Kurpie to północna część
Mazowsza
(>>)
związana z dawną Puszczą Zieloną (Zagajnicą) i sąsiednią
Puszczą Białą - leżą w dorzeczu środkowej Narwi.
Ograniczone są od wschodu rzeką Pisą, od południa rzeką Narwią, na zachodzie
środkowym biegiem rzeki Orzyc, na południowym zachodzie przekraczają dolny
bieg rzeki Omulwi, a na północy sięga do dawnej granicy Prus Wschodnich - w
dzisiejszym woj. warmińsko-mazurskim jest wieś Dąbrowy, tradycyjnie
zaliczana do Kurpi. Są
to tereny trzech dawnych starostw królewskich: łomżyńskiego, ostrołęckiego i
przasnyskiego. Licząc inaczej - dawnych Ziem: Ciechanowskiej i
Łomżyńskiej. Na podstawie zasięgu gwary kurpiowskiej do tego obszaru włączyć
też należy północny skrawek Ziemi Różańskiej. W nowszych czasach - niedawno zlikwidowane województwo
ostrołęckie obejmowało prawie cały teren regionu, jednak samo miasto
Ostrołęka leży "na zapleczu" właściwych Kurpi, pełniąc jakby rolę "stolicy
na wygnaniu".
Oskar Kolberg (Dzieła wszystkie, t. 27.
Mazowsze IV, Kraków 1888) pisał o Kurpiach: "... Wszystkie zaś wsie tej
puszczy są czynszowe (w r. 1830) a mianowicie: Antonia, Bandysie,
Biełuszny-lasek, Brzozowy-kąt, Brzozówka, Bronary, Charecobałd (Charczabuda),
Chudek, Cięck, Cyk, Czarnia, Czarnutrzew, Dąbrowy, Dąbrówki, Długie (Dłągie),
Długi-kąt, Dylewo stare, Drążek, Durelasy, Gojdany, Gadomsk, Gibałka, Gleba,
Golanka, Grale, Jegliowiec, Jazgarka, Kadzidło, Kamieniowizna, Kolonia
Karaska, Kierszek, Kliniki, Kopaczyska, Krobia, Kryńskie, Kuczyńskie,
Kurpińskie, Lelis, Młyny-łęczyska, Ładziska, Łęg pański v. starościński,
Maciejowa-szyja, Myszyniec stary, Nasiadki, Niedźwiedź, Obierwia, Olszewka,
Olszyny, Pełty, Piaseczna, Płoszyce, Pomian, Przenostna-góra, Rososza,
Ruchaje, Szarki, Siedliska, Strzałki, Salt, Surowe, Swidniborsk, Szafarnia,
Szafarczyska, Siarcza, Sniedrony, Skwa, Tatary, Todźca, Wach, Wałkowe v.
Wołkowe, Wydmusy, Wykrot, Zalesie, Zawady, Zdunek".
Nepomuki na Kurpiach
są gatunkiem ginącym. Świadczą o tym puste kapliczki, gdzie jeszcze 5-10 lat temu można było zobaczyć figury Świętego. Poprzedni proboszcz parafii w Kadzidle zebrał okoliczne figury (z Todzi, Golanki, Kadzidła, Szafarni, Piasecznia,
autorstwa Łukasza Raczkowskiego, Andrzeja Kaczyńskiego i innych, XIX-XX
wiek) w przykościelnym skarbczyku. Stały tam smutne i zakurzone, ale były!
Uratowane od zagłady za cenę przeprowadzki - taki nepomucki dom starców.
Później figury trafiły do skansenu w Kadzidle (choć nie wszystkie), a następnie do muzeum w
Ostrołęce. Takich skarbczyków przykościelnych jest więcej, a wędrówki
Nepomuków powodują rozkoszny i fascynujący chaos w poniższych opisach. W zachodniej
części Kurpi i tuż poza ich granicą spotkać można bardzo ciekawe
Nepomuki na słupie (Cierpięta, Połoń, Małowidz / Kierzek, Budki). Na Kurpiach dominują ludowe, grubo ciosane świątki,
brak tu barokowych rzeźb dworskich. Ta cecha wskazuje na popularność Jana na tym terenie
wśród mieszkańców Zagajnicy i czyni poszukiwania
ekscytującym wyzwaniem. W ostatnich latach powstało tu dużo współczesnych
figur Jana N., część wzorowana na dawnych wzorcach (kilka kopii), część
bardziej "cepeliowskich" - aktywnych jest tu dalej kilku rzeźbiarzy. Nowe
rzeźby trafiły do starych kapliczek (które też podlegają procesowi
odtwarzania) i do innym miejsc w plenerze, do kolekcji prywatnych i
muzealnych. Nepomuki Kurpiowskie pozyskują sobie nowych fanów - przewodnik
Marcina Żerańskiego "Kurpie. Puszcza Zielona" (Pracownia na Pastwiskach,
Cieszyn, 2008) ma tak ułożone cztery trasy po Kurpiach, że przechodzą przez
kolejne punkty przy drodze, które mogą być gratką dla Łowców Nepomuków.
Strona ta zawdzięcza
bardzo dużo Michałowi Zalewskiemu, który zgodził się uprzejmie na
skopiowanie zdjęć nepomuckich ze swej strony www.kapliczki.tc.pl. Dzięki! |
|
|
-
Binduga |
pow. Przasnysz |
gm. Chorzele |
|
|
|
Po kurpiowskiej stronie Omulwi, w szczerym polu stała sobie piękna drewniana kapliczka szafkowa
na słupie. W szczycie znajdowała się mała figurka Chrystusa Frasobliwego.
Katalog Zabytków tak opisuje ten obiekt: "figura przydrożna z
połowy wieku XIX, drewniana, w formie profilowanego słupa z
trzema niszami (dolna zasłonięta); w górnych rzeźby św. Jana
Nepomucena i Chrystusa Frasobliwego, ludowe". Później
(2005?) zastąpiono ją nową kapliczką, wykonaną z grubsza na jej modłę. Wewnątrz była ludowa figura Jana N. Podczas naszej wizyty kapliczka była właśnie odmalowywana przez opiekującą się nią panią - pani była nieobecna, ale farba jeszcze nie wyschła. D.K. zostawił pod figurą parę złotych, ja dorzuciłem kartkę z prośbą o lepsze zabezpieczenie.
Niestety, prośba nie zadziałała! W 2004 roku figura
najprawdopodobniej została skradziona! (>>).
Przez czas dłuższy mieliśmy malutką nadzieję, że zabrał ja ksiądz z
miejscowej parafii lub trafiła do muzeum, lecz w tym ostatnim
przypadku zwykle na miejscu pojawiała się kopia. A w kapliczce
umieszczono szablonową figurę Chrystusa (info o kradzieży: P. Pilaciński,
www.koloroweru.pl). Siedem lat później A.B.
porównała moje zdjęcia z dwóch stron tego serwisu i wykryła, że figura
z prywatnej kolekcji w Dębem Małym (Z.Czerska >>) najprawdopodobniej pochodzi z
tej właśnie kapliczki! Apel do jej nowego właściciela nie
zadziałał, rzeźba nie została zwrócona |
|
|
|
-
NN |
pow. ? |
gm. ? |
|
|
|
Nieznana miejscowość w Ziemi Kurpiów: w piśmie
"Przyjaciel dzieci" z roku 1911 (nr 51, 5/1911, s. 55)
zamieszczono niewyraźna fotografię drewnianej ludowej figury Jana N.,
zapewne polichromowanej, umieszczonej na słupie. Na słupie majaczy
nieczytelny napis. Typ zbliżony do Olszewki (gm. Jednorożec, pow.
Przasnysz, zobacz wyżej) i tylko dlatego
umieszczam go w tym miejscu. Nie udało
się zlokalizować tego obiektu, zapewne już nie istnieje. Podpis głosi:
"Figura przydrożna w Ziemi Kurpiów" (nad: Maria Weronika Kmoch) |
|
|
|
- Baranowo |
pow. Ostrołęka |
gm. Baranowo |
|
|
|
Niedaleko mostu na Płodowicy stała
niegdyś kolumna z drewnianą figurą Jana N. z wieku XVIII.
Głowica kolumny była zdobiona ornamentami i zakończona
sześciokątną gzymsowaną plintą - podobne rozwiązanie znamy z
Krasnosielca (gm. Krasnosielc, pow. Maków Mazowiecki,
Ziemia
Ciechanowska >>). W
latach 30. XX wieku z inicjatywy proboszcza została
zastąpiona figurą św. Jana Chrzciciela na wysokim murowanym
cokole (nad: Maria Weronika Kmoch) |
|
|
|
-
Czarnia
(gm. Czarnia, pow. Ostrołęka, Kurpie,
): w tej gminnej miejscowości
znajduje się malowana na niebiesko
kapliczka nad Trybówką z figurą Jana N. Dwuspadowy dach, wnęka
zamknięta łukiem odcinkowym, figura polichromowana, w birecie i
ze stułą
-
Brzozowy Kąt
(gm. Czarnia, pow. Ostrołęka, Kurpie): drewniana słupowa kapliczka z
początku XX wieku, za szkłem Jan N. autorstwa Łukasza Raczkowskiego
(zobacz również jego figury JN z miejscowości Białystok,
Ostrołęka/Kadzidło, Leman, Jazgarka)
-
-
Obierwia (gm. Lelis, pow. Ostrołęka,
Kurpie):
dawno temu w
skansenie w Kadzidle od zaprzyjaźnionego pana dowiedziałem się o istnieniu
ponoć Nepomucena w tej miejscowości.
Nie udawało mi się wybrać do Obierwi i sprawdzić jej na miejscu,
zrobił to za mnie P.T., który 3-4 metry od cieku wodnego, przy
moście, tuż za południową granica wsi znalazł kapliczkę murowaną z
1934 roku lub w tym roku odnawianą, ewidentnie niegdyś będącą
miejscem zamieszkania JN. Dziś gości św. Rocha. Literatura podaje
istnienie kapliczki z pierwszej połowy XIX wieku i
najprawdopodobniej chodzi o ten sam obiekt
|
|
|
|
-
Kadzidło (gm.
Kadzidło, pow. Ostrołęka): w kościele Św. Ducha znajduje się
barokowy feretron w dwustronnym obrazem. Jedną stronę stanowi
wizerunek Jana N.
-
Kadzidło (gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka): mieszka tu Andrzej
Staśkiewicz, artysta ludowy, który rzeźbi również Nepomuki.
Jeden z jego Janów wysokości 1 metra zajął II miejsce w
konkursie Rękodzieło Wsi Kurpiowskiej (Myszyniec 2004). Notuję
ten obiekt w tym miejscu z powodu braku informacji o jego
docelowej lokalizacji
-
¿
Kierzek (gm. Kadzidło, pow. Ostrołęka,
,
Kurpie):
w archiwalnych numerach "Polskiej Sztuki Ludowej" znalazłem rysunek
drewnianego Jana z Kierzka, stojącego na masywnej kolumnie, w bezgwiaździstej aureoli, z krucyfiksem. Jest to jedyna wzmianka i
jedyne przedstawienie tego obiektu, o którym nie wiem nawet, czy
jeszcze istnieje. Wykazuje on znaczne podobieństwo do obiektu w
Małowidzu (Ziemia Ciechanowska >>),
jest więc też możliwe, że omyłkowo podpisano rysunek tej figury.
Widoczne są jednak pewne różnice szczegółów i nie wiadomo, czy
złożyć je na karb niedoskonałości rysunku, czy też był to raczej
inny obiekt. Ja obstawiam tę drugą opcję (uwaga: sprawdzić)
|
|
|
|
-
Wach |
pow. Ostrołęka |
gm.
Kadzidło |
|
|
|
Przy drodze i nad ciekiem wodnym, stoi malowana na czerwono drewniana kapliczka
przydrożna. Zastąpiła ona na tym miejscu starszą z XIX wieku, konstrukcji zrębowej, krytą namiotowym
drewnianym daszkiem. Figurę Jana N. o wysokości 1 metra
skradziono
(>>) już przed 1964 rokiem, co wyczytać można w
"Katalogu Zabytków Sztuki PAN", tom X - powiat ostrołęcki z 1983
roku. Co dziwne, w książce
"Na Mazowszu" Kazimierza Saysse-Tobiczyka (Nasza Księgarnia 1964,
wynalezione przez Piotra Bielawskiego) figuruje zdjęcie innej drewnianej rzeźby JN
z tej miejscowości! Zdjęcie kapliczki nepomuckiej bez wątpienia
przedstawia to samo miejsce (prawie, dawna stała za rowem, nieco
bliżej gospodarstwa), gdzie stoi dzisiejsza kapliczka z
obrazem MB, choć sam obiekt jest już inny. Jest kilka możliwych
rozwiązań tej zagadki: 1) istniały dwie figury JN i kolejno
zajmowały kapliczkę pod olchą o podwójnym pniu, i być może obie
zostały skradzione, 2) istniały dwie wachowskie figury JN, lecz
każda mieszkała w innym miejscu, 3) w którejś z publikacji jest
pomyłka. Wersję o braku figury potwierdza też nowy przewodnik
Marcina Żerańskiego "Kurpie. Puszcza Zielona" (Cieszyn, 2008).
Według wyników śledztwa przeprowadzonego przez A.B. zdjęcie z
książki przedstawia pierwotną figurę z Łachy (zobacz wyżej), a
więc prawdziwa jest raczej hipoteza nr 3. Co nie zmienia faktu,
że rzeźba z Wachu zniknęła |
|
|
|
Kadzidło
x 35 |
pow. Ostrołęka |
gm.
Kadzidło |
ul. Warszawska / Parkowa |
|
|
W latach 2011-2018 honorowym obywatelom Gminy Kadzidło wręczono
podczas Weseli Kurpiowskich 35 drewnianych niemalowanych rzeźb
św. Jana Nepomucena z drewna lipowego, o wysokości ok. 80 cm.
Oto lista pierwszych właścicieli owych figur:
-
2 Nepomuki w 2011 roku otrzymali:
Henryk Gadomski, Stanisław Pajka;
-
4 Nepomuki w 2012 roku otrzymali:
Kazimierz Sulewski, Henryk Samsonowicz, Maria Przytocka,
Leszek Czyż;
-
4 Nepomuki w 2013 roku otrzymali:
Olga Krzyżanowska, Jerzy Jan Rubach, Marian Pokropek,
Stanisław Skolimowski;
-
5 Nepomuków w 2014 roku otrzymali:
Barbara Falińska, Stanisław Sieruta, Józef Sobiecki,
Jarosław Tokarczyk, Henryk Woźniakowski;
-
4 Nepomuki w 2015 roku otrzymali:
Kazimierz Brakoniecki, Weronika Grozdew-Kołacińska,
Tadeusz Kruk, Tadeusz Franciszek Machnowski;
-
4 Nepomuki w 2016 roku otrzymali: ks.
Adam Boniecki, Zofia Pilecka, Bernard Kielak, Zdzisław
Palewicz;
-
6 Nepomuków w 2017 roku otrzymali:
Irena Duchowska, Barbara Kalinowska, Genowefa Lenarci,
ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski, ks. prałat Marian
Niemyjski, Andrzej Krzysztof Kunert;
-
6 Nepomuków 2018 roku otrzymali: Kira
Gałczyńska, Zyta Kołoszewska, Avdyl Murtez, Wojciech
Jagielski, Wojciech Ornat, Krzysztof Czyżewski
-
6 Nepomuków 2019 roku otrzymali:
Elżbieta Ficowska, Agata Tuszyńska, Bożena Szroeder,
Dorena Wasik, Andrzej Mencwel, Witold Kuczyński
Obiekty te notuję tutaj łącznie, jednak licznik przekręca się o
41 pozycji. Ciekawie będzie obserwować, jak Nepomuki te krążą i
zmieniają miejsce zamieszkania - zapewne co jakiś czas któryś z
nich objawi się w jakimś źródle czy na fotografii. Powyższa
lista może być punktem wyjścia do ustalenia kolejnych
lokalizacji tych Nepomuków. Zobaczymy, czy w latach następnych
tradycja ta będzie kontynuowana (nad: Pietrosul) |
|
|
|
-/¿
Kadzidło |
pow. Ostrołęka |
gm.
Kadzidło |
ul. Sportowa (?) Lokalna (?) |
|
|
Na granicy miejscowości, przy mostku na Piasecznicy, stoi
piękna drewniana domkowa kapliczka z czterospadowym, krytym papą
daszkiem, która ze sporym prawdopodobieństwem
mieściła niegdyś figurę Jana N. (uwaga: zweryfikować) (nad: Pietrosul) |
|
|
|
-
Golanka |
pow. Ostrołęka |
gm. Kadzidło |
|
|
|
Kapliczka nad rzeczką, a może tylko rowem
melioracyjnym.
Czy rezydowała w niej niegdyś figura przechowywana dziś w Muzeum Regionalnym w Ostrołęce (zobacz niżej),
która była
obecna na wystawie "Święty Przydrożny" [nr kat. 27][MOO/E/2858]?
Jest to Nepomuk z II połowy XIX wieku z pięknym czerwonym
płaszczem z wyrzezanymi w rozczulająco naiwny sposób ogonkami
gronostajów, niegdyś w zakrystii w
Kadzidle, potem jako jedyny został w Kadzidle po transferze innych
Janów do muzeum i był eksponowany w
tamtejszym
miniskansenie - zagrodzie kurpiowskiej (>>).
Cechą charakterystyczna jest uszkodzony nos. Rzeźba jest duża - 139 cm.
Wątpliwości dotyczące tego obiektu są liczne i trudne do
rozstrzygnięcia. W KZSwP opisano dwie drewniane kapliczki
przydrożne: 1) usytuowana nad rzeką, oszalowana prostokątna,
kryta dachem dwuspadowym; 2) czworoboczna oszalowana, z wnęką
zwieńczoną łukiem mauretańskim. Pytanie: która z nich zawierała
w sobie tę 139 centymetrową rzeźbę? I która z dwóch dzisiejszych
jest jej następczynią? Jedna z aktualnie istniejących jest pomalowana na czerwono,
z czterospadowym dachem, przeszklona i zawiera figurkę MB i
obraz. Stoi koło współczesnej rzeźby St. Bacławskiego (zobacz
niżej). Druga - to drewniana oszalowana czworokątna, z dwuspadowym
daszkiem i z fantazyjnie wyciętym otworem - czy jest to ta "z wnęką
zwieńczoną łukiem mauretańskim"? Kwestia bardzo trudna do
rozstrzygnięcia w sytuacji ciągłej płynności - rzeźby znikają, przenoszą
się do muzeum, kapliczki są przenoszone, przebudowywane bądź stawiane w
zupełnie innym kształcie. Natomiast M.O. zwrócił uwagę, że tak duża,
139-centymetrowa figura raczej nie zmieściłaby się do niewielkiej
kapliczki z profilowanym łukowo otworem |
|
|
|
-
Golanka |
pow. Ostrołęka |
gm. Kadzidło |
|
|
|
Kapliczka nad rzeczką Rozogą.
Czy rezydowała w niej niegdyś figura przechowywana dziś w Muzeum Regionalnym w Ostrołęce (zobacz niżej),
która była
obecna na wystawie "Święty Przydrożny" [nr kat. 27][MOO/E/2858]?
Jest to Nepomuk z II połowy XIX wieku z pięknym czerwonym
płaszczem z wyrzezanymi w rozczulająco naiwny sposób ogonkami
gronostajów, niegdyś w zakrystii w
Kadzidle, potem jako jedyny został w Kadzidle po transferze innych
Janów do muzeum i był eksponowany w
tamtejszym
miniskansenie - zagrodzie kurpiowskiej (>>).
Cechą charakterystyczna jest uszkodzony nos. Rzeźba jest duża - 139 cm.
Wątpliwości dotyczące tego obiektu są liczne i trudne do
rozstrzygnięcia. W KZSwP opisano dwie drewniane kapliczki
przydrożne: 1) usytuowana nad rzeką, oszalowana prostokątna,
kryta dachem dwuspadowym; 2) czworoboczna oszalowana, z wnęką
zwieńczoną łukiem mauretańskim. Pytanie: która z nich zawierała
w sobie tę 139 centymetrową rzeźbę? I która z dwóch dzisiejszych
jest jej następczynią? Jedna z aktualnie istniejących jest pomalowana na czerwono,
z czterospadowym dachem, przeszklona i zawiera figurkę MB i
obraz. Stoi koło współczesnej rzeźby St. Bacławskiego (zobacz
wyżej). Druga - to drewniana oszalowana czworokątna, z
dwuspadowym daszkiem i z fantazyjnie wyciętym otworem (zobacz niżej) -
czy jest to ta "z wnęką zwieńczoną łukiem mauretańskim"? Kwestia bardzo
trudna do rozstrzygnięcia w sytuacji ciągłej płynności - rzeźby znikają,
przenoszą się do muzeum, kapliczki są przenoszone, przebudowywane bądź
stawiane w zupełnie innym kształcie |
|
|
|
Myszyniec |
pow. Ostrołęka |
gm. Myszyniec |
|
|
|
Drewniana figurka Jana N. oferowana na Miodobraniu Kurpiowskim w 2007
roku (nad: Pietrosul) |
|
|
|
Myszyniec Stary |
pow. Ostrołęka |
gm. Myszyniec |
|
|
|
Na północ od tej miejscowości, przy drodze na Klon
stoi kapliczka słupowa, dość niska, bogato ozdobiona kwiatami. Wewnątrz figura
Jana N. za szybką, drewniana, też
częściowo przysłonięta kwiatami. Kapliczka została niestety w
ostatnich latach wymieniona na nową, brzydką, wykonaną z metalu
przeszkloną klatkę z spiczastym daszkiem. Zapewne przy tej samej okazji
figurka została odmalowana, a płotek ze sztachet zamieniony na metalowy (nad: P. Pilaciński,
www.koloroweru.pl, uzup:
Pietrosul) |
|
|
|
Zdunek |
pow. Ostrołęka |
gm. Myszyniec |
|
|
|
Znajduje się tam obecnie kolejna
nowa kapliczka z figurą Jana N., już trzecia z kolei, wykonana przez twórcę ze wsi Dęby
leżącej
na zachód od Myszyńca przy drodze do Łysych. Surowe drewno,
bez polichromii. Powstała podobno około 1997 roku na
zamówienie
obecnych gospodarzy gruntu, którzy spotkali
rzeźbiarza na Święcie Miodobrania w Myszyńcu. Według ich informacji
pierwszy JN miał być postawiony przez
dziadków
obecnych gospodarzy, po zniszczeniu został zastąpiony nowym, ale
ten został ukradziony (>>). Istnieje cień szansy, że zabrał ja ksiądz z
miejscowej parafii lub trafiła do muzeum, lecz w tym ostatnim
przypadku zwykle na miejscu pojawiała sie kopia. A w kapliczce stoi
dziś szablonowa figura Chrystusa (info o kradzieży: P. Pilaciński,
www.koloroweru.pl), co jest w sprzeczności z pewną
informacją, że Jan z tej miejscowości został przeniesiony do Muzeum
w Ostrołęce (nr MOO/E/690, zobacz niżej, uwaga: wymaga
wyjaśnienia, czy mowa o tym samym, czy jeszcze innym Nepomuku).
Ten z muzeum jest z XIX-wieczny, więc może ten pierwszy trafił
do muzeum, drugi został skradziony (>>), a trzeci zastępuje ich na
tym samym miejscu? Ten z muzeum był obecny na wystawie "Święty
Przydrożny" (nad: TeoP) (uwaga: do
ostatecznego wyjaśnienia sprawy pozostawiam status tego obiektu bez
zmian) |
|
|
|
-
Łyse
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka,
): podczas jarmarku
wielkanocnego w 2001 roku można było obejrzeć i kupić rzeźbę ludową autorstwa Józefa Bacławskiego przedstawiającą Jana N.
(zobacz również jego figury nepomuckie z muzeów w Ostrołęce i
Łomży)
-
Łyse
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka,
):
podczas jarmarku wielkanocnego w 2001 roku można było obejrzeć i
kupić gwasze Teresy Ciepierskiej poświęcone kapliczkom kurpiowskim. Wśród nich oczywiście kilka Nepomuków
-
Łyse
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka,
): w Niedzielę Wielkanocną 2008 roku
podczas jarmarku lokalny rzeźbiarz wystawił na sprzedaż
współcześnie wykonanego z drewna lipowego Nepomuka, w stylu
ludowym. Wysokość rzeźby około 80-100 cm. Proszę zwrócić uwagę
na dowolność wtykania w gotowe otwory krzyża i palmy - pełna
wymienność! Zapewne nie zostanie na Kurpiach - ciekawe gdzie
znajdzie swoje stałe miejsce?
-
Płoszyce (gm. Lelis, pow. Ostrołęka): Nepomuk z II połowy XX wieku autorstwa mieszkającego tutaj Jana Sęka,
dziś własność Jana Leończuka. Wysokość 40 cm. Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" (nr kat. 48). Prawie identyczny
jak ten z Muzeum w Ostrołęce (nr MOO/E/2864 - zobacz
niżej) - różni się od tamtego o krzyż w prawej ręce
-
-
Wejdo
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka, Kurpie): według Katalogu
Zabytków Sztuki w Polsce była tu przydrożna ludowa figura Jana N. Podpis pod zdjęciem w Katalogu sugeruje, że była tu kapliczka z
figurą. Zapewne mimo tej nieścisłości mowa o tym samym obiekcie,
powstałym pod koniec XIX wieku. Była to drewniana rzeźba
przypominająca tę wyrzeźbioną przez Andrzeja Kaczyńskiego do
kapliczki w Łasze (zobacz wyżej). Nie są mi znane losy tej
rzeźby po 1988 roku, w kapliczce (nowej zresztą) zastąpiła ją
współczesna figura (zobacz niżej)
-
Wejdo
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka, Kurpie): stara kapliczka (zobacz wyżej)
została zastąpiona nową, współczesną, z białej cegły,
umieszczona jednak na starszym postumencie. Wewnątrz XIX-wieczną
figurę zamieniono na współczesny obiekt. Jest to drewniana
ludowa rzeźba bez polichromii, z krzyżem i palmą w prawej ręce,
trzymanymi prawie pionowo (nad: A.B.)
-
-
Łączki
(gm. Łyse, pow. Ostrołęka): ładna kapliczka ponepomucka na
słupie przy wyjeździe
z miejscowości Łączki w stronę Łysego (uwaga: należy sprawdzić
nepomuckość obiektu - dziś rezyduje w niej gipsowa figurka
najprawdopodobniej św. Wendelina, co dawnego lokatora nie wiemy
prawie nic)
-
-
Dęby (gm. Łyse, pow. Ostrołęka):
nad Szkwą była tu stara słupowa kapliczka przydrożna z figurą Jana
N. Istnieje podejrzenie, że figura ta jest tożsama z tą
przechowywaną dziś w muzeum w Ostrołęce (kontrpropozycja
lokalizacyjna to
Łacha
(gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie), na co wskazywać może odkrycie A.B. w przedwojennym (lata 20. XX wieku,
opr. arch. Rudolf Macura, wyd. Ministerstwo Komunikacji)
wydawnictwie "Ziemia Kurpiów" (nad: A.B.)
|
|
|
|
Kozioł |
pow. Kolno |
gm. Kolno |
|
|
|
Bezpośrednio
nad Pisą usytuowana była piękna klasyczna drewniana kapliczka brogowa, kryta papą.
Rezydowała w niej drewniana ludowa polichromowana figura
Jana N. Klasyczny w swym
pięknie obiekt nepomucki przepięknie położony, ozdobiony kolorowymi
kwiatami i chorągiewkami. Między 2002 a 2004 rokiem figura została
nieco odświeżona. Sporo do myślenia
daje fakt, że stara figura jest baaardzo podobna do
pierwotnej rzeźby z Łachy (bądź Dębów), autorstwa najwybitniejszego
z kurpiowskich rzeźbiarzy Andrzeja Kaczyńskiego (?-1902, dziś w muzeum
w Ostrołęce, zobacz niżej). Wskazywać to może na to samo autorstwo i
czas powstania (pan Andrzej mógł przecież wyrzeźbić dwie identyczne
rzeźby). Różniący je detal to rząd guzików w dolnej
części sutanny - ale jak to ocenić w przypadku mocno skorodowanej
starej
rzeźby z Łachy (bądź Dębów)? Niestety, malinowy gust dotarł i tutaj
w roku 2009, krótko po mojej wizycie! Kapliczka
odnowiona (czyli postawiona na nowo) staraniem
mieszkańców Kozła. Poświęcenia dokonał
ks. proboszcz Sławomir Banach 27 czerwca 2010. Kapliczka to teraz niezgrabny
sześcienny kloc cokołu wymurowanego z łamanego kamienia, na
nim, na czterech słupach ozdobionych zaciosami, daszek kryty
zieloną papodachówką, z krzyżem i ażurową koronką pod
okapem. Figura odnowiona, pomalowana, a butów Jana zrobiono
- nie wiadomo dlaczego - bose stopy! Podobnie skandaliczną
"modernizację" przeszedł obiekt w nieodległym Dobrym Lesie
(zobacz niżej) (uzup: Pietrosul)
(uwaga: figury A.Kaczyńskiego z Łachy, Kozła i ta z muzeum w Ostrołęce
to temat sam w sobie. Podczas prób opisu mieszają się nam ze sobą, z zaginioną rzeźbą z Wachu,
ze swymi kopiami i klonami, mylone są w źródłach które są zresztą
wzajemnie sprzeczne, zmieniają miejsce pobytu, co powoduje trudności
w identyfikacji. Lecz zawsze fascynują urokiem!) |
|
|
|
Turośl |
pow. Kolno |
gm. Turośl |
ul. Jana Pawła II |
|
|
Przy drodze do Potasi i na granicy z tą
miejscowością znajduje się bardzo urokliwy drewniany polichromowany Jan N. w
kapliczce kłodowej wydrążonej w pniu i ustawionej pod sosną.
Współczesny, styl ludowy, postawa statyczna, w birecie, z zieloną stułą i
peleryną, pozbawiony nóg od kolan. Kapliczka razem z drzewem
otoczone sa sztachetowym płotkiem. Porównanie z Nepomukiem przeniesionym
z tej miejscowości razem z kapliczką do
warszawskiego Muzeum Etnograficznym (>>)
wykazuje spore podobieństwo - nowa kapliczka niemal dokładnie
powtarza formę tej z muzeum (uzup: Pietrosul) (uwaga: obiekt
notowany poprzednio pod hasłem Potasie)
(uwaga: w
warszawskim Muzeum Etnograficznym (>>),
w stałej ekspozycji na drugim piętrze jest przeniesiona tu w
całości drewniana kapliczka z drewnianym Janem wewnątrz z
Turośli, XIX wiek, oraz inny drewniany Nepomuk z Turośli,
trzymający w ręku kwiat, wykonany przez Bronisława Szymańskiego. Obiekty
te zaliczone zostały do Nepomuków Warszawskich >>) |
|
|
|
Łacha-Za Jeziorem |
pow. Kolno |
gm. Turośl |
|
|
|
W przysiółku Za
Jeziorem, nad Rybnicą, jest drewniany ludowy Jan N. w malowniczej
kapliczce brogowej krytej blachą. Lokalizacja obiektu związana jest
z prawie już zniszczonym na skutek złej melioracji jeziorem - Jest to nowa kapliczka i nowa
rzeźba wystawione na miejscu starszego obiektu. Jan N. dzierży w
lewej dłoni zbyt duży krzyż, jest polichromowany, w birecie.
Łącznikiem między starą a nową rzeźbą jest prawdopodobnie krzyż z
palmą przymocowany do jednego ze słupów kapliczki. Nie jest on tym
pierwotnym, ale zapewne należał (jako kolejny?) do starej figury.
Pierwotny obiekt to była
otwarta, brogowa kapliczka, podobna w układzie do swej
następczyni. Stara kapliczka była dużo masywniejsza od tej
dzisiejszej. Była notowana w Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce.
Przyjęło się w literaturze, że pierwotna rzeźba z tej kapliczki autorstwa
najwybitniejszego z kurpiowskich rzeźbiarzy Andrzeja Kaczyńskiego
(?-1902) z II połowy XIX wieku trafiła do Muzeum w
Ostrołęce, jednak odkrycie A.B. w przedwojennym (lata 20. XX wieku,
opr. arch. Rudolf Macura, wyd. Ministerstwo Komunikacji)
wydawnictwie "Ziemia Kurpiów" kieruje podejrzenia raczej w stronę miejscowości
Dęby
nad Szkwą (gm. Łyse, pow. Ostrołęka, zobacz). Ta figura gościła na wystawie "Święty
przydrożny" i figuruje w katalogu pod nr 28
(zobacz >>). Dziś można ją zobaczyć w
muzeum w Ostrołęce (uwaga: w
źródłach stara figura bywa mylona z inną, skradzioną z Wachu, a
dodatkowo jest, a raczej była, przed barbarzyńskim remontem, prawie identyczna jak ta z Kozła
nad Pisą) (uwaga 2: figury A.Kaczyńskiego z
Łachy, Kozła i ta z muzeum w Ostrołęce to temat sam w sobie.
Podczas prób opisu mieszają się ze sobą, z zaginioną rzeźbą
z Wachu, ze swymi kopiami i klonami, mylone są w źródłach które
są zresztą wzajemnie sprzeczne, zmieniają miejsce pobytu, co
powoduje trudności w identyfikacji. Lecz zawsze fascynują
urokiem!) (uzup: Pietrosul) |
|
|
|
-/¿
Krusza |
pow. Kolno |
gm. Turośl |
|
|
|
Nad kanałem Krusza-Serafin stoi nadal pusta już
drewniana kapliczka potencjalnie ponepomucka. Jest możliwe, że
obiekt był znacznie wyższy, ale drewniany słup skorodował i został
skrócony (nad: Pietrosul) |
|
|
|
Leman |
pow. Kolno |
gm. Turośl |
nr 57 |
|
|
Wielki 165-centymetrowy Jan N. wyrzeźbiony przez Jana
Raczkowskiego na przełomie XIX i XX wieku, dziś w zbiorach parafii w
Lemanie. Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" (nr kat. 21,
zobacz >>). Ma on burzliwą historię - do II wojny
światowej stał nad Turoślą, lecz po próbie spalenia rzeźby podjętej
przez hitlerowców został ukryty przez mieszkańców. Potem władza
ludowa nie chciała zgodzić się na powrót Jana na stare miejsce, więc
znalazł on azyl w przykościelnej drewnianej dzwonnicy z 1885 roku, a
ostatnio (2010?) trafił do ustawionej przy kościele kapliczki w
formie szklanej klatki. Na wystawie "Święty Przydrożny" prezentowany
był już po renowacji, ale pozbawiony krzyża, palmy, stuły, krzyżyka
na birecie i polichromii, które to elementy zostały dodane później |
|
|
|
-/¿
Ksebki |
pow. Kolno |
gm. Turośl |
|
|
|
Nad kanałem Grzędy-Wejdo stoi pusta już
drewniana kapliczka kłodowa, potencjalnie ponepomucka (nad: Pietrosul) |
|
|
|
Dobry Las
(Dobrylas) |
pow. Łomża |
gm. Zbójna |
|
|
|
W tej miejscowości nad Pisą, zwanej też Dobrylas,
przy drodze do mostu, jest piękny drewniany Jan N., dawniej w ładnej
kapliczce z półokrągłymi drzwiami i oknami. Była to konstrukcja raczej powojenna, lecz
pełna uroku. Otwory kapliczki zamknięto oknami po roku 1984, wtedy
też pomalowano ją na kolor "jasny orzech". Czterospadowy dach był
kryty papą, z toczonym krzyżykiem na szczycie. Niestety, podczas
wizyty w tym miejscu 2009-06-03 stwierdziłem, że kapliczka przeszła
metamorfozę w duchu modernizacji i malinowego gustu - jest to teraz całkiem nowy,
raczej brzydki obiekt, pozbawiony proporcji, pomalowany na dziwny
odcień czerwieni, szalowany, pokryty nieładną dachówką bitumiczną. W
dodatku niedostępny z powodu siatki ogrodzeniowej, psów i płotka
otaczającego kapliczkę. A więc dwa remonty, każdy oznaczał zmianę na
gorsze! Sama figura jest, zdaje się, w dobrym stanie, zniknął
natomiast szczyt zastąpiony topornym krzyżykiem. Podobnie
skandaliczną "modernizację" przeszedł obiekt w nieodległym Koźle (pow.
Kolno, zobacz) |
|
|
|
¿
Wyk |
pow. Łomża |
gm. Zbójna |
|
|
|
W archiwalnym numerze pisma "Polska Sztuka Ludowa"
znalazłem informacje i zdjęcie nieznanego mi do tej pory drewnianego
40-centymetrowego Jana N. wykonanego w 1963 roku przez Jana Sęka z kloca
lipy. Jego cechą charakterystyczną są tworzące wzór trójkąta ukośnie
nacięcia na otoku biretu. Nie znam dalszych losów tej rzeźby |
|
|