |
|
|
Obiekty ze zbiorów prywatnych
Wystawa "Jan Nepomucen Święty
Przydrożny" 2003/2004
Wystawa w muzeum w Tykocinie (2005)
(16)
na wystawie prezentowanej w Muzeum Podlaskim w
Białymstoku, Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce i Muzeum
Północno-Mazowieckim w Łomży znalazło się sporo Janów Podlaskich (m.in.
Kalinówka Kościelna, Wroceń, Jasionówka, Trzcianne, Białystok,
Pogorzałki, Rudniki, Jezierzysk, Bielsk, Ciechanowiec/Drewnowo-Łuby,
Strzelcowizna). Kilka opatrzono podpisami, kilka udało mi się rozpoznać,
ale kilka pozostało niezidentyfikowanych. Część z nich na codzień
rezyduje w w/w muzeach, kilka pochodziło z kolekcji prywatnych. Do tego
dochodzi kilka fotografii obiektów in situ zamieszczonych w katalogu. W Wikipedii znaleźć można zdjęcie przedstawiające
cztery (plus fragment biretu piątego) drewniane, współczesne ludowe
rzeźby Jana N. z wystawy "Święty przydrożny". Są to od lewej prace:
N.N. (z kolekcji Jana Kalickiego, 2005), Piotra Szałkowskiego (1995), Józefa Wilczewskiego (2003) i
tego samego twórcy z 2000 roku (zastosowanie nieczęstego motywu trójskrzydłowego biretu i ostro cięte
rysy). Figurują w katalogu pod numerami: N.N., 56, 60, 57.
Dwa współczesne podlaskie Nepomuki z kolekcji Jana Kalickiego, w tym
jednego widocznego również na zdjęciu powyżej, spotkał Piotr Teo na
wystawie w muzeum w Tykocinie w czerwcu 2005 roku. Jest to Jan
z 2005 roku i drugi, z roku 2004.
 |
|
|
