NEPOMUKI NA
PODLASIU i POLESIU
DAWNE WOJEWÓDZTWO PODLASKIE I RP
oraz części województw
brzesko-litewskiego, trockiego i nowogródzkiego w dzisiejszych
granicach RP
Posłuchaj: "Koło Jana, koło Jana..."
(Orkiestra p.w. Św. Mikołaja
"Piesń sobótkowa" z albumu "Czas do domu", format mp3, 6300 KB, 8:45).
Nadnarwiańska pieśń o zbieraniu się dziewcząt na pogański obrzęd przy
figurze św. Jana. Plik zamieszczony za wiedzą i zgodą
Orkiestry - dziękuję!
Umieszczam tu Nepomuki z
regionu Podlasia, który historycznie składa się z trzech dawnych województw:
Podlaskiego, Brzesko-litewskiego (część) i Trockiego (część), ograniczając je do
obszaru dzisiejszej RP. Ciąg dalszy - na stronie
Janów Kresowych - Litewskich, Białoruskich i Ukraińskich >>
Podlaskie Jany mają w sobie powiew dawnych Kresów.
Jest ich sporo, bo przecież Podlasie to kraina nadbużańska. Lud tam
prosty i religijny, więc Nepomuki są zwykle zadbane i w dobrej
formie - o ile ich nie ukradziono.
Spora część poniższych zbiorów pochodzi ze strony Michała
Zalewskiego.
Województwo Podlaskie (>>) graniczyło na północy z
województwem Trockiem i Prusami, która to granica przecinała jezioro
Rajgrodzkie, w połowie pruskie. Wschodnia ściana między Podlasiem a
województwem Trockiem zaczynała się od Augustowa i biegła na
południe z korytem rzeki Nietty do rzeki Biebrzy czyli Bobry, a od
Bobry z korytem rzeki Brzozowej koło wsi Jaćwieże i ze strugą
Kamionką do wsi Brzozowej-korony, a stąd do miasteczka Wasilkowa i
Białegostoku, tak, że Wasilków w województwie Trockiem, a Białystok
leżał na Podlasiu. Od rzeki Supraśli pod Wasilkowem biegła granica
sucha na południe aż do wsi Gródka nad Narwią, przy ujściu Narewki,
potem brzegiem zachodnim puszczy Białowieskiej, która już do
województwa Brzesko-litewskiego należała. Sucha ta granica,
okrążywszy podlaskie Kleszczele, dochodziła rzeki Nurca o milę
powyżej Bociek i biegła znowu na południe w górę Nurca, a dalej
suchym lądem aż do Niemirowa nad Bug i od Buga na południe aż pod
Parczów, tak, że: Janów, Biała, Łomazy i Wisznice leżały w
województwie Brzesko-litewskim, a Międzyrzec, Rossosz i Horodyszcze
na Podlasiu. Ale był to wąski południowy cypel województwa
Podlaskiego, bo od Parczowa i Wohynia, położonych w województwie
Lubelskiem, zaczynała się już granica zachodnia Podlasia, najprzód z
ziemią Łukowską, a od rzeki Liwca w pobliżu Siedlec, z Mazowszem.
Województwo Brzeskie (>>) z roku 1569 graniczyło od
północy na całej swej długości, począwszy od źródeł rzeki Narwi aż pod
Petryków nad Prypecią, z województwem Nowogródzkiem, na wschód z
powiatem Mozyrskim województwa Mińskiego i Owruckim Kijowskiego. Na
południe sucha granica z województwem Kijowskiem, Wołyńskiem i ziemią
Chełmską ciągnęła się ze wschodu od okolic Owrucza na zachód aż do
granicy województwa Lubelskiego u rzeki Piwonii w okolicy Parczewa.
Zachodnią granicę stanowiło województwo Podlaskie od Parczewa aż po
miasto Narewkę nad rzeką Narwią. Zawarte w powyższych granicach
województwo Brzeskie dzieliło się na dwa olbrzymie powiaty: Brzeski i
Piński (zobacz pozostałą część
województwa, dziś poza granicami RP >>).
Województwo Trockie
(>>) (...) ciągnęło się pasem miejscami wąskim na mil
kilka, ale długim na mil 50, z północy od granic Kurlandyi na południe
do Narwi i Podlasia. Granicę północną tego województwa stanowiła
Kurlandya i Semigalia, ścianę wschodnią województwo Wileńskie i części
Nowogródzkiego; od południa leżało Podlasie; na zachodzie także od rzeki
Narwi do Augustowa Podlasie, dalej Prusy książęce i księstwo Żmudzkie aż
po Kurlandyę. (...) podzielone zostało na 4 powiaty: Trocki, Kowieński,
Upicki i Grodzieński. Pierwsze trzy, od granicy pruskiej przez Niemen do
Trok i pasem na północ do Kurlandyi ciągnące się, były tak zwaną Litwą
Wyższą (Aukstote). (Gloger, 1903) (zobacz
pozostałą część województwa, dziś poza granicami RP >>).
Naturalnym uzupełnieniem tej strony jest
część lubelska (>>)
serwisu nepomuckiego
Województwo
Podlaskie graniczyło na północy z
województwem Trockiem i Prusami, która to granica przecinała jezioro
Rajgrodzkie, w połowie pruskie. Wschodnia ściana między Podlasiem a
województwem Trockiem zaczynała się od Augustowa i biegła na
południe z korytem rzeki Nietty do rzeki Biebrzy czyli Bobry, a od
Bobry z korytem rzeki Brzozowej koło wsi Jaćwieże i ze strugą
Kamionką do wsi Brzozowej-korony, a stąd do miasteczka Wasilkowa i
Białegostoku, tak, że Wasilków w województwie Trockiem, a Białystok
leżał na Podlasiu. Od rzeki Supraśli pod Wasilkowem biegła granica
sucha na południe aż do wsi Gródka nad Narwią, przy ujściu Narewki,
potem brzegiem zachodnim puszczy Białowieskiej, która już do
województwa Brzesko-litewskiego należała. Sucha ta granica,
okrążywszy podlaskie Kleszczele, dochodziła rzeki Nurca o milę
powyżej Bociek i biegła znowu na południe w górę Nurca, a dalej
suchym lądem aż do Niemirowa nad Bug i od Buga na południe aż pod
Parczów, tak, że: Janów, Biała, Łomazy i Wisznice leżały w
województwie Brzesko-litewskim, a Międzyrzec, Rossosz i Horodyszcze
na Podlasiu. Ale był to wąski południowy cypel województwa
Podlaskiego, bo od Parczowa i Wohynia, położonych w województwie
Lubelskiem, zaczynała się już granica zachodnia Podlasia, najprzód z
ziemią Łukowską, a od rzeki Liwca w pobliżu Siedlec, z Mazowszem (Gloger, 1903).
uwaga: we wrześniu 2016 roku
w wyniku połączenia Białostockiego Muzeum Wsi i Działu Etnografii,
wyłączonych ze struktur Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, powstało
Podlaskie Muzeum Kultury Ludowej. Skansen leży w Wasilkowie (gmina
Wasilków, powiat białostocki), a więc już na terenie dawnego
województwa
trockiego (>>).
Przeniesiono tam liczne figury Jana N., które dawnej znajdowały się
w zbiorach Muzeum
Podlaskiego w Białymstoku. To powód, dla którego z tego miejsca
zniknęło kilka wpisów - odnajdziecie je w nowej lokalizacji
-
Białystok (gm. i pow. Białystok, ): drewniana barokowa figura z II
połowy XVIII wieku (1758? 1771?) ustawiona była niegdyś przy mostku nad rzeką
Białą, przy ulicy Świętojańskiej (dawniej Kleindorf) i wjeździe do
miasta traktem warszawskim - i niedaleko pałacu, fundacji Jana
Klemensa Branickiego. Przypisywanie autorstwa tej rzeźby nadwornemu
rzeźbiarzowi hetmana Janowi Chryzostomowi Redlerowi nie jest już, w
świetle nowych badań, brane pod uwagę. W roku 1863, w ramach represji popowstaniowych,
Rosjanie zrzucili rzeźbę do rzeki. Mieszkańcy wyłowili ją i
przenieśli do fary. Według jednego ze źródeł rzeźba przechowywana
była (jest?) w starym ("Białym")
kościele fundacji Wiesiołowskich. Według innego źródła - zaginął w XIX wieku.
Mocna jest hipoteza (J.Moroszek, 1997), iż Jan z kościoła
Zmartwychwstania (zobacz niżej) jest tym oryginalnym, który stał na
moście
Białystok (gm. i pow. Białystok, ): 13 listopada 2011 roku na
początku
mostka na rzece Białej stanęła, po 148 latach przerwy, figura Jana
N. Statua odlana z brązu to praca absolwentki krakowskiej ASP
Ewa Gołofit, a współautorem jest jej mąż Mirosław Gołofit. Na skutek decyzji jury
postać została zmodyfikowana w stosunku do projektu konkursowego, który zdobył druga nagrodę (moim zdaniem na
niekorzyść, zobacz niżej). Odlana została w Krakowie. Nieco ciężka, ustawiona na
prostopadłościennym cokole. Jan w birecie na lewym ramieniu trzyma
krucyfiks ułożony na palmie, prawą wykonuje niezdecydowany ruch.
Lewa noga wysunięta do przodu, co jednak nie daje wrażenia
klasycznego kontrapostu. Inicjatywę odtworzenia rzeźby podjął swego czasu Krzysztof Sawicki, wiceprezydent
Białegostoku, w jednym z wywiadów (GW, 2004-01-08). 14 maja 2011
"Nasz Dziennik" opublikował artykuł z informacją, że przy
odtwarzanym w stylu barokowym (co ostatecznie się nie sprawdziło)
mostku na Białej stanie przywrócona dwumetrowa figura Jana N.
Białystok (gm. i pow. Białystok): w konsekwencji decyzji o
odtworzeniu Nepomuka na moście na Białej ogłoszono konkurs, który
rozstrzygnięty miał być do końca maja 2011. Na konkurs wpłynęło 11
prac w formie gipsowych modeli. Nie przyznano pierwszej nagrody, gdyż uznano, że zaproponowane Nepomuceny są ... zbyt historyczne. Wg Anny Pieciul z Urzędu
Miejskiego w Białymstoku "miał to być konkurs na rzeźbę
współczesną, nawiązującą do ikonograficznego przedstawienia
świętego. Tymczasem artyści raczej trzymali się kurczowo
XVIII-wiecznego wzorca". Najwyższą drugą nagrodę zdobyła absolwentka
krakowskiej ASP Ewa Gołofit, a trzecią - absolwent tej samej uczelni
Mirosław Gołofit, którego pracę prof. Jadwiga Szczykowska-Załęska
uznała za najlepszą. Nadesłane prace pokazano na wystawie oraz w witrynie
galerii przy ul. Legionowej. Na zdjęciu
poniżej cztery spośród jedenastu prac konkursowych - ciekawe, gdzie
prace te odnajdą się po zamknięciu wystawy - obiekty nie zostały
zaliczone do spisu Janów Podlaskich (uzup.: GW Białystok --> P.S.)
[gm. Białystok, pow. Białystok]: tutejsze Muzeum Podlaskie
chlubi si e kolekcją drewnianych figur Jana N. z Podlasia i
sąsiedniego woj. trockiego. W
nawiasach kwadratowych numery katalogowe Muzeum oraz z katalogu "JN święty przydrożny",
jeśli rzeźba tam była
[MB/E/4145][nr kat. 3] Drewniana nieco zniszczona figura Jana N. z XIX wieku pochodzący z
z nieustalonej miejscowości białostocczyzny, dziś w
muzeum w Białymstoku. Drewno polichromowane, wysokość 65 cm. Był obecny na wystawie "Jan Nepomucen Święty
Przydrożny"
[MB/E/2959][nr kat. 4] Figura Jana N. z 1826 roku, pochodzący z nieustalonej
miejscowości, na codzień w Muzeum
Podlaskim w
Białymstoku. Drewno polichromowane, wysokość 75 cm. Była obecna na wystawie "Jan Nepomucen
Święty Przydrożny"
[MB/E/2576][nr kat. 5] Figura Jana N. z utrąconymi dłońmi pochodząca
z nieustalonej miejscowości, dziś w Muzeum Podlaskim w
Białymstoku. Drewno polichromowane, XIX wiek, wysokość 30 cm. Była obecna na wystawie "Jan Nepomucen
Święty Przydrożny"
[MB/E/2342] Muzeum Podlaskie przechowuje drzeworyt z
wizerunkiem Jana N. stojącego na niewielkim postumencie. Odziany jest on w
sutannę, rokietę i mucet, spod którego wystają fragmenty stuły. Na głowie
otoczonej promienistym nimbem i 5 stylizowanymi gwiazdkami - biret. Lewą ręką
święty trzyma na wysokości piersi krucyfiks, pochylając nad nim twarz. W prawej,
wyprostowanej dłoni gałązkę palmy. W lewym, górnym rogu otoczona obłokami i
opromieniona monstrancja (?), wokół niej 5 gwiazd. W prawym, dolnym rogu scena
spowiedzi w konfesjonale: z lewej klęcząca królowa, z prawej siedzący
spowiednik. W lewym, dolnym rogu scena śmierci św. Jana Nepomucena: stojący na
moście żołnierze z halabardami i wpadający w nurt rzeki męczennik. Przy filarze
mostu 5 gwiazd. Wzdłuż dolnej krawędzi grafiki, na wydzielonym polu napis oraz
sygnatura (a (białoryt). Drzeworyt słabo odciśnięty. Klocek powstał w roku 1840,
autor sygnowany MS, odbitka po tej dacie (nad: BSM, źródło:
Wirtualne Muzeum Drzeworytów Ludowych przy Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie)
Barokowy drewniany Jan N., w aureoli z gwiazdami,
adorujący krzyż. Poddany niedawno restauracji przez ADZ, do
zobaczenia w neobarokowym kościele pw. Zmartwychwstania Pańskiego
(dawniej w Wyższym Archidiecezjalnym Seminarium Duchownym). Był obecny
na wystawie "Święty Przydrożny". W roku 1996 (J.Maroszek)
pojawiła się mocna hipoteza, że jest to obiekt tożsamy z wyżej opisanym
pierwotnym Janem z ulicy Świętojańskiej i Białego Kościoła. Obiekt był
obecny na wystawie "Jan Nepomucen święty przydrożny" (2004, zobacz
więcej >>)
Na Wystawie Rolniczo-Przemysłowej, którą oglądać
można było w Białymstoku w latach 1928-32, jednym z obiektów była
drewniana chata kurpiowska. Przed nią postawiono drewnianą figurę Jana
N. w typie właśnie kurpiowskim, na wysokim słupie jak w Olszewce,
Baranowie czy Cierpiętach. Sama rzeźba jest bardzo, ale to bardzo
podobna do figury autorstwa Łukasza Raczkowskiego z
Kadzidła, przeniesionej potem do Muzeum Kultury Kurpiowskiej w
Ostrołęce, prezentowanej na wystawie "Święty Przydrożny" (nr kat. 24, MOO/E/2861). Prawie płaski biret
z krzyżykiem na głowie Jana jest tak unikalny, że
autorstwo tego twórcy jest niemal pewne, natomiast czy jest to ta sama
figura, bardzo podobna figura Ł.R. z Lemanu (nr kat. 21) czy inna
siostrzana figura wykonana przez tego samego twórcę i czy w ogóle ona
jeszcze istnieje - jednym słowem jakie były losy tej rzeźby po
zamknięciu wystawy - pozostanie na zawsze
zagadką. Rzeźba wyposażona jest w krzyżyk w prawej i palmę w lewej
dłoni. Długa stuła (zobacz również figury Ł.R. z miejscowości Brzozowy
Kąt, Jazgarka, Ostrołęka/Kadzidło)
Figurka Jana N. z lat 90. XX wieku znajduje się w
kapliczce na słupie przy skrzyżowaniu. Styl ludowy, czarna szata, biret,
mały krzyżyk w lewej ręce. Identyfikację potwierdzają publikacje Marty
Wróbel (nad: Pietrosul)
Po lewej stronie kościoła jest duża domkowa kapliczka
(zamknięta), a koło niej stała do niedawna identyczna jak ta na granicy z Gniłą (zobacz niżej) kapliczka
słupowa, z identycznym jak tam Nepomukiem. Tak jak i tamta była to
kopia obiektu z 1802 roku, opatrzona tabliczką informacyjną. Niestety w
roku 2019 stwierdzono, że kapliczka zawaliła się, a figura zniknęła -
być może jest obecnie przechowywana w kościele lub w pomieszczeniach
parafii (uzup: Pietrosul)
Po prawej stronie domkowej kaplicy, zaledwie kilka metrów od
kapliczki nepomuckiej nr 1 (zobacz wyżej), stoi bardzo podobna kapliczka
zastępująca oryginał z XIX wieku, z podobną współczesną rzeźbą,
opatrzona tabliczką informacyjną (zobacz też figurę JN z tej
miejscowości w skansenie w podbiałostoskim Wasilkowie
(trockie >>) - Podlaskim Muzeum Kultury Ludowej [dawniej nr
MB/E/213] - być może pochodzi z tego obiektu?)
Wyjeżdżając drogą na północ natknąć się można, za
wsią, na miejscu dawnej karczmy, na następnego identycznego Nepomuka
(znowu kopia, znowu współczesna rzeźba, znowu tabliczka)! Jedynym
wyjaśnieniem tego fenomenu jest to, ze miejscowi (ksiądz?) uznali Jana
N. za najbardziej reprezentatywnego spośród tutejszych świątków i
potraktowano go jako matrycę umieszczając w miejscu wszystkich
istniejących tu niegdyś kapliczek wszelkiego wezwania. Mimo błędów
ikonograficznych i pewnych nieścisłości historycznych - pochwalamy!
Stoi tu, naprzeciwko przystanku PKS, rekonstrukcja kapliczki Jana N. z Gajku z
czasów rozbiorów, która w roku 1938 rozstała przeniesiona do Gniłej, a około roku 1970 ostatecznie
zniszczona. Zrekonstruowana kapliczka została przeniesiona z Gniłej
(zobacz niżej) nieco na zachód, na pobocze pobliskiej drogi, już w
granicach Pogorzałek. W środku do niedawna rezydowała współczesna, identyczna jak
trzy figury z Pogorzałek (zobacz wyżej), niezbyt kanoniczna, coś na
przełomie Nepomuka i Frasobliwego. Ale typowy dla okolic Knyszyna
kształt kapliczki oraz ubiór upewniają nas co do identyfikacji
Naszego Ulubionego Świętego. Na słupie tabliczka informacyjna. W
roku 2019 stwierdzono, że wewnątrz nie już seryjnej opisanej powyżej
figury, a jej los nie jest nam znany. Na jej miejscu znalazła się inna
rzeźba Jana N. (zobacz opis obiektu poniżej)
W opisanej powyżej rekonstrukcji kapliczki Jana N. z
Gajku z czasów rozbiorów około
roku 2019 umieszczono - na miejscu usuniętej (?, zobacz wyżej) seryjnej figury takiej samej jak w
innych kapliczkach w tej miejscowości - inną
rzeźbę Jana N., oddaną z większą ilością detali, w birecie, ze stułą i
krzyżem na środku piersi (nad: Pietrosul)
-
Gniła
(gm. Dobrzyniewo Kościelne, pow. Białystok): była tu figura Jana N.
w słupowej kapliczce z Gajku z czasów rozbiorów. W roku 1938
rozstała przeniesiona do Gniłej, a około roku 1970 ostatecznie
zniszczona. Figury już nie ma, a rekonstrukcję kapliczki
przeniesiono nieco na zachód, na pobocze pobliskiej drogi, już w
granicach Pogorzałek (zobacz wyżej). Usytuowanie kapliczki w tym
miejscu świadczy, wg tablicy informacyjnej, o pierwotnej lokalizacji
wschodniego przysiółka wsi Pogorzałki, przeniesionego później na
wyższe miejsce
Pietkowo (gm. Poświętne, pow. Białystok): wysoka murowana
bielona kapliczka w postaci słupa zdobionego płycinami, najwyższa
ażurowa, a wewnątrz drewniana figurka Jana. Obiekt ustawiono koło
XIX-wiecznej fabryki (cukrownia?), niedaleko rozstajów dróg
Na
zbiorczym zdjęciu z wystawy nepomuckiej "Święty Przydrożny"
(Białystok/Łomża/Ostrołęka 2003-04) ten w dolnym rzędzie, z wielkim
krzyżem w prawej ręce to Jan N. z Jezierzyska autorska Siedleckiego,
z początku XX wieku (własność Adolfa Siedleckiego)
Współczesna drewniana figurka Jana N., utrzymana w
stylu ludowych Janów z Kurpi i Podlasia, w kapliczce wykonanej z
wydłubanego pnia. Dawniej umieszczona była na fasadzie domu
sąsiadującego z odbudowywanym zamkiem Zygmunta Augusta (Tamożni), zaraz za mostem
i po północnej stronie Narwi, dzisiaj na podwórzu tego domu (uzup: A.D.)
(zobacz też dwa obiekty prezentowane na wystawie w Tykocinie w roku 2005
>>)
Obraz św. Jana Nepomucena, ufundowany przez Sarnacką,
chorążynę mozyrską znajduje się w tutejszym kościele parafialnym od roku
1788. Aktualnie wisi w lewej nawie, nad konfesjonałem. Obraz jest
ciekawy, Jan stoi przy meblu, który wygląda jak siedzisko stalli. Na nim
kolumna z draperią. Jan prezentuje nietypowy gest, w ręku trzyma mały
krzyżyk opierając go na otwartej księdze. Obok znajdują się kielich
(unikat!) oraz czaszka. W tle jedno przęsło mostu i abstrakcyjny
krajobraz z rzeką (nad: Pietrosul)
Przy skrzyżowaniu brukowanych dróg, w ceglanej neoromańskie kapliczce Najświętszego
Serca Jezusa z 1900 roku, w zdobionej ząbkami z blachy wnęce nad
wejściem, umieszczono niewielką drewnianą polichromowana figurkę Jana N.
Z lewej strony głowy znalazła się wielka blaszana gwiazda. Bardzo
kolorowa peleryna, czarny biret, stuła
Nieistniejąca srebrna tabliczka wotywna z wizerunkiem
św. Jana Nepomucena, ofiarowana wraz z monstrancją tutejszej unickiej
cerkwi w 1784 roku przez kolatorów - braci Łukasza Michała, Macieja
Kazimierza i Ignacego Łęskich (nad: Pietrosul)
W roku 1899 w tutejszej prawosławnej kaplicy było
przedstawienie św. Jana Nepomucena , które brane było za wizerunek św.
Jana Chrzciciela. Jego losy nie są znane (nad: Pietrosul)
W tutejszym Muzeum Kapliczek jest ludowa figurka Jana N. Jest to drewniana polichromowana (czerwona
peleryna i stuła), w czarnym płaskim birecie, współczesna rzeźba z krzyżykiem i
palmą w rękach, umieszczona w prostej kapliczce składającej się z tylnej
ścianki i dwuspadowego daszku (nad: Pietrosul)
W tutejszym Muzeum Kapliczek jest druga ludowa figurka Jana N. Jest to drewniana
biało-brązowa współczesna rzeźba z biretem, krzyżykiem i
palmą, umieszczona w prostej kapliczce składającej się z tylnej
ścianki i dwuspadowego daszku (nad: Pietrosul)
W tutejszym Muzeum Kapliczek jest trzecia współczesna ludowa figurka Jana N. Jest to drewniana
rzeźba z krzyżem i
palmą, umieszczona w prostej kapliczce składającej się z tylnej
ścianki i dwuspadowego daszku. Na dole sutanny wyrzezany krzyżyk (nad: Pietrosul)
Drewniana słupowa kapliczka z niedawno odrestaurowaną przez gminę
figurką Jana N. Nowy obiekt zastąpił starą kapliczkę
z destruktem figury JN (zobacz niżej)
Poza centrum miejscowości była tu zniszczona drewniana kapliczka z
destruktem figury Jana N. Był to
poprzednik niedawno odrestaurowanej przez gminę
obiektu (zobacz wyżej). Widoczna na zdjęciu kapliczka była górnym elementem (klatką) pozostałym ze starej kapliczki słupowej,
natomiast stara figura, ze względu na swój stan, zapewne już nie
istnieje (uzup: Pietrosul)
Drewniana kłodowa kapliczka z figurką Jana N. usytuowana na zachód od
wsi, niedaleko strumienia. Piękna stara ludowa figura, podobna do tych z
Przytulanki oraz z Kalinówki (obecnie w skansenie w Wasilkowie).
Kapliczka ma czterospadowy daszek zdobiony kutym krzyżem na półksiężycu (nad: Pietrosul)
Za płotem prywatnej posesji murowana kapliczka poświęcona Janowi N.
Rzeźba ludowa, drewniana ze śladami polichromii, w birecie, z
utrąconą prawą dłonią (widoczny otwór po mocowaniu), już bez atrybutów,
z drugiej połowy XIX wieku.
Podobna do figur z sąsiedniego Konopczyna (zobacz wyżej) oraz z Kalinówki (zobacz
niżej, obecnie w skansenie Wasilkowie) (uzup: Pietrosul)
Piękna drewniana kapliczka słupowa, zdaniem mieszkańców ponepomucka, niestety już bez figury Jana N.
Typ zbliżony do kapliczek w Kalinówce, Wyszowatem. czy Knyszynie. U jej
podnóża kamienny krzyż (uzup: Pietrosul)
[nr kat. 45] Figura Jana N. pochodząca z Wrocenia jest własnością parafii, dlatego
lokalizację tego obiektu przypisuję do tutejszego kościoła (uwaga:
źródło mówi o parafii z diecezji białostostockiej, nie precyzując o
którą chodzi, należy sprawdzić na miejscu). Jest to ludowa drewniana
rzeźba w płaszczu w krzyżyki, z małym krucyfiksem w prawej i palemką w
lewej dłoni. Podstawa okrągła, zapewne nieoryginalna. Była obecny na wystawie "Święty
Przydrożny"
(uwaga: zanotowałem niegdyś informację o istnieniu
innej figury Jana N. przy drodze wiodącej do promu na Biebrzy i pola namiotowego,
jednak in loco informacja nie potwierdziła się. pomylona
lokalizacja? należy sprawdzić w źródłach)
[nr kat. 36][MB/E/215] Współczesna drewniana figura Jana N. w tradycyjnej słupowej kapliczce za
zabudowaniami wsi, przy mostku na cieku wodnym.
Została tu umieszczona na miejscu starej rzeźby, która została zabrana najpierw do Muzeum Podlaskiego w Białymstoku
[MB/E/215],
a następnie trafiła do skansenu - Podlaskiego Muzeum Kultury
Ludowej w miejscowości
Wasilków pod Białymstokiem (zobacz niżej). Była prezentowana na
wystawie "Jan Nepomucen Święty Przydrożny" w roku 2004 [nr kat.
36]. Rzeźba podobna do tych z Konopczyna czy Przytulanki (zobacz wyżej)
Ruda (gm. Krypno, pow. Mońki): pusta drewniana kapliczka słupowa
w typie knyszyńskim, z metalowym krzyżem na czubku,
najprawdopodobniej ponepomucka (uwaga: sprawdzić!). Mocno
zniszczona, reperowana blachą
Trzcianne (gm. Trzcianne, pow. Mońki) / Białystok: na zbiorczym
zdjęciu powyżej największy Jan w centrum zdjęcia to Nepomuk z
Trzciannego z XIX wieku, dziś w muzeum w Białymstoku (nr MB/E/2362).
Był obecny na wystawie "Święty Przydrożny"
Archaiczna drewniana słupowa kapliczka ponepomucka, przy wjeździe do wsi
od północy, niedaleko
Biebrzy, przy Drodze Carskiej, na skrzyżowaniu drogi asfaltowej i
takiej z kocimi łbami. Niestety już pusta jak wiele innych. Forma tradycyjna
dla tych okolic - drewniana
klatka z trójstronnym ażurem na słupie, pod namiotowym blaszanym
daszkiem - przypominająca te z Gniły, Brzozówki czy Rudy (zobacz wyżej)
[nr kat. 42]
Na zbiorczym zdjęciu
z wystawy "Jan Nepomucen Święty Przydrożny" (2003/2004) widoczna
jest drewniana figura Jana N. pochodzącego z tej miejscowości. Jest to
- jak to widać na zdjęciu z nr 42 z katalogu wystawy, Nepomuk w niebieskim wdzianku, pochodzący z początku
XX wieku. Własność Krzysztofa Antoniuka
Przy kościele pw. Św. Trójcy znajduje się datowana na 2006 rok słupowa
kapliczka ze współczesną figurą Jana N. Całość wykonana w drewnie,
lakierowana (nad: M.O.)
W kościele pw. Św. Trójcy, w lewym ołtarzu przytęczowym, znajduje się
obraz Jana N. Święty stoi trzymając poziomo długi krucyfiks. U stóp ma
dwa aniołi, jeden z palcem przy ustach, drugi z palmą. Na nakrytym
ciężkim obrusem stole po lewej stronie leżą biret, księga i astrolabium
kuliste (rzadkość!) Tło lewej strony to szafa z książkami, po prawej
jakiś filar przykryty czerwoną draperią. na górze spośród obłoków
wychylają się trzy główki anielskie (uwaga: sprawdzić relikwiarz bądź
monstrancję stojącą na mensie) (nad: Pietrosul)
Przy drodze, około 100 metrów od mostu na Brzozówce i na północ od zabudowań
wsi, w roku 2014
postawiono słupową kapliczkę nepomucką z grubsza wzorowaną na tradycyjnych
obiektach z tej okolicy (zobacz też Jasionówka, Bargłów Kościelny). Na drewnianym trzonie, na którym umieszczono
napis "ŚW. / JANIE / NEPO / MU / CENIE / MÓDL
/ SIĘ -ZA NAMI / 2014 / ROK / A-W" jest klatka kapliczki z czterema toczonymi kolumienkami i
dwuspadowym daszkiem zwieńczonym krzyżem. Wewnątrz drewniana polichromowana pseudoludowa
figurka Jana N. z krzyżem w obu dłoniach, w birecie (nad: Pietrosul)
W kapliczce figurka Jana N. w zwieńczeniu domkowej kapliczki przydrożnej
zdbdowanej na planie sześciokąta.
Jest to umieszczona na domkowej kapliczce druga kapliczka, z
kolumienkami i spiczastym daszkiem zakończonym krzyżem. Rzeźba jest
prosta, mocno zniszczona - bez rąk, atrybutów, z zatartymi rysami
twarzy, z resztkami polichromii. Bardzo malowniczy obiekt
(nad: Pietrosul)
Drewniana figura w kapliczce na słupie stoi przy ulicy, tuż przy jednej
ze śluz Kanału Augustowskiego. Obiekt pochodzi z XVIII lub XIX wieku.
Rzeźba umieszczona w środku przedstawia świętego Jana Nepomucena - jest
to kopia oryginalnej starej figury rzeźba
skradzionej (>>) w latach 60-tych (zobacz
niżej). W roku 2007 kapliczka przeszła renowację i została całkowicie
przeszklona. Warto zwrócić uwagę na sposób zamontowania aureoli Jana w
nowej kapliczce - poziomo do sufitu zamiast do ramion świętego - oraz na
nietypowy kształt biretu, zbliżony do nakryć głowy duchownych
prawosławnych (uzup: Teo.P.)
Z kapliczki, o której mowa powyżej, w latach 60
skradziono >> oryginalną rzeźbę, na jej
miejsce wstawiając kopię. Plotka (?) głosi, że sprawcą był początkujący
student architektury, dziś wzięty architekt
Drewniana kapliczka słupowa z dębowego pnia, oszalowanego deskami, z
ludową figurą św. Jana Nepomucena, usytuowana
tuż przy moście nad rowem, który niegdyś był rzeką Cetynią. Została zbudowana przez mieszkańców tej
ulicy w roku 1806. Na tablicy, data fundacji - 1806, oraz daty
restauracji: 1841, 1902, 1961, 1992. Ostatnia renowacja kapliczki i
figury miała miejsce na jesieni 2018 roku (nad: A.R., uzup: Pietrosul)
Murowana kapliczka św. Jana Nepomucena z I połowy wieku XIX, znajduje
się przy drodze, w ceglano-kamiennym murze otaczającym dawny park
podworski - dziś stadion klubu "Kosovia". Wewnątrz ładna drewniana
polichromowana figura Jana N.
Karlusin (gm. i pow. Sokołów Podlaski): w tej miejscowości, dziś
przedmieściu Sokołowa, istnieje Jan N.
-
Kurowice (gm. Sabnie, pow. Sokołów Podlaski, ):
na dziedzińcu folwarcznym wzniesiono w końcu XVIII wieku oryginalną
kapliczkę słupową z arkadowymi przeźroczami, w których umieszczono
rzeźbę św. Jana Nepomucena. Wizja lokalna Pietrosula w grudniu 2010
dowodzi, że niestety figurki już nie ma, nie wiadomo co się z nią stało
(uwaga: należy pytać na miejscu)
Jabłonna Lacka (gm. Jabłonna Lacka, pow. Sokołów Podlaski): 1500 m
przed miejscowością, od strony Sokołowa, stoi barokowa kapliczka
przydrożna z 2 połowy wieku XVIII. Wewnątrz nowsza figura św. Jana
Nepomucena. Na jej wierzchołku widoczna jest srebrząca się (żelazna)
szubienica, a na niej zawieszone serce. Obiekty tego typu zwykle mają na
szczycie krzyż. Tu historia przedstawia się, według informacji na
stronach powiatu, następująco: "Około 1850 roku żył w Jabłonnie
Lackiej jeden z dziedziców, człowiek okrutny i pozbawiony uczuć. Miał on
młodszą o 12 lat żonę. Kobieta ta, niezwykle wrażliwa, czuła się samotna
we dworze, ponieważ mąż przebywał ciągle poza nim. Dni upływały jej na
rozmyślaniach i tęsknocie. To pchnęło ją w ramiona młodego rządcy.
Jednak pobożność i sumienie kazały jej wyznać swój występek księdzu
podczas spowiedzi. Mąż dostrzegł zmianę w zachowaniu żony i znając jej
charakter udał się do księdza, aby poznać przyczynę zmian. Ksiądz
związany tajemnicą spowiedzi nie wyjawił sekretu żony, za co dziedzic
kazał go powiesić. Gdy zaś zrozumiał swój błąd wyjechał z majątku i ślad
po nim zaginął. Miejscowa ludność w miejscu, gdzie stała szubienica, na
której powieszono księdza Jana, postawiła kapliczkę i umieściła figurę
św. Jana Nepomucena, który również jak głosi legenda został zamordowany,
gdyż nie chciał wyjawić tajemnicy spowiedzi. Kapliczka stoi do dziś na
zakręcie drogi, aby przestrzegać przed 'życiowymi zakrętami'". Ponieważ
figura jest identyczna jak te ze Studzienicznej, Szczerb, Turówki (pow.
Augustów), Parysowa (pow. Garwolin,
Mazowsze >>), Lesin Wielkich (pow. Szczytno), Przerośli
(pow. Suwałki), Ruśca, Kraczkowej-Bud (pow. Łańcut,
ruskie, Ziemia Przemyska >>), to można przypuszczać, że jest to odlew z
jednego wzorca, wykonany w tym samym warsztacie
Rozbity Kamień (gm. Bielany, pow. Sokołów Podlaski): ceglana
kapliczka z wnęką zamknięta oknem, wewnątrz szablonowa figura Jana N.,
polichromowana. Na cokole inskrypcja "św. Janie /
Nepomucynie / broń nas od niesławy / w życiu i wieczności".
Należy do grupy identycznych lub bardzo podobnych figur wykonanych
zapewne w jednym zakładzie, z jednego odlewu lub z nieco zmodyfikowanego
wzorca (zobacz identyczne Kurzeszyn,
Zabiele
czy Suche) oraz prawie identyczne
Lipniki Stare, Bieżuń
czy Janowo)
Sterdyń (gm. Sterdyń, pow. Sokołów Podlaski, ): w ołtarzu we wschodniej nawie kościoła św. Anny jest rzeźba
młodzieńczego Jana N., z krzyżem i biretem w ręku (nad: Pietrosul)
Przy
drodze do Kosowa Lackiego, przy mostku na cieku wodnym, usytuowana jest murowana neogotycka kapliczka
Jana N.
Wzniesiona w połowie XIX wieku na planie kwadratu, dwukondygnacyjna.
Naroża części dolnej ujęte lizenami, w przyziemiu od frontu dwie
prostokątne wnęki. Kondygnacja górna oddzielona od dolnej wydatnym
gzymsem, w górnej arkadowe przeźrocze (obecnie przeszklone). W nim - na
miejscu starej (zobacz niżej) - współczesna drewniana rzeźba św. Jana Nepomucena
autorstwa Lucjana Boruta z Drohiczyna, na zamówienie ks.
Romualda Michalczyka, proboszcza z Prostyni w latach 1976-86
(uzup: Pietrosul)
W XIX-wiecznej kapliczce przy
drodze do Kosowa Lackiego (zobacz wyżej) była niegdyś równie stara
figura Jana N., zapewne drewniana. W latach II wojny
światowej Niemcy zabrali do obozu w Treblince i do kapliczki
już nie wróciła (nad: Pietrosul)
Korczew (gm. Korczew, pow. Siedlce): w parku pałacowym jest
neogotycka studnia zwieńczona piaskowcową figurą Jana z około 1840 roku,
najprawdopodobniej projektu F. Jaszczołda, architekta pałacu.
Zobacz stronę pałacu w Korczewie!
Knychówek (gm. Korczew, pow. Siedlce, ):
ładna murowana trójkątna (!) kapliczka koło kościoła św. Stanisława
biskupa męczennika i św. Anny, w niej drewniany Jan N.
Na osi widokowej parku pałacowego przebiegającej poprzez bramę
wjazdową od zachodu, nieopodal mostku nad rzeką Liwiec, na wysokim cokole stoi barokowa, kamienna
rzeźba św. Jana Nepomucena otoczona ogrodzeniem z czterema niskimi filarkami zwieńczonymi kamiennymi
szyszkami. Jest to fundacja właściciela majątku -
Jakuba Ciecierskiego. W lipcu 2009 roku
rozpoczęto przygotowania do remontu, w listopadzie zakończył się
pierwszy etap renowacji (figura + fundament żelbetowy). Drugi etap
to wykonanie ogrodzenia. Figurę datuje się na II połowę wieku XVIII
(pojawiająca się gdzieniegdzie data 1727 jest mało prawdopodobna)
i rozważana jest hipoteza autorstwa nadwornego rzeźbiarza hetmana J.K.Branickiego, Potockich i Czartoryskich - Johanna Chrisostomusa
Redlera
Na granicy wsi Kownacisk i Krześlina lecz po
krześlińskiej stronie potoku, prawie na granicy Podlasia jest, według
albumu "Sztuka ludowa w Polsce" (który zresztą błędnie lokuje tę
miejscowość na
Sandomierszczyźnie >>), piękna kapliczka oparta na sześciu
kolumnach, kryta gontem. Wybudowano ją w pierwszej połowie XIX wieku,
była restaurowana w 1934 roku. Klasycystyczna, murowana z cegły,
tynkowana. Wewnątrz piaskowcowa polichromowana figura JN pochodząca
ponoć aż z
roku 1728, z widocznymi śladami niefachowej naprawy przy podstawie. W
roku 2015 okolica została zmeliorowana, a obiekt starannie odnowiony i
odmalowany, w tym wydobyte herby i inicjały fundatorów
(uwaga 1: według innego źródła figura jest z tego samego okresu co
kapliczka. Jest też możliwe, że kapliczka jest jednak XVIII-wieczna). Wyjątkowo malowniczy obiekt!
Współczesna seryjna (warsztat Schaefferów)
polichromowana figura Jana N. ustawiona na ceglanym
cokole, ofiarowana przez prywatna ofiarodawczynię. Jest to część zbioru rzeźb
ulokowanych koło groty nad cudownym źródełkiem, w miejscu, gdzie w
cudowny sposób uratowani zostali rycerze polscy idący na wyprawę przeciw Jaćwingom (nad: Pietrosul)
Współczesna kapliczka ze starszą (XIX wiek?)
drewnianą i polichromowaną figurą Jana N. powstała w
roku 2016 z inicjatywy pani wójt. Pobudki fundacji były nieco
zaskakujące. Wieś potrzebowała drogi, której budowa miała być
dofinansowana ze środków unijnych. Dodatkowe punkty w konkurencji z
innymi projektami miał dać istniejący obiekt kultu religijnego. Wybór
padł na kapliczkę nepomucką, która powstała w imponującym czasie dwóch
dni, choć jej forma jest zaskakująca - to spory blaszany daszek w
kształcie parasola zainstalowany na wysięgniku, który osłania rzeźbę
ustawioną na pniu drzewa. Niestety wniosek przepadł, budowa drogi pozostaje w planach na lata
następne. A kapliczka stoi (nad: M.Klimurczyk, za "Angora" nr 48,
27.XI.2016, za "Tygodnik Siedlecki" nr 44, 6.XI.2016). Nie są
znane wcześniejsze losy figury
Polichromowana drewniana figura Jana N. w drewnianej kapliczce
domkowej z półokrągłymi oknami i wejściem, z czterospadowym dachem.
Rzeźba w niewielkim kontrapoście, z malowanym zdobieniem komży, w
birecie i z poziomo trzymanym krzyżem (nad: Pietrosul)
W kościele św. Bartłomieja, na ścianie prezbiterium, zawieszono olejny obraz z wizerunkiem
dzierżącego krzyż i palmę Jana N. Jan stoi koło pulpitu z zamkniętą
Księgą, za nim nieco dziwaczna konstrukcja, która zapewne jest mostem. 1775 rok (nad: Pietrosul)
Znajduje się tu
okazała murowana bielona kaplica św. Stanisława z napisem milenijnym
"966 M 1966" oraz datą fundacji 1845, której szczyt stanowi kapliczka ze
współczesną (2005)
drewnianą polichromowaną figura Jana N. w półokrągłej wnęce. Jan jest
dziwnie wyposażony, ma bowiem w ręku coś na kształt pastorału -
faktycznie jest to kawał rury na jego podobieństwo wygięte. Rzeźba ta, ufundowaną przez Jana
i Jacka Kobylińskich i wykonana na wzór oryginału, łącznie z
niekanonicznym pastorałem, zastąpiła starą figurę, która po remoncie
znalazła schronienie w kapliczce na lipie (zobacz niżej) (uzup: TeoP, Pietrosul)
Stara rzeźba Jana N. pochodząca z połowy XIX wieku, pochodzącą z wieży
kaplicy św. Stanisława (zobacz wyżej), została uszkodzona po upadku w
czasie gwałtownej burzy. W roku 2005 została odrestaurowana staraniem
rodziny Kobylińskich, a następnie uroczyście poświęcona 16 lipca 2005
roku. Spróchniałe dolne partie rzeźby skrywa tkanina. Rzeźba nie została
umieszczona na swym dawnym miejscu - tam ustawiono kopię - lecz w
rozwidleniu ułomka dużej starej lipy w prywatnym skansenie - Galerii
Historii i Tradycji Waldemara Kosieradzkiego (? czy na ul. Targowej?). Jan jest dziwnie wyposażony, ma bowiem
w ręku coś na kształt pastorału - faktycznie jest to kawał rury na jego
podobieństwo wygięte, którą zachowano również po remoncie, mimo
niekanoniczności tego atrybutu (uzup: TeoP, Pietrosul)
Murowana kapliczka z niewielką figurką Jana N.
wszystko wymalowane było na biało gęstą farbą. Sytuacja zmieniła się
przeprowadzonym w nieustalonym czasie (po 2008 roku) remoncie, bo figura
od czasu remontu wygląda nieco inaczej. Ogólny kształt i fałdy szaty nie
zmieniły się, natomiast rysy twarzy wydają się inne. W odróżnieniu od
sta u poprzedniego rzeźba została pokryta barwnymi farbami. Pojawia się
pytanie: czy to efekt gruntownej renowacji, czy też zastosowano wariant
radykalny i w kapliczce pojawiła się nowa rzeźba? (uwaga: należy
ustalić, a jeśli to nowa rzeźba - ustalić losy starej!) (uzup:
Pietrosul, zobacz też Mierzynówkę)
Po lewej stronie kościoła
kamienna figura Jana N. na masywnym postumencie o kształcie walca,
niezłej klasy artystycznej, pomalowana. Rzeźba została przeniesiona pod
kościół po wojnie z miejsca zwanego Górką Św. Jana, na północ od Sarnak,
gdzie ustawiono ją 18 czerwca 1874 roku. Od tej pory miejsce stało się
ulubionym celem spacerów sarnaczan. W latach 60. Święty Jan musiał
opuścić górkę, z której zaczęto dobywać piasek i żwir. Do tej pory
zniwelowano wzniesienie. Figura została odnowiona w 2019 roku (uzup.: R.Z., Pietrosul)
Stare Mierzwice (gm. Sarnaki, pow. Łosice): we wnęce przydrożnej
kapliczki słupowej drewniana barokowa figura Jana N.
Huszlew (gm. Huszlew, pow. Łosice, ):
w neogotyckim kościele św. Antoniego Padewskiego są neogotyckie ołtarze
boczne, które posiadają ruchome zasłony z obrazami Józefa Buchbindera.
Lewy z nich przedstawia św. Jana Nepomucena
Na południowo-wschodnim skraju wsi usytuowana jest
murowana kapliczka, w której znajduje się drewniana polichromowana
figura Jana N. z I połowy XIX wieku (nad: Pietrosul)
Węgrów
(gm. i pow. Węgrów): na granicy miasta późnobarokowa figura przydrożna w
formie czworobocznego słupa na cokole. Na nim rzeźba św. Jana
Nepomucena. XVIII lub początek XIX wieku. W październiku 2005 zdjęto ją
z cokołu - do remontu. Jan nie miał już ręki, miał utrącony nos i
ogólnie był w bardzo złym stanie. Podczas wizji lokalnej 7.05.2006
widziałem Jana już na swoim miejscu. Cokół pięknie otynkowano
Miedzna (gm. Miedzna, pow. Węgrów): polichromowany Jan N. w Miedznej stoi
we wnęce w ścianie dziwnej, bo siedmiokątnej, lecz ciekawej kaplicy
MB okolonej starymi drzewami nad Liwcem
Niedaleko mostu na Liwcu, który stanowi granicę
Mazowsza i Podlasia, jest piękna barokowa kapliczka na planie trójkąta,
koniec XVIII wieku, fundacja Ossolińskiego. Murowana, trójboczna o
wklęsłych bokach, otynkowana. W części dolnej szerszy cokół oddzielony
gzymsem od kondygnacji górnej. Kondygnacja górna otwarta trzema arkadami
o narożach ujętych pilastrami, ze spływami wolutowymi. Nasadę obiega
profilowany gzyms podokapowy, zgierowany na pilastrach. Przykryta daszkiem
namiotowym, dachówkowym. W zwieńczeniu kuty z żelaza krzyż
równoramienny. Wewnątrz osiemnastowieczna, drewniana rzeźba św. Jana
Nepomucena (wpis do rejestru zabytków nr 1489/07 z 22.10.2007). Analogie
to kapliczki fundacji Stroińskich z Bychawy-Podzamcza i Mełgwi-Podzamcza (lubelskie >>)
W kościele Podwyższenia Krzyża Świętego (zobacz
wyżej), na północnej ścianie, znajduje się obraz z XVIII wieku "Św. Jan
Nepomucen spowiadający królową" (nad: Pietrosul)
W kościele Podwyższenia Krzyża Świętego (zobacz
wyżej) znajduje się drewniany rokokowy krzyż ołtarzowy, w którego
podstawie umieszczono wizerunki św. Wincentego a Paulo i św. Jana
Nepomucena (nad: Pietrosul)
Murowana kapliczka przy skrzyżowaniu
ulic, wystawiona
w 1863 roku w intencji powstańców koresponduje dziwnie z kapliczką
sprzed klasztoru karmelitów, wystawioną z kolei przez Rosjan dla
uczczenia stłumienia Powstania. Oryginalna figura ludowa Jana N. z tej
kapliczki zniknęła (5.2004)! Została SKRADZIONA (>>), chyba że zabrano ją na
wystawę do Białegostoku/Łomży/Ostrołęki i pozostała już w muzeum (uwaga:
do ustalenia)
W murowanej kapliczce z 1863 roku (zobacz wyżej), na
miejscu starej skradzionej (>>) bądź przeniesionej figury
Jana N., wstawiono nową pseudoludową rzeźbę z krzyżem i palmą w rękach
(nad: Pietrosul)
Drewniany Nepomuki w kiepskim stanie z
wystawy w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce, na co dzień w parafii w Bielsku.
Pochodzi z powiatu bielskiego, XVIII wiek, 54 cm. Czy jest on tożsamy z
Nepomukiem, który zniknął z kapliczki przy ulicy Ogrodowej (zobacz
wyżej)? Był obecny
na wystawie "Święty Przydrożny" [nr
kat. 1]
W tutejszym kościele, w górnej części ołtarza
umieszczono kwadratowy obraz przedstawiający Jana
N. trzymającego palec na ustach. Jan ten jest
nietypowy - nie ma zarostu (nad: R.K.)
W kościele św. Doroty Męczenniczki jest
drewniana polichromowana rzeźba św.
Jana Nepomucena z II połowy XVIII wieku (nr rej. B-92, poz.2),
remontowana w 2005 roku kosztem 5800 zł. Autor nieznany,
wysokość figury 127 cm. Był obecny na wystawie
"Święty Przydrożny" [nr
kat. 6]
Przy dawnej drodze z Orli do Narwi i koło cerkwi stoi piękny kamienny barokowy Jan
N. z ufundowany przez bądź przez hetmana Jana Klemensa Branickiego
(1689-1771, miał tu swój letni pałac), bądź przez jego klienta,
dzierżawcę a potem właściciela wsi, Andrzeja Węgierskiego herbu Wieniawa
(1701-1768), starostę koryckiego. M.Wardzyński przypuszcza, że mogło się
to stać z okazji narodzin syna pułkownika, Jana Walentego Węgierskiego w
roku 1755. Wydarzenie to datowałoby zatem powstanie rzeźby na ten
właśnie rok.
Lokalizacja przy cerkwi jest najprawdopodobniej oryginalna (mimo
konkurencyjnych teorii: cmentarz, skraj wsi, przy moście na Orlance oraz
zdjęcia z roku 1915, które dokumentuje chwilowy brak Jana na cokole) i
nie dziwi specjalnie - od fundacji w roku 1758 było to świątynia unicka. Rosjanie oddali ją jednak prawosławnym w 1839 roku.
Wtedy o rzeźbę upomnieli się katolicy z Bielska i postanowili ją zabrać.
Zdjęto ją już z cokołu, kiedy mieszkańcy wsi podjęli akcję odbicia
świętego. W walce Jan nieco stracił jedno ramię i aureolę z
gwiazdami, które zabrali bielszczanie. W roku 2012 miał miejsce podobny
konflikt, a raczej jego odwrotność, tym razem na tle środków koniecznych
na renowację rzeźby. Proboszcz parafii prawosławnej ogłosił podczas
nabożeństwa, bez jakichkolwiek konsultacji, że figura zostanie
przeniesiona, jako że "nie był świętym prawosławnym". Rzecznik
prasowy Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego potwierdził,
że parafii brak pieniędzy na forsowany przez konserwatora remont i stąd
pomysł pozbycia się JN i postawienia na jego miejscu kapliczki. Za Janem
ujęli się jednak mieszkańcy wsi. W roku 2016 remont ten ostatecznie
przeprowadzono, likwidując wyszczerbienia cokołu dowodzące chwilowe
usunięcie z niego Jana, dorabiając utrąconą lewą dłoń z mankietem, dwa
palce prawej dłoni, czubek nosa, ramiona krzyża i frontową część
ogrodzenia z drzwiczkami.
Cokół jest prostopadłościanem zaopatrzonym w gzyms i płyciny o wyciętych
ćwierćkoliście narożnikach, o widocznych śladach napraw. Figura
ustawiona jest w kontrapoście, w prawe ręce krucyfiks, lewa opuszczona i
pusta - być może była w niej niegdyś palma. Zarost i rysy twarzy z
głęboko wciętymi gałkami oczu i wydrążonymi źrenicami, nozdrzami i
ustami. Zastosowano zaawansowany technicznie zabieg polegający na
deformacji jednej strony twarzy celem korekty optycznej. Stąd wiadomo,
że najkorzystniejsze punkty obserwacji to frontalny i 3/4 z prawej
strony, co potwierdza skromniejsze opracowanie tyłu posągu. Precyzyjnie
cięte szaty - biret, sutanna, befka, rokieta wykończona koronką wierconą
świdrem, peleryna wiązana pod koloratką, buty o ściętych czubach. Ostre
załamania materii dające charakterystyczny dla lwowskiej szkoły rzeźby
rokokowej efekt giętej blachy. Rzeźbę otacza późnobarokowe kute
ogrodzenie, naprawione i uzupełnione po uszkodzeniach z początku i końca
wieku XX. Wątpliwości - wobec gestu lewej, pustej dzisiaj dłoni -budzić
może umieszczenie liścia palmowego pod krucyfiksem.
Pewny do niedawna związek - poprzez osobę fundatora - tej figury z Janem z
mostka na Białej w Białymstoku z 1758 roku, strącanym do rzeki przez Rosjan (zobacz
powyżej) jest ostatnio podważany. Traci więc swą atrakcyjność wersja
mówiąca, że figura ze Szczytów-Dzięciołowa po prostu nie spodobała się
hetmanowi i zesłał ją na prowincję, a na most przed swą główną siedzibą
zamówił nową rzeźbę. Hipotezę o autorstwie figury sprzed cerkwi
nadwornego rzeźbiarza hetmana Jana Chryzostoma Redlera obala, moim
zdaniem skutecznie, Michał Wardzyński ("Pomnik św. Jana Nepomucena w
Szczytach-Dzięciołowie — nieznane dzieło Sebastiana Fesingera?
Przyczynek do badań nad obecnością lwowskiej rzeźby rokokowej na
Podlasiu", IHS UW, Warszawa-Bielsk Podlaski 2018), który powołuje się na
jej podobieństwo z figurą Jana N. ze Szczerca pod Lwowem (zobacz >>),
nieznanego twórcy. W zamian Wardzyński proponuje przyjąć autorstwo
jednego z rzeźbiarzy szkoły lwowskiej i wskazuje na Sebastiana Fesingera
(?-1771)
Na rogu ul. Świętojańskiej (!) i Bielskiej ustawiono
kamienną barokową figurę Jana N. ustawiono na cokole
z kamieni polnych, zapewne wtórnie. Kontrapost, duża palma, krzyż na
lewym ramieniu, biret. Jest to XVIII-wieczna fundacja Józefa Franciszka
Sapiehy, stąd wysoka klasa artystyczna. Rzeźbę wykonał w roku 1741
bawarczyk Thomas Hütter (Tomasz Hutter) - były jezuita, żyjący w latach
1696-1745, osiedlony w Sandomierzu, a potem w Jarosławiu, być może
również autor figury JN w Pratulinie (pow. Biała Podlaska). Obiekt
należy do grupy barokowych rzeźb z Podlasia i okolic (Mordy, Boćki,
Szczyty-Dzięciołowo, Chmielów, Siemiatycze, Pratulin)
Przy bocznej drodze, w bliskości stawów stoi murowana
dwukondygnacyjna kapliczka z absydą, z roku 1856. W dolnej wnęce drewniana figura Jana N.
z pustymi już rękoma. Głowa rzeźby wydaje się nowsza i jest znacznie
bardziej prymitywna.
Na podstawie wyrzeźbiono koronę, berło i palmę oraz napis "Sancte Ioanes Nepomucenes / Ora pro Nobis
/ 18*56" - łacina
wskazuje raczej na fundację dworską (uzup: Pietrosul)
Na jednym z pilastrów na południowej ścianie w
kościele Trójcy Przenajświętszej do zobaczenia jest obraz Jana Nepomucena w
sukni srebrnej, częściowo pozłacanej, pochodzący kościoła w Mirze
(Białoruś,
),
przeniesiony tu w końcu lat 40-tych. Jan na klęczkach adoruje krucyfiks,
wokół głowy pięć gwiazd, w tle kolumna i draperie oraz świetlista chmura
z niewyraźnym wizerunkiem MB
W kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Stanisława
Biskupa i Męczennika, przy ścianie południowej, jest ołtarz św. Jana
Nepomucena, a w nim obraz Jana N.
W tym samym kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św.
Stanisława Biskupa i Męczennika (zobacz wyżej) była kiedyś figura Jana
N., wymienia ją bowiem pewne źródło. Niestety wg wizji lokalnej i
wywiadu z kościelnym nie zachowała się do
dzisiaj (uzup: Pietrosul)
W dawnej cerkwi zachował się wizerunek (konterfekcik) Jana N. Tak o nim mówi
źródło: "Spisanie przybyłych rzeczy z ofiar do cerkwi (...) Kanaczek srebrny
w gwiazdkę, we środku konterfekcik za szkłem św. Nepomucena, na sznurku
niebieskim jedwabnym. (...) Działo się w Korninie dnia 21 Septembris 1716"
("Księga cudów przed ikoną matki bożej w Starym Korninie dokonanych. Do
druku przygotował i wstępem opatrzył Antoni Mironowicz", Białystok 1997, s.
72. uwaga: sprawdzić stan aktualny) (nad: Pietrosul)
Drewniana kapliczka słupowa z polichromowaną figurką Jana N.,
zwieńczona zdobnym kutym krzyżem. Kapliczka upamiętnia śmierć zabitego
przez Kozaków powstańca styczniowego Jana Andraki. W miejscu kaźni syn
Jana Antoni wzniósł kapliczkę. Pierwotnie stała ona w otoczeniu brzóz. W
2006 roku została przeniesiona na drugą stronę drogi, przed nowy dom
(nad: Pietrosul)
W kościele parafialnym NMP, w drugim przęśle nawy bocznej
znajduje się ołtarz św. Wincentego, w którym umieszczono między innymi rzeźbę Jana N. z
około 1730 roku. Figura jest biała ze złoconymi butami i obramowaniami
stroju. Brak biretu, w rękach zamknięta Księga. Układ rąk może
wskazywać, że był w nich niegdyś jeszcze krucyfiks (uwaga: należy
rozwiać minimalne wątpliwości co do identyfikacji. Są tu też trzy inne
figury potencjalnie nepomuckie, ale o znacznie mniejszym stopniu
pewności - nie włączam do spisu)
Koło kościoła parafialnego NMP, w
obrębie ogrodzenia, znajduje się barokowa kolumna nepomucka. Na kolumnie
ustawionej na ośmiobocznym cokole stoi figura Jana N. z XVIII wieku
Przy drodze z Czarnej Średniej do Grodziska znajduje
się ceglana tynkowana czworokątna kapliczka wnękowa z początku XIX lub
końca XVIII wieku,
o proweniencji dworskiej. Kryta jest dwuspadowo dachówką, z ceglanym gzymsikiem. W niej, za metalową
kratą (po roku 1938 zastąpiła ona drewnianą balustradę), od 2011
(?) roku znajduje się nowa rzeźba, nawiązująca wyglądem do poprzedniej,
postawiona staraniem ks. Henryka Kosza. Stara figura została umieszczona
w kościele w Grodzisku (zobacz niżej). Ta zmiana związana jest z remontem
całego obiektu. W porównaniu do poprzedniczki nowa rzeźba ma inne rysy
twarzy, natomiast wiernie powtórzono fałdy szaty i
kształt biretu. Kapliczka na pewno nie zyskała w wyniku dodania tablic
informacyjnych i wybrukowaniem podejścia. W okolicy jest w
obiegu powiedzenie "Odwrócił się dupą jak św. Jan od Mierzynówki",
ponieważ rzeźba stoi tyłem do zabudowań wsi (zobacz też
Mężenin oraz podobne obiekty z Drohiczyna, Ostrożan, Osmoli)
W nowym kościele WNMP przechowywana jest barokowo-ludowa figura
Jana N. z drewna lipowego, fundacji dworskiej, pochodząca z kapliczki w Mierzynówce (zobacz
wyżej). Datuje się ją na początek XIX lub koniec XVIII wieku, In situ
zastąpiła ja nowa rzeźba, wykonana na wzór oryginału. Została poddana
pełnej konserwacji w roku 2010 przez Joannę Polaską (nad: Pietrosul)
W lewej nawie katedry odnalazłem konfesjonał, w
którego szczycie umieszczono współczesny portret Jana N. Nie jest to
wielkie dzieło sztuki, ale prezentuje się całkiem sympatycznie
W Muzeum Diecezjalnym
przechowuje się bardzo
ładną figurę Jana N. Drewniana, wysokości około 1 metra, krzyżyk
niewielki, dorabiany, pęknięcie z boku głowy. Podpis głosi: XVIII/XIX
wiek, parafia
Platerów. (pow. Łosice, gm. Platerów) Pochodzi ona z
platerowskiego kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego lub z plebanii przy
tej świątyni (nad: S.Ł., uzup: Pietrosul)
W Muzeum Diecezjalnym przechowuje się drugą figurę
Jana N. Wysokość 35 cm, autor nieznany, drewno ze śladami polichromii, Była obecna na wystawie "Jan Nepomucen święty przydrożny"(zobacz >>)
i znalazła się w jej katalogu pod nr kat. 44 (uzup: Pietrosul)
Na południowym skraju wsi, w arkadowej kapliczce o
potężnych kolumnach zwieńczonej blaszanym daszkiem umieszczono figurę
Jana N. (nad: JeJo via M.O.)
Drohiczyn (gm. Drohiczyn, pow. Siemiatycze, ):
murowana tynkowana czworokątna kapliczka przy ulicy Mieszka I, przy
skrzyżowaniu z Świętojańską, we
wnęce XVIII-wieczna drewniana figura Jana N. Ostatnio zlikwidowano kratę
oddzielającą Jana, a u jego stóp złożono zniszczone drewniane
atrybuty - krzyż i palmę
Ostrożany (gm. Drohiczyn, pow. Siemiatycze): ceglana tynkowana
kapliczka na planie prostokąta, ze schodkowym szczytem, z 1920 roku. Od frontu nisza z barokową
figurą Jana N. z II połowy XVIII wieku
Ostrożany (gm. Drohiczyn, pow. Siemiatycze, ): w lewym bocznym ołtarzu
kościoła parafialnego znajduje się obraz nepomucki z II połowy XVIII
wieku, barokowy. We wnętrzu biblioteki (?) Jan na klęczkach adoruje
trzymany krucyfiks. W rogu widać globus-astrolabium sferyczne (zobacz
>>) -
tajemniczy obiekt, którego symboliki wciąż poszukujemy (porównaj
Janów Podlaski, Czerwińsk, Łomża, Siedlec, Szczuczyn, Czudec, Tarnowskie Góry i inne),
na stole przed szafą z książkami leży czapka
Ostrożany (gm. Drohiczyn, pow. Siemiatycze, ): w kościele parafialnym
znajduje się klasycystyczny
relikwiarz (>>) Św. Krzyża i Jana Nepomucena! Wykonany ze złoconej miedzi
w formie równoramiennego krzyża z owalem w środku, na wysokiej stopie.
Połowa XIX wieku. Na rewersie owalu miniatura Jana N. w ramce z
filigranu wypełnionej perłami, okolonej medalionami z relikwiami
wykonanymi ze srebrnych pasmanterii
Dołubowo (gm. Dziadkowice, pow. Siemiatycze): przydrożna murowana
kapliczka z 1918 roku, w niszy na drugiej kondygnacji Jan w manierze
barokowej
Lubiejki (gm. Milejczyce, pow. Siemiatycze,
):
murowana dwuczłonowa kapliczka kryta dwuspadowym daszkiem, a w niej, we
wnęce górnego piętra, kamienna figura Jana N. Malowanie kapliczki i
figury zmienne w czasie
W kościele parafialnym Matki Bożej Bolesnej znajduje się
drewniana polichromowana rzeźba Jana w stylu prowincjonalnego baroku z II połowy
XVIII wieku. Podobna do figury oferowanej w warszawskim antykwariacie,
miała utrącone dłonie, a w trakcie niedawnego remontu odtworzono je
niezbyt udatnie. W nich krzyż trzymany prawie poziomo
Na zachodnim skraju wsi usytuowana jest murowana kapliczka
z sygnaturką, o formach nieco neoromańskich. Szpeci ją nieco pleksiglasowy przedsionek. Wewnątrz ładna
drewniana polichromowana figura Jana N. z krzyżem w lewej ręce, a
aureoli z gwiazdami, między które wpleciono kwiaty. Wydaje się, że
krucyfiks nie jest oryginalny i jego położenie nie jest właściwe
Późnobarokowa bielona rzeźba św. Jana Nepomucena
z II połowy wieku XVIII. Wzrok skupiony na krucyfiksie
trzymanym a prawym przedramieniu. Lewa ręka pusta, może
kiedyś była w niej palma? Biret, precyzyjnie oddane szaty i
bardzo sroga mina. Rzeźba znajduje się w nowszej,
przydrożnej kapliczce z II połowy wieku XIX. Stoi przy
mostku, niedaleko kościoła i starej plebanii, na zakręcie drogi
i tuż koło mastku na Broku. W lecie 2013
roku figury nie było w kapliczce, która była w trakcie
gruntownego remontu. Niestety otoczenie obiektu zmieniło sie
na niekorzyść, jest tu wielki parking, a chodniki wyłożono
kostką bauma
W tej miejscowości nad Brokiem, przy zakręcie drogi kapliczka drewniana z
szablonową polichromowaną rzeźbą Jana N. Ostatnio (2018?)
doczekała się renowacji (uzup: Pietrosul)
Przysadzista ceglana kapliczka z 1950
roku kryje ciekawszy od siebie obiekt - destrukt drewnianej
polichromowanej gołogłowej rzeźby Jana N. z XIX wieku. Jest
to niezłej klasy figura przedstawiona w barokowej jeszcze
manierze (typ figura serpentinata). Brak rąk oraz
dolnej partii nie pozwala w pełni cieszyć się walorami
rzeźby. Malowanie wtórne - srebrzysta biel, złoto, czerń.
Obok ustawiono dziwaczny obiekt - ni to putto, ni to tralka
- również posrebrzony. Kapliczka stoi na zachodnim skraju
wsi, przy drodze i w bliskości potoku Strużynka (nad: Pietrosul)
W tym starym zaścianku Szepietowskich na miejscu barokowej rzeźby św. Jana
Nepomucena przekazanej do kościoła w Dąbrówce Kościelnej
(zobacz niżej) w roku 2008 pojawiła się kopia autorstwa Leszka Wawrzaszka -
może i niezła, ale gdzie jej do oryginału! Jan ma nieco inne
spojrzenie, całkowicie źle zinterpretowano gest uniesionej lewej
ręki, a krzyż, który mu wręczono woła o pomstę do nieba i sugeruje,
że Jana N. ukrzyżowano a nie utopiono! Rzeźbę chroni nowa drewniana
kapliczka wykonana na wzór tej z Tarnowa przez Andrzeja
Gorzkowskiego, nawet udaną, choć nieco zbyt masywną i razi masywny
betonowy podest i toporny krzyż na szczycie (uwaga: dawniej obiekt
zaliczony do Szepietowa Podleśnego) (uzup: Pietrosul)
Starą rzeźbę Jana N. z Szepietowa-Wawrzyniec (zobacz wyżej) po konserwacji przekazano do
kościoła św. Anny w Dąbrówce Kościelnej i umieszczono na
przyściennej konsoli. Dawniej stała w plenerze, osłonięta w
późniejszych latach metalowym daszkiem. Jest to piękna barokowa rzeźba
z około połowy XVIII wieku (jedno ze źródeł podaje rok
1801), ufundowana przez właściciela majątku Szepietowo-Wawrzyńce – Kazimierza Szepietowskiego (uzup: Pietrosul)
W
Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka
(skansenie)
w Ciechanowcu, które to miasto jest granicznym grodem
Mazowsza, przechowuje kamiennego Nepomuka z
Drewnowa-Łubów (gm. Boguty-Pianki, pow. Ostrów Mazowiecka) z XIX
wieku. Głowa jest rekonstruowana. Był obecny na wystawie "Święty
Przydrożny"
W Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka (skansenie)
przechowuje się fragmenty cokołu, z herbem rodu Ossolińskich – Toporem,
pochodzące z
pomnika Jana N. z 1728 roku, który stał przy grobli na Nurcu na Ruskiej
Stronie, czyli lewobrzeżnej części miasta (nad: Pietrosul)
Przy drodze Ciechanowiec-Perlejewo stoi piękna bielona
murowana kapliczka kryta gontem, z niebieskim półokrągłym oknem
z drewnianą polichromowaną rzeźbą Jana N. Fotografia tego
obiektu znalazła się w folderze wystawy "Jan Nepomucen święty
przydrożny"
Kułaki (gm. Ciechanowiec, pow. Wysokie Mazowieckie): w tej
miejscowości znanej też pod nazwą Kołaki, przy potoku i stawie,
stoi nowo postawiona w 2000 roku kapliczka na miejscu starej,
drewnianej. Rzeźba Nepomucena została odnowiona, jest drewniana,
wykonana w manierze ludowo-barokowej. Krzyż trzymany przez
świętego całkiem nowy
Przy mostku na Rudce, przy żużlowej drodze
stoi pięknie usytuowana słupowa kapliczka nepomucka z drewnianą figurą
Jana N. Restaurowana w latach 1920 i 1948 oraz przebudowana w 1988 roku.
Około roku 2019 na nowo tynkowana (nad: R.Z., uzup.: Pietrosul, R.G.)
Przechodzisko (gm. Drelów, pow. Biała Podlaska): ludowa rzeźba Jana
N. z XIX wieku w drewnianej kapliczce z 1939 roku, umiejscowionej wśród
drzew i chronionej murowanym płotkiem (nad: Pietrosul)
Rossosz (gm. Rossosz, pow. Biała Podlaska,
):
naprzeciwko kościoła św. Stanisława stoi słupowa kapliczka murowana z
roku 1849, wewnątrz żeliwna (!) figurka św. Jana Nepomucena z II połowy
XIX wieku. Wykazuje ona (co zauważył Pietrosul) daleko idące
podobieństwo do figurki umieszczonej na szczycie kapliczki w
podostrołęckim Muszyństwie
(Mazowsze - Ziemia Łomżyńska >>) i w Łomazach (zobacz niżej) - zapewne odlewy powstały w tym
samym zakładzie, różne są tylko podstawy
Piękna murowana kapliczka, bogato profilowana, we
wnęce figura Jana N. Fundowana w roku 1747 (wg innego źródła w II
ćwierci XVIII wieku) przez wybitnego
proboszcza międzyrzeckiego biskupa krakowskiego Andrzeja Załuskiego,
który wybudował ogrodzenie, dzwonnicę i tę kapliczkę koło kościoła św.
Mikołaja
[PC00207] Za mostem, na skraju miasta od zachodu, niedaleko
rzeczki Piszczki, znajduje się
murowana kapliczka ponepomucka. Była w niej dobrej
klasy XVIII-wieczna figura Jana Nepomucena, wyjątkowo dynamiczna, w krzyżem i księgą w ręce.
Została skradziona (>>) w styczniu 1995. W ostatnich latach zmieniło sie otoczenie kapliczki
- nie muszę dodawać, że stare drzewa obok niej zostały zastąpione tujami
-
Podlasie(?): w pewnej książce znalazłem stare
zdjęcie drewnianej słupowej kapliczki nepomuckiej z nieznanej
lokalizacji. Doświadczenie każe mi ulokować to miejsce na Podlasiu lub
północno-wschodnim
Mazowszu (>>). Obiekt zapewne
już nie istnieje
Podlasie: kapliczka nepomucka znaleziona i
sfotografowana przez M.N. gdzieś nad Biebrzą, podczas przemierzania
Drogi Carskiej, z dziwną drewnianą figurą Jana N. Rysy twarzy i kontur
biretu dziwnie przypominają Jana z Kalinowki Kościelne2 (zobacz wyżej),
dziś w zbiorach muzeum w Białymstoku, natomiast zamiast tułowia ma on
masywną bryłę, bez wyodrębnionych rąk. Zapewne to skutek niefachowych
napraw
Wystawa "Jan Nepomucen Święty
Przydrożny" 2003/2004
Wystawa w muzeum w Tykocinie (2005)
(16)
Na wystawie prezentowanej w Muzeum Podlaskim w
Białymstoku, Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce i Muzeum
Północno-Mazowieckim w Łomży znalazło się sporo Janów Podlaskich (m.in.
Kalinówka Kościelna, Wroceń, Jasionówka, Trzcianne, Białystok,
Pogorzałki, Rudniki, Jezierzysk, Bielsk, Ciechanowiec/Drewnowo-Łuby,
Strzelcowizna). Kilka opatrzono podpisami, kilka udało mi się rozpoznać,
ale kilka pozostało niezidentyfikowanych. Część z nich na co dzień
rezyduje w w/w muzeach, kilka pochodziło z kolekcji prywatnych. Do tego
dochodzi kilka fotografii obiektów in situ zamieszczonych w katalogu.
zdjęcia z wystawy w Ostrołęce "Święty Przydrożny" z pięcioma Janami
Podlaskimi oraz z Muzeum Podlaskim w Białymstoku - dziewięć Janów
W Wikipedii znaleźć można zdjęcie przedstawiające
cztery (plus fragment biretu piątego) drewniane, współczesne ludowe
rzeźby Jana N. z wystawy "Święty przydrożny". Są to od lewej prace:
N.N. (z kolekcji Jana Kalickiego, 2005), Piotra Szałkowskiego (1995), Józefa Wilczewskiego (2003) i
tego samego twórcy z 2000 roku (zastosowanie nieczęstego motywu trójskrzydłowego biretu i ostro cięte
rysy). Figurują w katalogu pod numerami: N.N., 56, 60, 57.
Dwa współczesne podlaskie Nepomuki z kolekcji Jana Kalickiego, w tym
jednego widocznego również na zdjęciu powyżej, spotkał Piotr Teo na
wystawie w muzeum w Tykocinie w czerwcu 2005 roku. Jest to Jan
z 2005 roku i drugi, z roku 2004.
Granica zachodnia województwa
brzesko-litewskiego była jednocześnie granicą między Polską a
Wielkim Księstwem Litewskim.
Przebiegała przez miejscowości:
Stary Bubel – na północy poprzez Swory, Rogoźniczka – w centrum oraz
Kolembrody, Wisznice na południu. Z ważniejszych
miejscowości obecnego powiatu
bialskiego, do strony polskiej
należały: Konstantynów, Leśna
Podlaska, Międzyrzec Podlaski,
Drelów, Rossosz, a do litewskiej:
Janów Podlaski, Pratulin,
Terespol, Łomazy, Wisznice
Mieszka tu i pracuje Zbigniew Chalimoniuk, twórca
ludowy i rzeźbiarz, mający na koncie również kilka drewnianych figur
Jana N. Z jego
strony pobrałem zdjęcie jednego Nepomuka jego autorstwa, jednak jest to
symboliczne - lokalizacja tego konkretnego obiektu nie jest znane
W Kaplicy Różańcowej tutejszego kościoła św. Anny
jest figura Jana N. Jest jednolicie biała, ma palec przy ustach i biret.
Ciekawie oddane fałdy sutanny. Czasem zmienia ona kąt, w którym stoi
W centrum wsi na skrzyżowaniu dróg stoi murowana
bielona kapliczka ze schodkowym szczytem, w oszklonej wnęce piękna
rokokowa rzeźba Jana Nepomucena z około połowy XVIII wieku. Rzeźbę tę
przeniesiono tu ze starej drewnianej kapliczki przydrożnej,
translokowanej na miejsce obok szkoły jako zalążek
przyszłego skansenu (zobacz niżej). W roku 2012 kapliczkę odnowiono, a barokowa
rzeźba Jana N. zniknęła - została zastąpiona współczesną figurą JN
(zobacz niżej). Jednak wizja lokalna we wrześniu 2019 wykazała, że w
kapliczce znowu jest wyremontowana stara rzeźba (uzup: R.G.)
Koło szkoły stoi i niszczeje drewniana kapliczka z
końca XIX wieku o
konstrukcji zrębowej, na planie kwadratu, jednoprzestrzenna, od frontu
oszalowana, o dachu namiotowym krytym blachą. Stała ona niegdyś w
centrum wsi, ale przeniesiono ją w obecne miejsce jako zalążek
przyszłego skansenu. To w niej rezydowała kiedyś rokokowa rzeźba Jana
N., która obecnie znajduje się w murowanej kapliczce (zobacz wyżej)
Po remoncie kapliczki ze schodkowym szczytem na
rozdrożu (zobacz wyżej) w roku 2012 umieszczono w niej nową figurę Jana
N. Jest to drewniana polichromowana rzeźba powtarzająca układ swej
poprzedniczki, natomiast odległa od niej klasą o całe lata świetlne.
Jednak figura ta nie zagrzała tu miejsca - przywrócono starą barokową
rzeźbę, a aktualne miejsce pobytu współczesnej figury nie jest nam znane.
Lokalizacja we wspomnianej kapliczce jest więc symboliczna i tymczasowa
(uzup: R.G.)
Na rozstajach dróg piękna barokowa figura
Jan N., bogato polichromowana - choć ostatnio (X.2019, R.G.) stwierdzamy silne zniszczenie powłoki
malarskiej. Kapliczka wpasowana jest w narożnik ogrodzenia cmentarza i terenu
kościoła pw. św. Apostołów Piotra i Pawła, jest brogowa na słupach, odnawiana w 1932 roku i
później, choć ostatnie zmiany nie są korzystne (ceglane bazy słupów).
Istnieje przypuszczenie, że rzeźbę wykonał bawarczyk Thomas Hütter
(Tomasz Hutter) - były jezuita, żyjący w latach 1696-1745, osiedlony w
Sandomierzu, a potem w Jarosławiu, autor kamiennej figury JN w Boćkach
(pow. Bielsk Podlaski). Wtedy należało by ją datować najpóźniej na rok
1745. Obiekt należy do grupy barokowych rzeźb z Podlasia i okolic
(Mordy, Boćki, Szczyty-Dzięciołowo, Chmielów, Siemiatycze, Pratulin)
Sławatycze (gm. Sławatycze, pow. Biała Podlaska, woj. lubelskie,
dawniej brzesko-litewskie,
):
bardzo ciekawy obraz Jana N. w kościele. Niespotykany styl i kompozycja,
wyjątkowe bogactwo atrybutów i symboli. Martwy Święty opiera rękę z
krucyfiksem na czaszce. Wokół głowy Jana biegnie napis "Margaritium
Elgens...". Jest jakieś żeńskie bóstwo wodne trzymające muszlę i
dzban, z których leje się woda wprost na palmę i wielką rybę. Jest
komiks ze scenami Topienia i Wyłowienia, w którym zmieściła się grupa
ludzi, w tym matka z dzieckiem na ręku (MB z Boleslavi?). Jeden z
aniołków trzyma palec przy buzi, a w drugiej ręce kłódkę i różę, co
skomentowano napisami "Sub Rosa. Sub Secreto.", drugi dzierży
wieniec laurowy. Jest też zapieczętowany list z jakimś napisem. Mantolet
Jana wygina się w jakieś niesamowite fałdy tworzące tło kompozycji. Do
tego jakieś muszle, biżuteria bóstwa - pełny odlot! (nad: Pietrosul)
Malowa Góra (gm.
Zalesie, pow. Biała
Podlaska,
): w ołtarzu głównym w neogotyckim kościele
Przemienienia Pańskiego znajduje się drewniana rzeźba Jana N. (nad: Pietrosul)
Tuczna (gm.
Zalesie, pow. Biała
Podlaska,
):
w kościele św. Anny, na północnej ścianie, wisi barokowy obraz Benedykta
Pawłowskiego "Apoteoza św. Jana Nepomucena" z 1750 roku, pochodzący z
zamienionego na cerkiew w 1875 roku kościoła św. Anny w
Kodniu (nad: Pietrosul)
Motwica (gm. Sosnówka, pow. Biała Podlaska, woj. lubelskie,
):
kamienny piaskowcowy Jan N. z początku XIX wieku na wysokim cokole (nad:
L.J.,
zobacz kartę obiektu >>)
Zakalinki (gm. Konstantynów, pow. Biała Podlaska): przy samej szosie
z Konstantynowa, około 1,5 km za miasteczkiem w kierunku Sarnak, stoi
biała murowana domkowa kapliczka na czerwonej podmurówce, a w niej
drewniana rzeźba św. Jana Nepomucena z 1743 roku! Jest to jedna z
najstarszych ludowych rzeźb drewnianych w Polsce. Ma pięknie pomalowane
na czerwono usta i krzyż wzniesiony w prawej ręce (uwaga: w tym spisie
figurowała ona dawniej pod błędną lokalizacją Serpelice)
Leśna Podlaska (gm. Leśna Podlaska, pow. Biała Podlaska,
): w
klasztorze paulinów znajduje się barokowy obraz przedstawiający św. Jana
Nepomucena, z około połowy XVIII wieku (nad: Pietrosul)
Drewniana współczesna figura Jana N. w stylu
ludowym na słupie w skansenie zorganizowanym przy pensjonacie
Uroczysko Zaborek. W roku 2011 figura została pomalowana i obudowana kapliczką.
Przez lata obrosła gęstą roślinnością i jest słabo widoczna. Autorem jest Zbigniew Chalimoniuk
z Białej Podlaskiej (nad:
Pietrosul)
Współczesna rzeźba Jana N. autorstwa Franciszka
Sadownika wykonana w 1969 roku, umieszczona w murowanej tynkowanej
kapliczce przy drodze do Białej Podlaskiej. Jest to ładna ludowa
drewniana polichromowana figura o krzywych oczach, ze stułą, biretem
i krzyżem w rękach. Na podstawie napis "ŚW. JAN NEPO"
Po prawej stronie drogi na Szymanowo, około 100
metrów za mostem, na skarpie i na terenie prywatnej posesji na
masywnym cokole stoi niewielka żeliwna figurka Jana N., identyczna
jak w Rossoszu (zobacz wyżej) czy podostrołęckim Muszyństwie
(Mazowsze - Ziemia Łomżyńska >>) - zapewne produkt tego samego
warsztatu
(nad: M.A.)
Na rozdrożu na wschodnim krańcu wsi murowana kapliczka
z lat 60. XX wieku na miejscu starszej drewnianej z II połowy XVIII wieku, z
polichromowaną figurą św. Jana Nepomucena wewnątrz. Miejscowa legenda głosi, że figura została
skradziona z jakiejś innej kapliczki, ale konie, które wiozły łup
odmówiły dalszej jazdy właśnie w Sworach. Na miejscu cudu zbudowano dla
figury drewnianą kapliczkę, która przetrwała do lat 60. XX wieku, kiedy
to została zastąpiona obecną, murowaną. Stawiali ją pod osłoną nocy ks.
Jan Kurowski, Mieczysław Burda, sołtys Bolesław Hodun, Jan Sawczuk i
Władysław Chwalczyk. Zostali oni aresztowani przez komunistów i
przewiezieni do Lublina. Szczęśliwie zwolniono ich wkrótce z nakazem
rozebrania kapliczki, czego nigdy nie wykonali. Utrwalił się zwyczaj
stawiania krzyży w jej sąsiedztwie - obecnie są tam cztery. Renowacji
figury dokonywał Tadeusz Naumiuk, ludowy artysta, gawędziarz,
mieszkaniec niedalekiego Pólka
W lewej nawie kościoła pokatedralnego św. Trójcy w Janowie Podlaskim znajduje się barokowy ołtarz
z obrazem Jana Nepomucena z roku 1765, zapewne autorstwa Szymona
Czechowicza, pozyskany 1856 przez bpa Beniamina Szymańskiego z kościoła
jezuitów w Połocku (!), dziś na Białorusi (>>). Święty adoruje krzyż, klęczy przed
ołtarzem, na którego mensie rozłożona jest księga, a przed nią położony
biret. Jan w prawej ręce trzyma gorejący język. U stóp Jana stoi globus-astrolabium sferyczne, tajemniczy przedmiot którego symbolika jest wciąż
niejasna (porównaj Ostrożany, Czerwińsk, Łomża, Siedlec, Szczuczyn,
Czudec, Tarnowskie Góry i inne)
Na rogu ulic Kościelnej i Zielonej stoi niewielka drewniana kapliczka
Jana N. Została zbudowana prawdopodobnie na przełomie XIX/XX wieku przez
państwa Lesiuków jako wotum o zdrowe potomstwo. Syn, który im się
urodził, oczywiście otrzymał imię Jan. Wewnątrz stała figura Jana
Nepomucena z drewna dębowego, lecz została
skradziona (>>) po wojnie i zastąpiono ją
figurką MB (uwaga: należy upewnić się że był to Jan N. a nie inny święty
tego imienia)
W poprzednim drewnianym kościele (pierwotnie cerkwi)
pw. Serca Jezusowego była rzeźba św. Jana Nepomucena, pochodząca z
ołtarza głównego, barokowa, prowincjonalna, z II połowy XVIII wieku,
wzmiankowana 1812 roku, umieszczona na konsolce w nawie. Nie są nam
znane jej późniejsze losy, nie wiadomo czy nadal istnieje (nad:
Pietrosul)
Dołhobrody (gm. Hanna, pow. Włodawa,
): przy
drodze nr 816 stoi murowana tynkowana na różowo kapliczka domkowa z
1948 roku, otoczona drewnianym płotkiem, o czterospadowym daszku, ze
sterczynami w narożnikach i naczółkiem z data fundacji. Wewnątrz
współczesna ludowa drewniana i polichromowana rzeźba Jana N. Zapewne
zastąpiła na tym miejscu starą figurę (dziś w Muzeum Lubelskim na
Zamku w Lublinie, zobacz wyżej) (uwaga: sprawdzić istnienie
kapliczki w Kuzawce, nad Bugiem, z którą ten obiekt był mylony)
(uwaga: w tej w kapliczce był niegdyś Nepomuk nieznanego autorstwa o cechach barokowych. Pelerynę i
sutannę pomalowano na niebiesko, komża jest biała. W zgięciu prawego
ramienia krucyfiks. Dziś przechowywany jest w Muzeum Lubelskim na
Zamku w Lublinie, zobacz >>)
Po południowej stronie drogi, przed
szkołą, stoi kapliczka drewniana o konstrukcji słupowej z
XIX wieku. Jest budowlą z trzech stron oszalowaną, z przodu
otwartą z daszkiem dwuspadowym od frontu nadwieszonym,
wspartym na dwóch słupkach. Wewnątrz znajduje się nowa
drewniana rzeźba św. Jana Nepomucena, wzorowana na
oryginalnej, z pierwszej połowy XIX wieku, którą
przeniesiono do kościoła w Lubieniu (zobacz niżej) (uzup:
Pietrosul)
W kościele w Lubieniu znajduje się stara
drewniana figura Jana N. z pierwszej połowy XIX wieku
przeniesiona tu z kapliczki w Wyrykach-Połodzie (na miejscu
nowa rzeźba, zobacz wyżej). Jest to ładna polichromowana
rzeźba o wyraźnych detalach i nieco manierystycznie oddaną
twarzą. Krzyż na palmie na prawym ramieniu, biret na głowie (uzup: Pietrosul)
Przy drodze na wschodnim krańcu wsi stoi
murowana kapliczka, wewnątrz rzeźba św. Jana Nepomucena z
XIX wieku w tradycji barokowej (uwaga: obiekt dawniej
przypisany do miejscowości
Polubicze
w gm. Wisznice, pow. Biała Podlaska, na skutek błędu w
Katalogu Zabytków) (uzup: MCh)
Kamienna bielona rzeźba Jana N. na czworobocznym
cokole, z około 1770 roku. Niestety, ma utrącony nos (nad: L.J.,
zobacz kartę obiektu >>).
W lipcu 2010 roku wzdłuż całej drogi niestety wycięto wszelkie krzewy i
tym sposobem Jan został wyeksponowany. 19 sierpnia 2010 roku pomalowany
został na biało. Obiekt należy do grupy barokowych rzeźb z Podlasia i
okolic (Mordy, Boćki, Szczyty-Dzięciołowo, Chmielów, Siemiatycze,
Pratulin)
Na skrzyżowaniu dróg, koło stawu, w murowanej
bielonej kapliczce rezyduje drewniana polichromowana ludowa figurka Jana
N., zapewne współczesna (nad: A.B.)
Koło kościoła, na skrzyżowaniu dróg Wisznice –
Kodeniec i Mosty – Jabłoń stoi barokowa kapliczka z rzeźbą Frasobliwego
i datą 1646 to zapewne kapliczka ponepomucka. Zwana jest przez
mieszkańców "kapliczką świętego Jana" lub "Świętym Janem" przez jakąś
część swej historii skrywała zapewne figurę Jana N., której losy nie są
znane (nad: Pietrosul)
W tutejszym kościele - dawnej cerkwi unickiej (!) znaleźć można
drewnianą figurę Jana N. pomalowaną w żywe kolory, z czerwoną peleryną,
z krucyfiksem i palmą, w birecie. Pochodzi ona z Lubiczyna,
wsi położonej 3 km na NW od Kodeńca, gdzie została przeniesiona
między 2001 a 2007 rokiem. Ciekawy jest fakt umieszczenia z tyłu
figury skrytki, ponoć używanej przez partyzantów w czasie II wojny
światowej (zobacz kartę obiektu >>)
Województwo
Trockie (...) ciągnęło się pasem miejscami wąskim na
mil kilka, ale długim na mil 50, z północy od granic Kurlandyi na
południe do Narwi i Podlasia. Granicę północną tego województwa
stanowiła Kurlandya i Semigalia, ścianę wschodnią województwo
Wileńskie i części Nowogródzkiego; od południa leżało Podlasie; na
zachodzie także od rzeki Narwi do Augustowa Podlasie, dalej Prusy
książęce i księstwo Żmudzkie aż po Kurlandyę. (...) podzielone
zostało na 4 powiaty: Trocki, Kowieński, Upicki i Grodzieński.
Pierwsze trzy, od granicy pruskiej przez Niemen do Trok i pasem na
północ do Kurlandyi ciągnące się, były tak zwaną Litwą Wyższą (Aukstote).
(Gloger, 1903) (zobacz
pozostałą część województwa, dziś poza granicami RP >>).
uwaga: dobra
Choroszcz stanowiły enklawę województwa trockiego wewnątrz woj.
podlaskiego, a więc i Litwy wewnątrz Korony. Był to efekt starań
Iwana Chodkiewicza u Zygmunta Starego
Znajduje się tu drewniana kaplica św. Jana Nepomucena,
wyposażona w sygnaturkę, rozbudowana ostatnio (2018?) o dwie boczne
murowane części. Wewnątrz być może znajduje się jakiś wizerunek
Jana N. Jest tu też rzeźba Jana N. - zobacz niżej (nad: Pietrosul)
Przed kaplicą Jana N. (zobacz wyżej) ustawiona jest drewniana rzeźba Jana N. naturalnej wielkości,
zapewne współczesna, polichromowana. Jan trzyma palmę i zamkniętą Księgę (nad:
Pietrosul)
Była tu drewniana figura Jana N., któa została
spalona przez Sowietów podczas II Wojny Światowej. Jej związek z w/w
kapliczką jest nieznany (nad:
Pietrosul)
W kaplicy Matki Boskiej Anielskiej (zobacz wyżej),
przy ołtarzu stoi druga drewniana rzeźba Jana N. Ma biret i krzyż, a
pociągnięta jest błyszczącym lakierem (nad: Pietrosul)
Przy potoku, przed mostkiem
na rzeczce Płoska (dopływ Sprząśli, po jej
południowej stronie) stoi biała urocza kapliczka wypełniona
bezwartościowymi z punktu widzenia estetycznego gipsowymi figurkami,
w tym Jezusa z sercem na szacie, reprodukcjami i plastikowymi
kwiatami. Swego czasu łączyłem ją z figurą Jana N. znaną z katalogu
wystawy "Jan Nepomucen święty przydrożny", jednak śledztwo
Pietrosula obaliło ten pomysł. Pozostawiam wpis w katalogu, jednak -
prócz pronepomuckiego otoczenia - brak dowodów na nepomuckość tego
obiektu (uwaga: śledztwo trwa) (uzup: Pietrosul)
Wśród tłumu krzyży i wielu kapliczek sanktuarium w
Świętej Wodzie jest też otwarta kapliczka ze współczesną drewnianą
figurą Jana N. Napis na tablicy: "Św. Nepomucenie / obdarz pola i
gospodarstwa podlaskich rolników / plonami dobrego doradztwa / Podlaski
Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie / 27 września 2009 r." (nad: M.J.,
uzup: Pietrosul)
Druga tutejsza kapliczka nepomucka jest jedną z kilku
zawieszonych na drzewie i zawiera współczesną drewnianą figurkę Jana N.
z krzyżem i palmą przyciśniętymi do piersi (nad: Pietrosul)
[gm. Wasilków, pow. Białystok]: tutejsze Podlaskie
Muzeum Kultury Ludowej przy ulicy Leśnej 7 powstało we wrześniu 2016 roku w wyniku
połączenia Białostockiego Muzeum Wsi i Działu Etnografii,
wyłączonych ze struktur Muzeum Podlaskiego w Białymstoku. Poniżej
notki dotyczące wszystkich jedenastu figur Jana N. z tego skansenu. Są to
drewniane ludowe figury, najczęściej mocno zniszczone. W
nawiasach kwadratowych numery z katalogu "JN święty przydrożny",
jeśli rzeźba tam była, oraz numery katalogowe z muzeum w Białymstoku. Jeden obiekt z tego zestawu był tu dotąd
notowany pod lokalizacją Jurowce.
Na rozstajach dróg w skansenie - Podlaskim Muzeum Kultury Ludowej
jest słupowa kapliczka nepomucka w figurką Jana N. wewnątrz. Jest to
współczesna rzeźba ludowa (uwaga: obiekt dotąd notowany
tu pod lokalizacją Jurowce) (uzup: Pietrosul)
Klatka z kapliczki słupowej z mocno zniszczoną drewnianą figurą Jana N. w skansenie -
Podlaskim Muzeum Kultury Ludowej. Pochodzi z miejscowości Suchowola
(gm. Suchowola, pow. Sokółka,
trockie >>),
gdzie stała na rogu ul. Sportowej i Nowozielonej (uzup: Pietrosul).
W skansenie jest prezentowana w spichlerzu ze Starej Wsi (nr 26) na
wystawie "Dolinami rzek". Obiekt był prezentowany na wystawie "Jan Nepomucen Święty
Przydrożny" w roku 2004 [nr kat. 39]. Poprzednio w zbiorach Muzeum
Podlaskiego [nr kat MB/E/5981] (uzup: Pietrosul)
W dworze z Bobry Wielkiej (nr 25) w skansenie -
Podlaskim Muzeum Kultury Ludowej prezentowana jest wystawa "Sztuka
Ludowa Podlasia". Jej częścią jest drewniana figurka Jana
N. z około 1870 roku, autorstwa Wawrzyńca Kondziora z miejscowości
Pogorzałki (gm. Dobrzyniewo Duże, pow. Białystok,
podlaskie >>).
Jest możliwe, choć żadne źródło na to nie wskazuje, że znajdowała w
kapliczce stojącej do dzisiaj w Pogorzałkach koło domu nr 111. Drewno, ślady
polichromii, 62 cm. Obiekt był prezentowany na wystawie "Jan Nepomucen Święty
Przydrożny" w roku 2004 [nr kat. 37]. Poprzednio w zbiorach Muzeum
Podlaskiego [nr kat MB/E/213] (uzup: Pietrosul)
W dworze z Bobry Wielkiej (nr 25) w skansenie - Podlaskim Muzeum
Kultury Ludowej prezentowana jest wystawa "Sztuka Ludowa Podlasia".
Jej częścią jest drewniana figurka Jana N. z utrąconymi dłońmi i
zatartymi rysami twarzy, z dziwacznym biretem o dwóch czubkach. Pochodzi z Kalinówki
Kościelnej (gm. Knyszyn, pow. Mońki,
podlaskie >>).
Według Wojciecha Kowalczuka jest to rzeźba autorstwa Jana
Nowackiego. Obiekt był prezentowany na wystawie "Jan Nepomucen
Święty Przydrożny" w roku 2004 [nr kat. 38]. Poprzednio w zbiorach
Muzeum Podlaskiego [nr kat MB/E/214] (uzup: Pietrosul)
W dworze z Bobry Wielkiej (nr 25) w skansenie - Podlaskim Muzeum
Kultury Ludowej prezentowana jest wystawa "Sztuka Ludowa Podlasia".
Jej częścią jest drewniana figurka Jana N. Jej cechą
charakterystyczną są ręce sztywno ustawione prostopadle do tułowia,
w lewej reszta atrybutu - krzyża lub palmy. Pochodzi,
tak jak poprzednia, z Kalinówki
Kościelnej (gm. Knyszyn, pow. Mońki,
podlaskie >>).
Obiekt był prezentowany na wystawie "Jan Nepomucen
Święty Przydrożny" w roku 2004 [nr kat. 36]. Poprzednio w zbiorach
Muzeum Podlaskiego [nr kat MB/E/215] (uzup: Pietrosul)
W dworze z Bobry Wielkiej (nr 25) w skansenie - Podlaskim Muzeum
Kultury Ludowej prezentowana jest wystawa "Sztuka Ludowa Podlasia".
Jej częścią jest drewniana figurka Jana N. Jej cechą
charakterystyczną są długie pionowe fałdy komży. Brak dolnej części
i obu rąk. Pochodzi z powiatu Sokółka
(trockie >>).
Obiekt był prezentowany na wystawie "Jan Nepomucen
Święty Przydrożny" w roku 2004 [nr kat. 35]. Poprzednio w zbiorach
Muzeum Podlaskiego [nr kat MB/E/1087] (uzup: Pietrosul)
W dworze z Bobry Wielkiej (nr 25) w skansenie - Podlaskim Muzeum
Kultury Ludowej prezentowana jest wystawa "Sztuka Ludowa Podlasia".
Jej częścią jest drewniana figura Jana N. Jest polichromowana, z
fioletową peleryną i sutanną i ze złotym biretem. Puste dłonie trzymały niegdyś krucyfiks. Pochodzi z miejscowości Trzcianne (gm. Trzcianne, pow. Mońki,
podlaskie >>).
Obiekt był prezentowany na wystawie "Jan Nepomucen
Święty Przydrożny" w roku 2004 [nr kat. 33]. Poprzednio w zbiorach
Muzeum Podlaskiego [nr kat MB/E/2362] (uzup: Pietrosul)
W dworze z Bobry Wielkiej (nr 25) w skansenie - Podlaskim Muzeum
Kultury Ludowej prezentowana jest wystawa "Sztuka Ludowa Podlasia".
Jej częścią jest drewniana figura Jana N. z końca XIX wieku,
umieszczona w słupowej kapliczce. Jest statyczna, w birecie. Mimo
zniszczeń widać, że dłonie
trzymają frontalnie i pionowo krucyfiks. Pochodzi z miejscowości Zabrodzie
(gm. Suchowola, pow. Sokółka,
trockie >>),.
Obiekt - tylko figura, bez kapliczki, którą zapewne dorobiono lub
wykorzystano inną - był prezentowany na wystawie "Jan Nepomucen
Święty Przydrożny" w roku 2004 [nr kat. 34]. Poprzednio w zbiorach
Muzeum Podlaskiego [nr kat MB/E/1606] (uzup: Pietrosul)
W dworze z Bobry Wielkiej (nr 25) w skansenie - Podlaskim Muzeum
Kultury Ludowej prezentowana jest wystawa "Sztuka Ludowa Podlasia".
Jej częścią jest XIX-wieczna drewniana figura Jana N. o wysokości
111 cm. Polichromia (częściowo
odtworzona) - zielonkawa peleryna i stuła, brązowa komża, czarna
sutanna i wysoki biret. Uszkodzone obie dłonie trzymały niegdyś
atrybuty. Pochodzi z miejscowości Tołwin (pow. i gm. Siemiatycze,
podlaskie >>).
Obiekt był prezentowany na wystawie "Jan Nepomucen
Święty Przydrożny" w roku 2004 [nr kat. 7]. Poprzednio w zbiorach
Muzeum Podlaskiego [nr kat MB/E/6543] (uzup: Pietrosul)
W dworze z Bobry Wielkiej (nr 25) w skansenie - Podlaskim Muzeum
Kultury Ludowej prezentowana jest wystawa "Sztuka Ludowa Podlasia".
Jej częścią jest drewniana figura Jana N. Ładna polichromia -
brązowawa peleryna z rąbkiem zdobnym krzyżykami, biała komża (taki
sam rąbek), czarna sutanna i wysoki biret. W prawej
dłoni mały krzyżyk przyciśnięty do piersi, zapewne wtórny. Pochodzi z kapliczki
koło cmentarza w
Choroszczy
(pow. i gm. Białystok, zobacz niżej, w niej kopia) - miejscowości
położonej po drugiej stronie Białegostoku, jednak włączonej do woj.
trockiego (>>) wskutek lobbingu Iwana Chodkiewicza u Zygmunta
Starego.
Obiekt był prezentowany na wystawie "Jan Nepomucen
Święty Przydrożny" w roku 2004 [nr kat. 11]. Poprzednio w zbiorach
Muzeum Podlaskiego [nr kat MB/E/8373] (uzup: Pietrosul)
W dworze z Bobry Wielkiej (nr 25) w skansenie - Podlaskim Muzeum
Kultury Ludowej prezentowana jest wystawa "Sztuka Ludowa Podlasia".
Jej częścią jest drewniana figura Jana N. z przełomu XIX i XX
wieku. Czarno-biała polichromia, biała komża
z zębatym rąbkiem, czarna peleryna, sutanna i biret. Utrącone
dłonie, gołe stopy (!), co tłumaczyć można pomyłką - na podstawie
znajduje się napis "SW JAN CHSICIEL.". Pochodzi z
miejscowości
Zawady-Kolonia (gm.
Zawady, pow. Białystok) leżącej już poza granicą historycznej Litwy,
w Ziemi Łomżyńskiej woj.
mazowieckiego (>>).
W kapliczce in situ jest dziś kopia oryginalnej rzeźby (uzup: Pietrosul)
Nowa figura Jana N. w pięknej drewnianej starej kapliczce
słupowej usytuowanej na rozstajach, pod starym drzewem, wstawiona tu w
2015 roku. Kapliczka do niedawna miała drewniany płotek (nad: Pietrosul)
W rozwidleniu dróg murowana kapliczka z drewnianą polichromowaną
figurą św. Jana Nepomucena z XVIII wieku. Jest to kopia tylko nieco
przypominająca oryginalną rzeźbę, dziś przechowywaną w skansenie -
Podlaskim Muzeum Kultury Ludowej w Wasilkowie (zobacz wyżej). Nową
rzeźbę wykonał Piotr Szałkowski z
Sokółki, wieloletni prezes białostockiego Oddziału Stowarzyszenia
Twórców Ludowych (ur.1938). Oryginał zabrano w roku 2004 na wystawę nepomucką "Święty Przydrożny"
w Białymstoku, Ostrołęce i Łomży [nr kat. 11] i nie wrócił on już na swe miejsce
(uwaga: dobra Choroszcz stanowiły enklawę województwa trockiego wewnątrz
woj. podlaskiego, a więc i Litwy wewnątrz Korony. Był to efekt lobbingu
Iwana Chodkiewicza u Zygmunta Starego)
[Brzozówka, miejsce nepomuckie nr 1]
W tej wsi położonej przy biegnącej rzeczką Brzozówką granicy Korony i Litwy książka "Polskie snycerstwo" Ignacego Tłoczka (Ossolineum 1984)
sytuuje, nad tą rzeczką, najstarszą zachowaną w Polsce drewnianą
kapliczkę kłodową (XVIII wiek). Tak szacowny obiekt zasługuje
więc na osobną pozycję w tym katalogu, mimo, że sama figura ma swój wpis
związany z drugą kapliczką (zobacz niżej). Wizja lokalna w maju 2005 dała
efekt w postaci odszukania kapliczki podobnej do tej ze starego zdjęcia,
jednak różniącej się szczegółami - ta z książki była nieco mniej smukła i
miała wyodrębnioną klatkę, zaznaczoną ząbkowaniem. Na szczycie miała kuty
żelazny krzyżyk. Kapliczka stojąca dziś w bagienku, w miejscu gdzie struga
dochodzi do drogi (zobacz niżej) jest jej następczynią i stoi w tym samym
miejscu. Stara figura została zapewne przeniesiona do nowszej kapliczki
wybudowanej prawie w tym samym kształcie, a następnie padła ofiarą złodziei
(zobacz opis istniejącej kapliczki oraz opis
kradzieży (>>) poniżej).
[Brzozówka, miejsce nepomuckie nr 1]
W tej wsi położonej przy biegnącej rzeczką Brzozówką granicy Korony i Litwy wizja lokalna w maju
2005 pozwoliła odnaleźć pustą kapliczkę kłodową stojącą na podmokłym terenie, w
miejscu gdzie struga dochodzi do drogi. Zapytany sołtys zeznał, że była
tu figura Jana N., ale kilka(naście?) lat temu jeździło po okolicy kilku takich co mówili, że
biorą rzeźby do renowacji. Oczywiście już nigdy nie wróciły.....
Kapliczka ta jest następczynią tej udokumentowanej w książce "Polskie snycerstwo"
Ignacego Tłoczka (Ossolineum 1984) jako najstarsza
zachowana w Polsce drewniana kapliczka tego typu (zobacz
wyżej). Była otoczona płotkiem i pochylona, dziś jest
wyprostowana i jest w niej nowa figurka Jana N. (zobacz niżej)
[Brzozówka, miejsce nepomuckie nr 1]
W tej wsi położonej przy biegnącej rzeczką Brzozówką granicy Korony i Litwy,
w kapliczce kłodowej stojącej w bagienku w miejscu gdzie
struga dochodzi do drogi (zobacz
wyżej) umieszczono niedawno nową ludową figurę Jana N.,
najwyraźniej wykonaną na wzór tej utraconej. Jest to
drewniana rzeźba bez polichromii, w birecie o wysokich
skrzydełkach, z palmą - bardziej przypominającą berło -
w lewej ręce i z pustą prawą dłonią (zapewne był w niej
krucyfiks). Długie włosy i zarost, długa peleryna i
stuła. Postawa statyczna. Klatkę kapliczki osłonięto
szybą i ozdobiono sztucznymi kwiatami, a samą kapliczkę
wyprostowano (nad: Pietrosul)
[Brzozówka, miejsce nepomuckie nr 2] Drewniana słupowa kapliczka ponepomucka stoi w kępie krzaków za wsią,
przy granicy z Łapczynem, niedaleko
strumyka. Pusta, tak jak do niedawna jej sąsiadka z Brzozówki Koronnej
(zobacz wyżej). Również o tej sołtys mówił, że
niezidentyfikowani osobnicy
zabrali ją do renowacji.... (uzup: Pietrosul)
Drewniana współczesna figura Jana N. w kapliczce z 2016 roku. Jest
to praca dyplomowa Michała Wyszkowskiego, absolwenta Liceum
Plastycznego w Supraślu. Na postumencie napis "św. Jan Nepomucen.
Na skraju polnej drogi jako stróż drewniany czekam na wędrowca nogi,
co przemierzają szlak nieznany" (nad: Pietrosul)
Stolica powiatu to już Podlasie, ale jej
dzisiejsza dzielnica Studzieniczna, dawniej niezależna osada,
historycznie przynalezy do województwa trockiego.
W Przerośli kult św. Jana Nepomucena sięga
XVII wieku! Potwierdzają to spisy inwentarzowe sporządzane podczas
wizytacji pasterskich poczynając od roku 1688, które notują dwa
obrazy Jana N. Niestety nie zachowały się one do dzisiaj, a byłyby
to być może najstarsze nepomuckie obiekty kultu w dzisiejszych
granicach Polski!
W dawniej niezależnej osadzie Studzieniczna, dziś
administracyjnie części Augustowa, na wyspie (dziś półwyspie) Jeziora Studzienicznego niewielka statua Jana N. z drugiej połowy XIX wieku, obok kaplicy MB Studzienicznej i pomnika JPII. Sama kaplica to przystudzienny obiekt o
tradycjach sięgających roku 1770, kiedy to na wysepce na jeziorze
Studzienicznym postawił go Wincenty Murawski - emerytowany wojskowy,
pustelnik, zielarz i uzdrowiciel. Dzisiejsza kapliczka pochodzi z roku
1872 i jest w kształcie ośmiokątnej rotundy, a wybudował ją inżynier
pracujący przy Kanale Augustowskim - Ludwik Jeziorkowski. Jeszcze
Murawski wyjednał w roku 1782 papieża cztery odpusty, w tym na dzień św.
Jana Nepomucena. Na cokole napis: "ŚW. JANIE / NEPOMUCENIE / BROŃ NAS
OD / NIESŁAWY / W ŻYCIU / I W WIECZNOŚCI".
Inskrypcja ta to jedyny szczegół różniący ten obiekt od identycznych
seryjnych figur z Turówki (zobacz wyżej), Szczerby (zobacz niżej),
Jabłonny Lackiej (pow. Sokołów Podlaski), Kraczkowej-Budach (pow.
Łańcut), Parysowa (pow. Garwolin), Lesin Wielkich (pow. Szczytno),
Przerośli (pow. Suwałki), Ruśca i innych (uzup: Pietrosul)
W dawniej niezależnej osadzie Studzieniczna, dziś
administracyjnie części Augustowa, w kaplicy MB Studzienicznej (zobacz
wyżej), na jednym z konfesjonałów umieszczono ludową polichromowaną figurkę Jana N. datowaną na
przełom XVIII i XIX wieku, a pochodząca z mostka w Serwach (gm. Płaska,
pow. Augustów). Odnowiona w
2002 roku z inicjatywy proboszcza ks. Zygmunta Kopiczko znalazła się
najpierw w prezbiterium kościoła, a ostatnio w kaplicy "Na Wyspie" (nad: Pietrosul)
W dawniej niezależnej osadzie Studzieniczna, dziś
administracyjnie części Augustowa, w drewnianym kościółku MB Szkaplerznej z 1847 (1836?) roku fundacji chłopa
Szymona Andruszkiewicza z Pawłówki pod Sejnami, znajduje się ołtarz boczny
św. Jana Nepomucena z obrazem przedstawiającym Jana w towarzystwie
dużego anioła z palcem na ustach i z kluczami
W dawniej niezależnej osadzie Studzieniczna, dziś
administracyjnie części Augustowa, w kościele Matki Boskiej Szkaplerznej (zobacz
wyżej), w ołtarzu głównym po lewej stronie stoi drewniana polichromowana
rzeźba Jana N. z drugiej połowy XIX wieku (nad: Pietrosul)
Nad rzeczką, czy raczej ciekiem wodnym Turówka, w
zaroślach, znajduje się kapliczka
słupowo-szafkowa z figurką Jana N.
Jest to jedna z identycznych seryjnych figur z Augustowa-Studzienicznej
(zobacz wyżej), Szczerby
(zobacz niżej), Jabłonny Lackiej (pow. Sokołów Podlaski),
Kraczkowej-Budach (pow. Łańcut), Parysowa (pow. Garwolin), Lesin
Wielkich (pow. Szczytno), Przerośli (pow. Suwałki), Ruśca i innych (nad: Pietrosul)
Na mostku w tej miejscowości, na granicy z Suchą
Rzeczką, stała niegdyś ludowa polichromowana figurka Jana N. datowana na
przełom XVIII i XIX wieku. Odnowiona, w
2002 roku trafiła do kościoła w Augustowie-Studzienicznej. Obiekt ten, opatrzony
flagą "-" (nieistniejący), umieszczam tu ze względu na rzadkość mostowej
lokalizacji w tych okolicach (nad: Pietrosul)
Przy drodze z Augustowa do Suwałk, niedaleko mostu
na Bliźnie, stoi kapliczka
słupowo-szafkowa z 1991 roku, postawiona na miejscu starszej. Wewnątrz
polichromowana figurka Jana N.
Jest to jedna z identycznych seryjnych figur z Turówki (zobacz wyżej),
Augustowa-Studzienicznej (zobacz wyżej), Jabłonny Lackiej (pow. Sokołów Podlaski),
Kraczkowej-Budach (pow. Łańcut), Parysowa (pow. Garwolin), Lesin
Wielkich (pow. Szczytno), Przerośli (pow. Suwałki), Ruśca i innych (nad: Pietrosul)
Przy drodze z Lipska do Wołkusza stoi pochodzący z
XIX wieku drewniany słup, na którym niegdyś wznosiła się kapliczka Jana
N. Na słupie data: 1832 (nad: Pietrosul)
Na lewym brzegu Wołkuszanki, koło tablicy z nazwą
Lubinowo, stoi drewniana słupowa kapliczka z drewnianą malowaną na
biało figurką Jana N. Rzeźba wykonana na początku XXI wieku przez
Stanisława Szypera z Lipska. Została umieszczona tu w zastępstwie
zaginionej w roku 1939 oryginalnej figury Jana N. ufundowanej przez
właściciela majątku Lubionowo (zobacz niżej). Z kolei aktualna kapliczka
jest następczynią obiektu wykonanego w roku 1898 przez Rogalińskiego,
zarządcę dworu u Aleksandra Świeczyna w
Lubinowie. Całość bardzo sielska i malownicza (nad: Thomas,
uzup: Pietrosul) (uwaga: obiekt notowany poprzednio jako Wołkusz)
Przy drodze do Sztabina stoi drewniana kapliczka
domkowa z XIX wieku. Na tablicy fundacyjnej napis: "Dnia 5 lipca Roku
1860 Fundator Andrzej Zagórski z Janówka za dusze zmarłych Familii
proszę zmówić 3 Zdrowaś M.". Na innej tabliczce "Odnowili w lipcu
2004 r. Halina i Józef Rzepniccy." Wewnątrz mocno zniszczona,
pozbawiona rąk rzeźba Jana N. (nad: Pietrosul)
Przy drodze i niedaleko mostu na Jastrzębiance stoi murowana kapliczka z 2002
roku, która zastąpiła starszą betonową. Wzniesiona z inicjatywy
proboszcza parafii Zwiastowania NMP w Krasnymborze. W oszklonej wnęce
drewniana rzeźba Jana N. autorstwa Piotra Szałkowskiego z Sokółki
(zobacz też jego figurę z Sokółki) (nad: Pietrosul)
Drewniana figurka Jana N. autorstwa Piotra
Szałkowskiego z Sokółki, prezentowana w styczniu i lutym 2012 roku na
wystawie w galerii "Za Lirą" przygotowanej przez Sokólski Ośrodek
Kultury. Nie jest nam znana aktualna lokalizacja obiektu, symbolicznie
przypisana zostaje do Sokółki, miejsca zamieszkania twórcy (zobacz też
jego figurę z Jastrzębnej) (nad: Pietrosul)
W albumie "Dolinami rzek" J. Cetera i
innych znalazłem wzmiankę o figurze Jana N. przy dworze w Połominie,
oczywiście ufundowanej przez właścicieli majątku. Po latach J.K.
nadesłał mi zdjęcie murowanej kapliczki z drewnianą figurą Jana N.,
sytuując ją na rozstajach w Połominie. Jest to zapewne ten sam
obiekt. Kapliczka jest murowana, z zakończonymi trójkątnie otworami, z
blaszanym czterospadowym daszkiem. Figura Jana jest przedziwna: bardzo
ludowa, schematyczna i uproszczona, a szczegóły oddano za pomocą
liniowych rytów. Jest to nowa rzeźba umieszczona tu na miejscu starej figury
(zobacz niżej) (uwaga: dawniej
obiekt notowany pod lokalizacją Połomin-Kopciówka) (uzup: J.K.,
Pietrosul)
Stara figura z przydworskiej kapliczki w Połominie
znana jest nam tylko z archiwalnego zdjęcia Wiktora Wołkowa. Jej losy
nie są nam znane (nad: Pietrosul)
W albumie "Dolinami rzek" J. Cetera i
innych dostrzegłem zdjęcie A. Gawła drewnianej, polichromowanej,
barokowo-ludowej, nieco zniszczonej figury Jana N. w murowanej
kapliczce. Zdjęcie bardzo stare, nie wiem, czy Jan jest tam ciągle
W dawnym kościele drewnianym z 1791 roku był w
połowie XIX wieku, według źródeł, obraz Jana N. Niestety nie ma go w
nowym kościele i jego losy nie są nam znane (nad: J.K.,
Pietrosul)
Drewniana polichromowana rzeźba dłuta Wojciecha
Kowalskiego w nowej kapliczce nad zalewem, zrobionej z 400-letniej lipy
rosnącej w Parku Plebańskim za kościołem, która uległa zwaleniu w
sierpniu 2015 roku. Kapliczka zabezpieczona czterospadowym gontowym
daszkiem. Napis głosi: "Św. Jan Nepomucen / Fundator /
Stow. Korycinianki / Korycin 2015 / Społeczność Gminy / prosi o opiekę" (nad: Pietrosul)
Prymitywna drewniana polichromowana figura jana N. umieszczona przy
wschodniej pierzei rynku. Obiekt współczesny, pseudoludowy, z palmą i
krzyżem (nad: Pietrosul)
Niedaleko drogi na Bomblę i cieku wodnego stoi piękna stara słupowa
kapliczka, w któej - najprawdopobobniej wtórnie - umieszczono
płakorzeźbę głowy Jana N., również drewnianą, któa już prawie stopiła
się ze ścianą kapliczki
-
Łapczyn (gm. Korycin, pow. Sokółka): drewniana słupowa kapliczka
ponepomucka stoi za płotem opuszczonego gospodarstwa. Sołtys, zapytany o
los figury potwierdził, że był to św. Jan, ale
"wywieziono go do Ameryki"
-
Łapczyn (gm. Korycin, pow. Sokółka): druga drewniana słupowa
kapliczka ponepomucka stoi za wsią, przy drodze koło strugi. Również o
tej rzeźbie sołtys mówił, że
"wywieziono ją do Ameryki"
Sidra
(gm. Sidra, pow. Sokółka): w tutejszym kościele znaleźć można dużych
rozmiarów obraz Jana N. namalowany wprost na tynku w nawie. Jan jest
bardzo elegancki, z aureolą
-
Różanystok
(gm. Sidra, pow. Sokółka, ):
inwentarz dóbr klasztoru podominikańskiego z 1866 roku wymienia obraz
św. Jana Nepomucena oprawiony w drewniane pozłacane ramy. Umieszczony
był on w górnej części piątego bocznego ołtarza, a prawdopodobnym
autorem był Antoni Gruszecki. Być może podobny był on do wizerunku JN z
kościoła bernardynów w Alwernii
(Małopolska >>), również autorstwa Gruszeckiego. Nie dotrwał on do
dni dzisiejszych, został zniszczony jeszcze w wieku XIX. Gruszecki (1734
– 1798), mnich bazyliański z Poczajowa, który przez znaczną część swego
życia mieszkał i tworzył na ziemiach Podlasia i Grodzieńszczyzny, a
którego bogaty żywot można by nazwać nieledwie awanturniczym, był
uczniem Stanisława Stroińskiego, malował dla Rzewuskich w Podhorcach,
misjonarzy na Stradomiu w Krakowie, krakowskich mieszczan i bernardynów
w Alwernii (pod zmienionym nazwiskiem Dombrowski, ponieważ wystąpił
wówczas z klasztoru bazylianów). Po powrocie do zakonu zamieszkał w
Supraślu, gdzie brał udział w ozdabianiu cerkwi i monasteru. Był również
na usługach króla Stanisława Augusta, dekorując pałac w Horodnicy i Nowy
Zamek w Grodnie. Pewne jest także jego autorstwo cyklu obrazów
ołtarzowych do kościoła bernardynów w Grodnie. W latach 1768 – 1770 i
1775 – 1798 pomagał mu uczeń, Filip Michałkiewicz
Polichromowana drewniana figura Jana N. autorstwa
Marka Szyszko, prezentowana w styczniu i lutym 2012 roku na wystawie w
galerii "Za Lirą" przygotowanej przez Sokólski Ośrodek Kultury.
Przypisuję ją do tej miejscowości za sprawą miejsca zamieszkania twórcy (nad: Pietrosul)
Tadeusz Tomaszewski, współwłaściciel i zarządca
majątku Bobra Wielka (1887-1977) urządził w tutejszym okazałym wiązie
("Świętym Grabie") kapliczkę. Umieszczono tam, według opinii Wandy
Miłaszewskiej, zakonserwowaną starą i bardzo prymitywną rzeźbę ludową z
położonych za rzeką Nurką Rakowicz, przedstawiającą Jana N. W latach wojny majątek (i kapliczka)
został zdewastowany. Około 1942 roku huragan zwalił okaz wiązu. Dwór
obecnie w skansenie w Wasilkowie, ale po kapliczce nie ma śladu (nad: Pietrosul)
Sejny (gm. i pow. Sejny, ,
dawne woj. trockie, dziś woj. podlaskie): w podominikańskiej bazylice
Nawiedzenia NMP znajduje się ołtarz Św. Antoniego, gdzie w górnej części
znajduje się obraz Św. Jana Nepomucena z drugiej połowy XVIII wieku, o
wymiarach 80 x 80 cm, namalowany na płótnie techniką olejną. Święty
przedstawiony w półpostaci. Pochylony do przodu, z oczyma spuszczonymi i
wpatrującymi się w krucyfiks, który trzyma w rękach. Trzyma w nich
również zieloną gałązkę palmową. Przed nim na pulpicie leży otwarta
księga, o którą oparta jest zalakowana biała koperta - nieczęsty motyw
zapieczętowanego listu. Ubrany jest w strój liturgiczny. Głowę otacza
nimb z pięciu gwiazd. Tło na obrazie ciemne. Obraz oprawiony jest w
złoconą, rokokową, trójkątną ramę (nad: S.Ł.)
¿ Sejny (gm. i pow. Sejny, ,
dawne woj. trockie, dziś woj. podlaskie): w tym samym kościele, w
ołtarzu Św. Józefa są dwie figury wykazujące pewne cechu nepomuckie. S.Ł.
wątpi w nepomuckość obu, ja byłbym ciut mniej podejrzliwy i
zakwalifikowałbym jedną z nich, tę z zarostem, jako prawdopodobnego Jana
N. (nad: S.Ł.)
Sejny (gm. i pow. Sejny, ,
dawne woj. trockie, dziś woj. podlaskie): na plebanii poewangelickiego kościoła filialnego MB
Częstochowskiej znajduje się obraz
Jana N., nieco podobny do wizerunku świętego z
bazyliki (zobacz wyżej),
przeniesiony tu z kruchty (nad: H.Jakóbczak, za:
martyria.diecezja.elk.pl)
Raczki (gm. i pow. Sejny, ,
dawne woj. trockie, dziś woj. podlaskie): w tej miejscowości na granicy
województw trockiego i podlaskiego, w kościele Świętej Trójcy
umieszczono drewnianą ludową rzeźbę św. Jana Nepomucena z 1842 roku, jak głosi
napis na cokoliku, uzupełniony o nieco tajemnicze litery "KW II t 5"cc;.
Ustawiona jest na posadzce, na drewnianym cokole przy kolumnie lewej
nawy bocznej. 140 cm, polichromowana, pełnoplastyczna, w lekkim
kontrapoście. Głowa świętego, z dość długimi pofalowanymi,
jasnobrązowymi włosami i zarostem, lekko przechylona w lewą stronę.
Twarz o wyrazie uduchowionym, z oczyma wzniesionymi ku górze. W rękach
lekko wysuniętych do przodu trzyma, w lewej brązowy krzyż, zaś w prawej
zielony liść palmowy. Ubrany jest w czarną sutannę, białą komżę zdobioną
u dołu i przy zakończeniu rękawów koronką i krótką czarną pelerynę,
zawiązaną na kokardę, niebieską wstążką, na niej założony łańcuch z
krzyżykiem. Na szyi wysoka niebieska koloratka. Fałdy stroju układają
się naturalnie, jedynie dołem są załamane. Spod sutanny widoczne są
czarne buty. Na głowie czarny biret
W tej wsi położonej nieopodal granicy, na
olchowym drzewie przy "każańskiej" drodze wiodącej
na Litwę i przy strudze wypływającej z jeziora Bałądź, wisiała do
niedawna drewniana
kapliczka z figurką Jana N., pomalowana na kolory brązowy i granatowy.
Otwarta z trzech stron, ozdobiona z przodu dwiema białymi kolumienkami.
Od dołu znajdowały się otwory wykończone łagodnymi łukami odwróconymi.
Mieszkańcy pamiętają, że kiedyś kapliczka wisiała na dębowym słupie.
Wykonali ją tutejsi mieszkańcy: Kazimierz Gaber lub Margiewicz.
Zniszczoną odtworzyli Jan i Wiesław Gaberowie i taka pozostawała do
nieustalonego momentu gdzieś w latach 201x. Drewniana ludowa figura świętego nieznanego autora przywieziona
została ponad 25 lat temu z suwalskiego targu przez byłego mieszkańca
wsi Józefa Waboła. Kapliczki i figury w roku 2019 nie już na tym
miejscu, a jej losy nie są nam znane (nad: H.Jakóbczak, za: martyria.diecezja.elk.pl, uzup:
Piertrosul)
Współczesna kapliczka z figurą Jana
N. nieopodal brzegu rzeki Czarnej Hańczy. Ufundowana
została w 2006 roku przez Zofię i Marka Piłasiewiczów w podziękowaniu za
szczęśliwy powrót z wyprawy wodnej na Syberię. Poświęcona w święto
Piotra i Pawła w 2007 roku.
Kapliczkę (słup i skrzynię) wykonał Tadeusz Motuk z Głębokiego Brodu,
80-letni dziś pracownik lasów, z zamiłowania cieśla. Figurę św. Jana
Nepomucena wyrzeźbił młody rolnik i rzeźbiarz ludowy, Mirosław Andruczyk
z Gib. Krzyż zwieńczający kapliczkę wykuł z żelaza artysta kowal, Henryk
Borowski ze Smolanego Dębu koło Krasnopola.
Figura świętego wykonana jest z drewna i polichromowana. Św. Jan
Nepomucen ubrany w strój kapłański, czarną lekko marszczoną sutannę z
białą koloratką pod szyją oraz białą, wykończoną u dołu mereżką, komżę i
futrzany płaszcz w formie peleryny beżowego koloru. Na głowie okolonej
czarnym zarostem i włosami, dotykającymi szyi, czarny biret. Ręce zgięte
w łokciach i przywarte do ciała. W prawej dłoni trzyma drewniany krzyż z
metalową figurką Jezusa. Figura świętego stoi na okrągłym cokoliku (nad: H.Jakóbczak, za: martyria.diecezja.elk.pl)
W Przerośli kult św. Jana Nepomucena sięga
XVII wieku! Potwierdzają to spisy inwentarzowe sporządzane podczas
wizytacji pasterskich poczynając od roku 1688, które notują dwa
obrazy Jana N. Niestety nie zachowały się one do dzisiaj, a byłyby
to być może najstarsze nepomuckie obiekty kultu w dzisiejszych
granicach Polski!
[nr kat. 12][MOS/E/1763] Drewniana figura Jana N. z XIX wieku pochodząca ze
Strzelcowizny (gm. Płaska, pow. Augustów) nad Czarną
Hańczą dziś rezyduje w Muzeum Okręgowym w Suwałkach [nr MOS/E/1763].
Autor nieznany, drewno ze śladami polichromii, wysokość 89 cm. Była obecna na wystawie "Święty Przydrożny"
W kościele parafialnym, w lewym bocznym ołtarzu św. Antoniego,
umieszczona jest rzeźba Jana N. pełnoplastyczna, odlana ze
sztucznego kamienia,
polichromowana, wysokości 60 cm ustawiona na niskim cokole. Święty
ujęty jest frontalnie z głową okoloną zarostem i nakrytą czarnym
biretem, pochyloną na prawą stronę, ze wzrokiem spuszczonym ku
dołowi. W dłoniach trzyma brązowy krzyż. Ubrany jest w czarną
sutannę, zapinaną na guziki do samego dołu, białą, suto drapowaną
komżę i popielatobrązowy, futrzany
płaszcz w formie peleryny z kołnierzykiem pod szyją zawiązanym na
kokardę. Na nogach ma czarne buty. Na cokole, na którym jest ustawiona
figura, wyryto napis: Św. JAN. Figura pochodzi najprawdopodobniej
z początku XX wieku. W latach 80. XX wieku została odnowiona.
Jest to jedna z identycznych seryjnych figur z
Augustowa-Studzienicznej (pow. Suwałki), Turówki, Szczerby, Jabłonny
Lackiej (pow. Sokołów Podlaski), Kraczkowej-Budach (pow. Łańcut),
Parysowa (pow. Garwolin), Lesin Wielkich (pow. Szczytno), Ruśca
i innych (uzup: Pietrosul)
Spisy inwentarzowe z lat 1668 (!?) i 1791 notują obrazek ze św.
Janem Nepomucenem znajdujący się w kościele, w ołtarzu po stronie
Ewangelii (zapewne go zwieńczał). Nie są nam znane jego dalsze losy
(nad: H.Jakóbczak, za: martyria.diecezja.elk.pl)
Spisy inwentarzowe z lat 1668 (!?) i 1791 notują obraz św. Jana
Nepomucena znajdujący się w kościele, w ołtarzu po stronie Lekcji
(najwidoczniej w jego głównym przeźroczu). Nie są nam znane jego
dalsze losy
(nad: H.Jakóbczak, za: martyria.diecezja.elk.pl)
Druga figura św. Jana Nepomucena, drewniana, polichromowana,
przechowywana jest w starej dzwonnicy pochodzącej z 1790 roku.
Parafianie pamiętają, jak figura świętego pomalowana na biało stała
w kruchcie drewnianego kościoła. Święty nie posiada żadnego
atrybutu. Możliwe że krzyż, palma czy inny atrybut uległy
zniszczeniu (nad: H.Jakóbczak, za: martyria.diecezja.elk.pl)
