Zgodnie z legendą "opromienione jakimś przedziwnym światłem" ciało świętego wypłynęło nazajutrz po wrzuceniu do rzeki w pobliżu (zburzonego w XIX wieku) kościoła Świętego Krzyża Większego w Pradze. Tam zostało tymczasowo pochowane. Jedna z wersji legendy mówi o znalezieniu ciała po trzech dniach, co ułatwiło cudowne wyschnięcie Wełtawy, inna informacja głosi, że ciało wyłowiono dopiero 17 kwietnia, a więc prawie miesiąc po śmieci. Po trzech latach przeniesiono je na Hradczany, do katedry św. Wita, obok kaplicy Erharda i Otylii. Kilka miesięcy po zabójstwie, w lecie roku 1393, roku nastąpiła straszna susza, która spowodowała wyschnięcie koryta Wełtawy, oraz głód i choroby w całych Czechach. Oczywiście interpretowano to jako karę za zbrodnię popełnioną na przyszłym świętym.

Prawie natychmiast po śmierci Jana do Rzymu trafiły skargi wniesione osobiście do papieża Bonifacego IX przez arcybiskupa Jana z Jenštejna. Wiemy o tym z katalogu opata kladrubskiego Ladolf z Sagan (1398), z dokumentu "De longævo schismate" ( lib. VII, c. xix.) oraz z kroniki krzyżackiej "Chronik des Deutschordens" Jana von Posilge (1405). Dokumenty te są istotne dla kultu nepomuckiego, ponieważ potwierdzają użycia przez arcybiskupa określenia "święty męczennik" w stosunku do Jana N. W biografii Jana z Jenštejna użyto słów "gloriosum Christi martyrem miraculisque coruscum" - pojawia się pierwsze przywołanie cudów janowych.

Jan Nepomucen szybko trafił pod strzechy. Jego kult, tolerowany przez władze kościelne mimo braku formalnej kanonizacji, rozprzestrzeniał się począwszy od roku 1419. Kult nasilił się po wygranej przez Habsburgów dzięki wstawiennictwu JN bitwie pod Białą Górą w roku 1620. Już w roku 1643 dom rodzinny Jana w Pomuku przebudowano na kaplicę. W wieku XVII kult przekroczył granice Królestwa Czech. Kontrreformacja znalazła w nim jednego ze swych ulubionych błogosławionych, a potem świętych. Inny powód patronatu Jana nad cesarstwem Habsburgów przedstawia rycina Michaela Heinricha Rentza i Johana Daniela de Montenegre, obrazująca dekorację katedry praskiej w związku z uroczystościami beatyfikacyjnymi Jana Nepomucena w 1721 r. Na rycinie tej para cesarska klęczy przed wyniesionym na ołtarze błagając o męskiego potomka. Cesarz Karol VI Habsburg i jego żona, Elżbieta Krystyna Welf byli gorącymi propagatorami kultu Jana Nepomucena, zabiegającymi o jego kanonizację. Kult świętego na dworze cesarskim zdecydowanie podniósł jego rangę oraz sprawił, że stał się on modny na dworach europejskich (za: P. Kondraciuk "Roztoczański patron").

Proces beatyfikacyjny rozpoczęto w roku 1675, lecz przerwano po śmierci jego promotora, dziekana kapituły praskiej Tomasa Pencina pięć lat później. Zakończono go dopiero 31.IV.1721, podczas pontyfikatu Innocentego XIII. Prawie natychmiast zaczęto starania o kanonizację, prośby do Rzymu w tej sprawie słali biskupi, książęta i królowie, a wśród nich Stanisław August Poniatowski. Kanonizację, zakończoną 19.III.1729 (Benedykt XIII) uczczono wielkimi uroczystościami w Pradze, Hradcu Králové, Litomierzycach i Wrocławiu. Te praskie rozpoczęły się wieczorem w sobotę od rozdzwonienia się wszystkich praskich dzwonów. Następnego dnia  odbyła się procesja z relikwiarzem dookoła praskiej (>>) katedry Św. Wita. Na ulicach wystawiono bramy triumfalne, odbywały się iluminacje. Odbywały się pokazy ogni sztucznych, na rzece paradowały łodzie z muzykantami, którzy dawali koncerty koło Mostu Karola. Oparta na tamtych uroczystościach tradycja corocznych wodnych procesji, po kilkudziesięcioletniej przerwie, znowu odżyła w Pradze. W ciągu oktawy odbyło się aż 3200 dziękczynnych mszy świętych w katedrze. W drukarni Karola Jana Hrábá wydano łaciński żywot Świętego autorstwa  Bartolomeo Antonio Passi, który pierwodruk miał w Rzymie w pracowni Stamperia del Komarek na Corso in Piazza di Sciarra (zobacz w google books >>).

Już w 1683 roku na tym samym moście Karola, z którego zrzucono księdza Jana, ustawiono brązową figurę - matkę (ojca?:) wszystkich Nepomuków, jako wotum za uratowanie z topieli. Kult rozprzestrzenił się na Węgry, Polskę i Niemcy, a za pośrednictwem jezuitów (wprowadzili patronat Jana nad spowiedzią, wydawali książki i broszury nepomuckie, w kazaniach propagowali przykład świętego) i franciszkanów dotarł na wszystkie kontynenty. W Rzeczpospolitej bernardyni propagowali kult JN wśród średniej szlachty. Nasz Jan zwany jest czasem "Janem Nowym", w odróżnieniu od wcześniejszych świętych tego imienia. Zmyliło to już kilku etnografów.

Do Polski kult JN dotarł jeszcze przed kanonizacją i przed zaliczeniem do grona błogosławionych. Zyskał potężnych propagatorów, ale też szybko trawił do prostych ludzi. Ja wspomniano wyżej, wśród autorów suplik do papieża o szybką kanonizację Jana N. był król Stanisław August Poniatowski. Liczne wydawnictwa popularyzujące postać świętego zaczęto publikować w Polsce jeszcze przed beatyfikacją. Najważniejsze z nich to:

• W roku 1716 (II wydanie w 1734) wydano w Krakowie dzieło zatytułowane "Forteca Ręką Boską wystawiona, to jest życie i śmierć, czczenie B. Jana Nepomucena z godzinkami, litanią i nowenną...".
• Dostępna dziś w bibliotece w Kórniku [sygn.37-III-G3 ; Estr.XVII,82] wydana w jezuickiej drukarni przy kolegium w Poznaniu "Historya S. Jana Nepomucena męczennika, Praskiego Katedralnego kanonika, Osobliwego Patrona, y Obrońcy Sławy ludzkiey, z Niemieckiego, na Polski Język za staraniem Pewney Damy Polskiey Przełożona z Pozwoleniem Zwierzchności Roku 1724" przez Barbarę z Ponińskich Gembicką (zobacz skan >>)
• Kolejne pozycje nepomuckie wydane w Polsce (choć niektóre z nich w języku niemieckim) ukazały się w Poznaniu w 1721 roku (jako przedruk niemieckiego wydania w Trzebnicy), w Wilnie 1726 i w Toruniu w 1728.
• Z datą dnia kanonizacji 19 marca 1729 roku, ukazały się wydawnictwa w Krakowie ("Plausus solennitatis memoriabilis S. Joannis Nepomuceni" - wydany na okoliczność wprowadzenia obrazu Jana do kościoła św. Wojciecha okólnik biskupa krakowskiego Konstantego F. Szaniawskiego zawierający wierszowane teksty w języku łacińskim, cuda związane z osobą świętego i kończący się wierszem (pieśnią?) do św. Jana Nepomucena) i Warszawie,
• W 1731 roku w Braniewie (Braunsbergu, po niemiecku), w 1731 roku w Toruniu, w 1740 we Lwowie i Częstochowie (przetłumaczona na język polski przez Stanisława Wincentego Jabłonowskiego herbu Prus III, urodzonego w 1694 roku, zmarłego 25 września 1754 w Lubartowie, księcia na Ostrogu, Bułszowie, Niżniowie, Krzywinie, Płużnem, starostę międzyrzeckiego od 1731, białocerkiewskiego od 1722, a przede wszystkim wojewodę rawskiego od 1735 klasyczna pozycja "Historya zycia, męczenstwa, y cudow S. Iana Nepomucena Kanonika Pragskiego. Dlá Sákrámentálnego Spowiedźi Sekretu nie przełamánym státkiem. Dochowanego w rzece Mołdáwie utopionego. Z pozwoleniem starszych. Ná stárey Prádze, w Drukárni Karola Iana Hrábá. Drukiem podana. Roku 1729. A teraz z Łáćińskiego po Polsku przetłumaczona y Na Iásney Gorze Częstochowskiey Roku 1740 wydrukowana"), w 1744, 1745, 1750 w Częstochowie, w 1753 w Poznaniu, w 1753 we Lwowie, w 1757 w Kaliszu, w 1761 w Berdyczowie i Łowiczu (odnosząca się do wcześniejszych wydarzeń w Rzymie i w Łowiczu w 1736 roku - powołania Bractwa św. Jana przy kolegiacie łowickiej), następnie w 1787 w Dubnie i w 1790 roku w Przemyślu.
• Znanych jest także co najmniej sześć druków ulotnych o treści modlitewnej, datowanych na XVIII w., spośród których jeden został wydany we Lwowie. Wydawnictwa te formują swoistą geografię wydawniczą ośrodków zaangażowanych w propagowanie kultu (W.Warchałowski, Kult i ikonografia św. Jana Nepomucena w Łowiczu).

Oficjalne zezwolenie na kult Jana N. w Rzeczypospolitej nadeszło z Rzymu w roku 1723. Ale już w roku 1718 przyszły opat cysterski z Oliwy Franciszek Mikołaj Dyzma Zaleski herbu Godziemba złożył na grobie świętego w katedrze sv. Vita w Pradze swe pierwsze wotum - srebrny kielich z pateną. Wymienianie kolejnych dostojników Kościoła polskiego - prymas Teodor Potocki, biskup sufragan gnieźnieński Józef Trzciński, kolejny prymas Adama Komorowski - zaangażowanych w powołanie Bractwa św. Jana Nepomucena w Łowiczu, a także fundacje obiektów nepomuckich w samej kolegiacie i określanie ram kultu, który miał zyskać popularność wśród ludu, dowodzi, że kult ten był wprowadzany świadomie i odgórnie. A w zamierzeniu prowadzić miał on do uznania Jana N. kolejnym patronem Królestwa Polskiego! Nieliczne są wizerunki JN dowodzące tego faktu, wśród nich wymienić można obraz z Nowych Depułtycz w Ziemi Chełmskiej woj. ruskiego (>>), gdzie w jednym rzędzie przedstawiono św. Zygmunta, Jana N., św. Wojciecha, św. Kazimierza, św. Stanisława z malutkim Piortowinem, św. Floriana i św. Wawrzyńca. Dowodzą tego także słowa pieśni zalecanej do śpiewu na nutę psalmu w kościołach przez owe Najwyższe Czynniki:

Ciebie chwalimy wiekuisty Panie
Który nam cuda czynisz w świętym Janie
Skąd go uznawa jak Czeska Korona
Tak też i nasza Polska za Patrona.

Ciekawe spostrzeżenie, przedstawione na przykładzie nepomuckiego święta, związku między świętami katolickimi wprowadzanymi przez Hiszpanów, a starymi pogańskimi świętami Indian Ameryki Południowej (w tym przypadku Majów) znalazłem w artykule "In Search of the Roots of Ancient American Civilisation" JASONA JEFFREY'a:
"When Spaniards eventually settled - as priests, 'civil servants', or judges - they became more familiar with Mayan customs, and made some new and astonishing discoveries. The Maya were still celebrating their age-old festivals in the same way as they had done for centuries; these were strangely like the festivals of the Catholic world, and even fell on almost the same days. The 16th of May, for instance, was for the Maya the day when the waters were blessed; in Europe it was the day of St. John Nepomucen (patron saint of Bohemia), saint of the water."

Ciekawy wątek Sprawy Nepomuckiej wyszukał dla nas M.O.: na indeksie ksiąg zakazanych przez Święte Officium od początku jego istnienia do rozwiązania w wieku XIX ("Indice de los libros prohibidos por el Santo oficio de la Inquisicion Espanola", Madryt 1873) znajdują się:

• "Żywot i cuda św. Jana Nepomucena" ("Vida y milagros de San Juan Nepomuceno") autorstwa doktora Fr. Pedro Andresa de Velasco

• "Żywot i cuda św. Jana Nepomucena" ("Vida y milagros de San Juan Nepomuceno") autorstwa doktora D. Gabino Romeliniego

Co to oznacza? Dlaczego żywot świętego oficjalnie kanonizowanego przez Kościół znalazł się na indeksie?

Z okazji 200-lecia kanonizacji erygowano w 1929 roku w Rzymie papieskie Collegium Nepomucenum. W latach 60. XX wieku miało miejsce spore zamieszane wywołane publikacją krytycznych co do postaci Jana prac pracami P. de Voogta, pod wpływem których święty jest czasem pomijany w kalendarzu liturgicznym (od 1967 roku). Jednak w 1979 roku, na 250-lecie kanonizacji, papież Jan Paweł II w liście apostolskim (>>) przypomniał znaczenie postaci świętego i jego kultu dla chrześcijańskiej Europy oraz Kościoła czeskiego.

Iwona Scheer jest osobą znaną w "kręgach miłośników Nepomuków". Oprócz źródłowej książeczki "Obrońca przed wylewami rzek" publikowała w "Spotkaniach z Zabytkami" (>>) opis swoich poszukiwań wyjaśnienia tajemniczego motywu występującego na malowidłach i rzeźbach Św. Jana z Nepomuka. Chodzi o modlitwę przy tajemniczym wizerunku Madonny. Czeski trop zaprowadził autorkę do Starej Boleslavi, którą ja odwiedziłem w roku 2006. Jest tam kościół Św. Wacława, postawiony zresztą jako ekspiacja księcia czeskiego Brzetysława za jego najazd Polski, do którego pielgrzymował Jan w chwilach zwątpienia - ostatni raz niedługo przed śmiercią. Historia tego wizerunku Marii jest ciekawa sama w sobie: Św. Metody dał metalowy obrazek księciu Wacławowi Przemyślidowi, który miał go w chwili śmierci z ręki brata Bolesława w 929 roku. Na miejscu śmierci wybudowano kolejno kilka kościołów umieszczając w nich obrazek. Wacław został świętym patronem Czech, Bolesław księciem. Ikona wielokrotnie ginęła i była cudownie odnajdywana. Jeszcze niedawno żywa była tradycja pielgrzymek w Pragi do Boleslavi, dokładnie szlakiem odbytym przez Jana Nepomucena przed jego śmiercią. Po tej tradycji został ślad - barokowe przydrożne kapliczki ustawione wzdłuż całego szlaku.

Kilka rzeźb, reliefów i malowideł przedstawiających Jana powstało jeszcze w średniowieczu i renesansie. Punktem zwrotnym było wystawienie jego figury na Moście Karola w Pradze (1683), lawina ruszyła po beatyfikacji a przyspieszyła po kanonizacji w roku 1729. Potem daje się zauważyć kilka fal przyboru, zwykle o zasięgu lokalnym, ale notujemy również fazy niszczenia Nepomuków, takie jak akcja Tomasa Masaryka, barbarzyństwo Niemców w okupowanej Polsce (zwłaszcza w poznańskiem) czy fanatyzm komunistów w połowie Europy. Według Pavla Motejzíka, managera mikroregionu Nepomucko, na całym świecie jest szacunkowo 66 000 przedstawień Jana Nepomucena (2019, źródło >>). Nie wiem na czym oparł on te szacunki, ale innych nie znalazłem.

Wizerunki Jana z Nepomuka definiują Europę Środkową: "(...) przestrzeń kulturową „Środkową Europę” można zobrazować jako obszar, w którym szerzy się kult Jana Nepomucena. Innymi słowy: środkowa Europa jest tam, gdzie Jan Nepomucen jest znany, czczony i gdzie znajdują się obrazy i rzeźby tego świętego" – napisał austriacki historyk sztuki prof. Aldemar Schiffkorn z Linzu (za: Pietrosul, "Johannes von Nepomuk – Der Heilige Mitteleuropas").

Dr hab. Izabella a, profesor w Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN UW, przeprowadziła w roku 2003 badania terenowe dotyczące kultury ludowej w społecznej (pod)świadomości. Pisze ona: "Postacie świętych, zajmujące niegdyś tak istotne miejsce w religijności ludowej kojarzą się badanym raczej słabo. Wyjątkiem jest tu święty Florian (60,3% prawidłowych odpowiedzi), ale to niewątpliwie efekt jego instytucjonalnego przyporządkowania nadal energicznie działającym na terenach wiejskich ochotniczym strażom pożarnym. Z pozostałych postaci tylko św. Błażejowi (pomagającemu w bólu gardła) udało się przekroczyć 10% (12,5% badanych właściwie zidentyfikowało jego kompetencje). Następny w kolejności był św. Jan Nepomucen, opiekun wód (7,7% wskazań), św. Roch, patron trzód (6,6%), św. Izydor-oracz (5,3%) oraz św. Apolonia od bólu zębów (3,9%)". A więc niezłe trzecie miejsce!

• Nadzieja (Spes)
• Odwaga, Siła (Fortitudo)
• Stałość, Wytrwałość (Constantia)
• Cierpliwość, Umiarkowanie (Temperantia)
• Milczenie (Silentium)
• Sprawiedliwość (Iustitia)
• Czystość, Uczciwość (Prudentia)
• Wiara (Fides Catholica)
• Miłość (Caritas)
• Bojaźń Boża (Timor Domini)
• Pokora, Pobożność (Devotio)
• Mądrość Boża (Sapientia Divina)

zobacz powiązane z tymi cnotami epizody z życia Jana na cokole warszawskiej figury z ulicy Senatorskiej (>>)

Ludu i Królestwa Czeskiego, Królestwa Polskiego, imperium austriackiego i rodu Habsburgów, armii austriackiej i wielu rodów arystokratycznych, miasta Pragi i  całej diecezji ratyzbońskiej, Bawarii i miast Monachium i Passawa, chińskiej diecezji Nankinu, erygowanej w roku 1776 diecezji rożniawskiej na Słowacji, czeskiego miast Bystřice nad Pernštejnem (kraj: Vysočina), słowackiej miejscowości Hladovka (okres: Tvrdošín), litewskiej Anykščiai, liguryjskiej Finalborgo, sycylijskiej Stazzo (Acireale), małopolskiej wsi Cikowice, śląskiego Jastrzębia-Zdroju i Rybnika-Chwałęcic, Borek na opolszczyźnie, Kijewa Królewskiego w woj. chełmińskim oraz miasta Szydłowca. Jego imię noszą, prócz oczywiście miasta Nepomuk (okres: Plzeň), inne miejscowości koło Č.Budějovic, Příbramu, Jihlavy, Ústí nad Orlicí oraz Łodzi. Do tego dodać należy miasta San Juan Nepomuceno w Paragwaju i w Kolumbii.

Powszechnie znany jest fakt patronatu Jana nad rzekami, potokami, stawami i jeziorami, mniej - nad morzami i wyspami Sycylia i Sardynia. Ponadto tonących, przewoźników, flisaków, rybaków, młynarzy, zakonu jezuitów, pielgrzymów, umierających, dobrej spowiedzi i spowiedników; ponadto opiekuje się dobrą sławą i honorem chroniąc przed zniesławieniem i pomówieniem, co powodowało, że jego figury stawiano często w pobliżu gmachów publicznych, np. przy ratuszach i trybunałach sądowych. Unikalna ilustracja tego patronatu to figura Jana N. z czeskiej miejscowości Velký Ořechov, gdzie Święty w postawie stojącej, w szatach kanonika, depcze język personifikacji pomówienia czy kłamstwa o szpetnej twarzy, wyłupiastych oczach i skołtunionych włosach. Znalazłem też wzmiankę przypisującą Janowi ochronę przed gradem (Czechy, Podhale i Orawa), zwłaszcza zagrażającym winnicom dobroczyńców. Rozciąga się to na ogólny patronat nad winnicami i winiarzami (vide winnica w miejscowości Višňové w Czechach >>). Ludowa wiara ma jednak swoje kaprysy i Jan został przez nią przydzielony do opieki nad wodą, mostami, wodopojami, brodami i promami. Jako patron chroniący przed powodziami i ratujący tonących pilnuje mostów, brodów i promów. Od roku 1758 Jan N. jest nawet patronem hiszpańskiej piechoty morskiej (Infanteria de Marina). Jego kapliczki najczęściej znaleźć można przy przeprawach rzecznych i stawach. Odpowiada za terminowe opady zgodne z rolniczym kalendarzem, a więc chroni również, prawem kontrastu, przed suszami, wysychaniem studni i źródeł. Jest też patronem podróżujących i długich podróży, zwłaszcza pielgrzymów, i odpowiada za szczęśliwy powrót - stąd kapliczki na rozstajach i przy drogach oraz na granicach miejscowości.

Mniej znane są patronaty Jana N. nad rodzącymi matkami, tych, co się świętokradczo spowiadają ze wstydu, albo w ogóle, kalek, ubogich i utrapionych, rzeczy zgubionych, kucharzy (Jan uratował kucharza, który nie dopiekł kapłona i król Wacław chciał go nabić na rożen), zagrożonych zarazą (powietrzem morowym) - był skutecznym obrońca w latach 1649 i 1690.

Jan często tworzy parę ze Św. Florianem (>>), patronem ognia i strażaków. Jest to odpowiedź na głęboką potrzebę ludowej duchowości i kontynuacja takich par bóstw jak choćby Neptun-Posejdon i Hefajstos. Inną analogiczną postacią mitologiczną jest Charon. Jan czasem nawet zastępuje Floriana w opiece nad niebezpieczeństwami ognia.

W książce "Obrońca przed wylewami rzek" J. Hochleitnera i I. Sheer (1998) znalazłem też porównanie kontekstu śmierci św. Jana z zamordowaniem księdza Jerzego Popiełuszki. Porównanie to doczekało się materializacji w postaci postaci Jana N. z twarzą ks. Popiełuszki w Düsseldorfie (zobacz >>), z roku 1985.

Ciekawe jest porównanie kultu Jana N. z próbami upowszechnienia postaci kanonika krakowskiego Marcina Baryczki, utopionego 13 grudnia 1349 roku, ponoć z rozkazu Kazimierza Wielkiego (Długosz, Janko z Czarnkowa). Tłem zdarzenia był zatarg biskupa Bodzanty z królem o daniny z majątków z sandomierszczyzny. Życiorys niemal identyczny, ale kult Baryczki zamarł po wieku XVII. Różnicą i powodem niepowodzenia jest zapewne autorytet króla Kazimierza, w odróżnieniu od kiepskiej reputacji Wacława.

Z pewnym zaskoczeniem zauważyłem wizerunek Jana N. na wezgłowiu wielkiego łoża prezentowanym na wystawie nepomuckiej w klasztorze w Kladrubach. Wyjaśnieniem jest nieznany mi wcześniej patronat JN nad pożyciem małżeńskim.

Humor czeski objawił się w fakcie nazywania niewielkich serdelków marynowanych w occie utopencami, w nawiązaniu do legendy JN.

Bardzo ciekawą kwestią jest swoista opieka Jana Nepomucena nad językiem czeskim. W XIX wieku stał się on patronem češtiny i wydawano nawet certyfikaty (do zobaczenia na wystawie nepomuckiej w klasztorze w Kladrubach) zaświadczające, że posiadacz takowego biegle mówi po czesku i może uczyć religii w tym języku. Zadziałało tu prawdopodobnie przełożenie patronatu Jana nad Królestwem Czech na język narodowy, prawie martwy pod nawałą niemczyzny. Najlepsze w tej historii jest to, że patron był czeskim Niemcem i najprawdopodobniej nie mówił po czesku.

Kolejny paradoks to fakt, że Jan jest patronem dynastii Habsburgów i imperium austriackiego, między innymi z racji odniesionego za jego wstawiennictwem przez Dom Austriacki zwycięstwa pod Białą Górą (1623) nad powstańcami czeskimi. Z drugiej strony Czesi uznali Jana N. swym patronem i opiekunem całych Czech! Cesarzowa Austrii Maria Teresa wierzyła ponoć, że właśnie Janowi zawdzięcza zachowanie tronu czeskiego. Tak więc skromny kanonik awansował do rangi obrońcy cesarskiego porządku w opanowanych przez Habsburgów krajach, włączając terytoria zamorskie (>>). Być może to właśnie jest jednym z powodów, że figury JN tak licznie rozpleniły się na Śląsku? Mogła to być swoista manifestacja przywiązania mieszkańców Śląska (>>) i Hrabstwa Kłodzkiego (>>) do Domu Austriackiego w obliczu pruskiej aneksji w roku 1740.

Zgodnie z koncepcjami słowianofilskimi z czasu walk o tron Rzeczypospolitej tworzonymi w kręgu króla Stanisława Leszczyńskiego, Jan Nepomucen definiowany był jako patron narodu słowiańskiego (Polska, Czechy). Świadczy o tym bogate wotum królowej Katarzyny dla grobu świętego w praskiej katedrze sv. Vita (zobacz dokładny opis >>) oraz artykuł źródłowy (>>). Program ideowy wyrażony w doborze świętych podkreślał bliskość nacji polskiej i czeskiej - mamy tu więc do czynienia z próbą określenia Jana Nepomucena jako patrona wspólnoty słowiańskiej, w opozycji do dławiących jego wolność nacji niemieckich (Saksonia, Prusy, Austria).

Swego rodzaju antykultem świętojańskim były dokonywane przez administrację Masaryka próby zniszczenia jak największej liczby figur i kaplic Jana N. w Czechach oraz likwidacji święta majowego. Do typowych czeskich paradoksów zaliczyłbym fakt, że wiele zachowanych z tego pogromu figur stoi na placach i ulicach noszących dziś nazwę Masarykově náměstí lub Masarykova ulice. Innym ciekawym zagadnieniem jest konkurencja dla Jana N. jako patrona Czech i Czechów ze strony Jana Husa, forsowanego oczywiście przez kalikstynów.

STRONA O
OBRZĘDOWOŚCI >>

Czy jest inny święty godzący tak sprzeczne ze sobą rzeczy: woda-susza, Słowiańszczyzna-Germania, prześladowcy-prześladowani, niemczyzna-czeszczyzna, Zofia-Joanna?

Tym przeciwstawnym ideom odpowiada dwutorowość kultu:

• Po pierwsze, był on propagowany przez cesarzy, królów, książąt i szlachtę oraz duchowieństwo, zwłaszcza zakonne, ze szczególnym naciskiem na te propagujące kontrreformację. Obrazem tego nurtu są piękne barokowe figury, bogato zdobione ołtarze,  obrazy Apoteozy.
• Po drugie, Jan trafił pod strzechy i do serc wiejskich gospodarzy, którzy stawiali mu figury na rozstajach, nad stawem lub na placu przed gospodą. Taki jest rodowód ludowych drewnianych świątków zdobiących wsie Polski, Litwy, Słowacji.

Dwie królowe, Zofia czy Joanna?

• Na skutek pomyłki kopisty śmierć Jana czasem wyznaczano na rok 1383, co miał konsekwencje dla jego życiorysu. Pierwsza żona Wacława IV, Joanna Bawarska, zmarła w roku 1386. Jeśli przyjąć rok 1383 jako rok męczeństwa, to królową, którą legenda przypisuje Janowi jako jego penitentkę musiałaby być Joanna.
• Po skorygowaniu tej daty na rok 1393 postawić należy na Zofię Bawarską (1376-1425), drugą żonę, i wtedy kalendarium zaczyna się jakoś spinać. Co prawda nie do końca, bo legenda uparcie mówi o królowej, a Zofię koronowano dopiero w roku 1400, ale nie czepiajmy się szczegółów.

Relikwie Św. Jana Nepomucena rozeszły się po świecie. Zapewne jakaś ich cząstka jest w Chinach, skoro tamtejsza diecezja ma Jana N. za patrona. Inne miejsca szczycące się relikwiami, o których informacje zdobyłem z różnych źródeł, wymieniam poniżej. Jest ich sporo - tak dużo, że Teatr Ósmego Dnia w swym spektaklu "Piołun" pokazuje prześmiewczo handel szczątkami św. Nepomucena.

Od końca kwietnia 2018 w rodzinnym mieście Jana N. - Nepomuku - w muzeum jego imienia (Svatojánské muzeum) będzie można oglądać replikę czaszki świętego, razem z zachowanym szczątkiem tkanki mózgowej. Z inicjatywy dyrektora muzeum wykonał ją w technologii druku 3D-FDM (Fused Deposition Modeling) doktorant Wydziału Elektrycznego Uniwersytetu Zachodnioczeskiego (UWB) w Pilźnie, Karol Slobodník. Pomysł zaakceptował proboszcz kościoła w Celadne, gdzie znajdzie się inne replika czaszki.  Technika polega na stopniowym osadzaniu cienkich warstw stopionego tworzywa sztucznego, z którego powstaje powstały obiekt. Materiałem użytym jest polimer PLA (kwas polimlekowy na bazie skrobi kukurydzianej). W przyszłości planowane jest odtworzenie twarzy Jana.

• Grób znajdujący się pod posadzką praskiej (>>) katedry Św. Wita przyciągał tłumy. Nie został zniszczony, tak jak duża część wyposażenia katedry, przez husytów w roku 1420. Wystrzegano się nadepnięcia na kamień grobowy umieszczony w posadzce - przynosiło to zawstydzenie lub upokorzenie jeszcze tego samego dnia. Dlatego grób otoczono żelazną kratą.  W latach 30. XVIII wieku zdecydowano o zamianie skromnej drewnianej trumny Świętego na okazałe srebrne mauzoleum. W 1733 roku zlecono wykonanie projektu Austriakowi Janowi Fischerowi von Erlach, model wykonał Antonio Corradini, a wykonaniem sarkofagu zajął się wiedeński złotnik - Josef Würth. W 1736 roku ukończono nepomuckie mauzoleum, do wykonania którego użyto prawie półtorej tony srebra. Znane są liczne doniesienia o cudach otaczających grób świętego. I tak na przykład w roku  1588 X. Radziwiłł chciał sprawdzić legendę o klątwie na tych, którzy nie uszanowali grobu Jana i szturchnął go nogą. Dopadł go nagły strach i uciekł z kościoła do karety, ta jednak nie chciała ruszyć, bo konie nie chciały postąpić ani kroku. Dosiadł konia, ale ten nie chciał nawet ruszyć. Musiał pieszo iść do swej gospody. Innym razem młody ksiądz Wojciech Chanowski, Czech, również kopnął kamień nagrobny, i po drodze do domu dwukrotnie wpadał do kałuży pokrytej śniegiem, na pośmiewisko przechodniom. Innemu bluźniercy syn umarł a jego zabili bo oszalał i z gołą szpadą biegał po Litomierzycach. Gdy w 1618 protestanci dostali do dyspozycji pół katedry, przegrodzili ją deskami i próbowali usunąć grób JN. Gdy tylko zaczęli wyłamywać kratę kilku padło trupem, a reszta uciekła.

• Relikwia Języka przechowywana jest w barokowym relikwiarzu w praskiej (>>) katedrze Św. Wita, który prezentowany jest wiernym podczas uroczystej procesji w wigilię dnia św. Jana oraz w samej katedrze dzień później, 16 maja. Wykonany on został  w roku 1726 w jednym z warsztatów Wiednia, z wykorzystaniem starszego kryształowego naczynia, w którym przechowywano relikwię między 1721 a 1726 rokiem.

• Olomouc (Ołomuniec, okres i kraj: Olomouc, ): w katedrze Św. Wacława (Katedrála svatého Václava, Dóm svatého Václava, metropolitní katedrála svatého Václava), w krypcie, która znajduje się bezpośrednio pod prezbiterium, umiejscowiony jest XVIII-to wieczny relikwiarz Św. Jana Nepomucena. Relikwiarz wykonany z czarnego drewna posiada jubilerskie zdobienia ze srebra, masy perłowej i drogich kamieni. W centralnej części, na tle purpurowego płótna złoty, owalny medalion, wewnątrz którego fragment kości Św. Jana Nepomucena, nad i pod którą częściowo zasłonięty napis: "S. Jo.. / Nepo." Stan relikwiarza bardzo dobry. Jest przystępny, za sznurem, na wyciągnięcie ręki.
• Olomouc (Ołomuniec, okres i kraj: Olomouc, , Czechy >>): w Muzeum Archidiecezjalnym, w kaplicy Św. Jana Chrzciciela znajduje się relikwiarz Św. Jana Nepomucena (w gablocie nr 103). Pierwotnie była to monstrancja wykonana w drugim ćwierćwieczu XVI-go stulecia, modyfikacja nastąpiła w XVIII-XIX wieku. Relikwie widzimy w centralnym miejscu monstrancji, tam gdzie kiedyś umieszczano Hostię Świętą, w owalnym polu i podpisane na skrawku papieru: "S-Jo: Nepomuc."
• Malé Svatoňovice (okres: Trutnov, kraj: Hradec Králové, , Czechy >>): rzeźba Panny Marii Siedmiu Radości (svatonovickiej) pochodzi od ludowego rzeźbiarza, chromego (kulawego) chłopa Jana Karáska z niedalekiego Odolova, który ją wyrzeźbił w roku 1715. Oryginalna polichromia upickiego malarza Václava Nývlta została zmodernizowana w połowie XX wieku. Pierwotnie została umieszczona 27.10.1715 roku w drewnianej skrzynce zawieszonej na czereśni - stąd nazwa "Panna Maria na czereśni". Po konsekracji kościoła w 1734 roku przeniesiona na ołtarz w kościele. Na frontowej ścianie podstawy , na której umieszczona rzeźba, w owalnym metalowym puzderku relikwie Św. Jana Nepomucena (na karteczce wewnątrz napis Johanes Nep.), które daje się do ucałowania pątnikom w czasie uroczystości. Stan dobry (nad:  J.B. z Kłodzka)

• Relikwiarz Jana Nepomucena znajduje się w wiedeńskim (>>) pałacu Hofburg. Ma formę popiersia, w oszklonym owalnym okienku widać fragment kości.
• W katedrze św. Marcina w Spišskiej Kapitule (Spiska Kapituła, okres Levoča, kraj Prešov, Słowacki Spisz >>) znajduje się krzyż z relikwiami Jana N.

• Belgia (>>): w katalogu Królewskiego Instytutu Spuścizny Sztuki Narodowej jest też co najmniej sześć relikwiarzy nepomuckich (Brugia, Sint-Niklaas, Antwerpia x 2, Veurne, Kortrijk), stąd wniosek że były/są tu relikwie Janowe. Nie wiem czy relikwie były również w filakterium. Ten tajemniczy przedmiot stanowi dla mnie zagadkę - jaka była jego funkcja liturgiczna? (przykłady: Veurne, Kortrijk).
• Król Polski Stanisław Leszczyński był zarażony wirusem nepomuckim, to samo powiedzieć można o jego żonie, królowej polskiej Katarzyny z Opalińskich (1680-1747). Mówił o Janie jako o swym niebieskim bracie stryjecznym, nawiązując do rodzinnej legendy o pochodzeniu rodu z Czech. Z okazji kanonizacji wygnany monarcha zdobył z niemałym trudem relikwie Janowe i ofiarował je katedrze w Blois we Francji (>>). Zgodnie z koncepcjami słowianofilskimi z czasu walk o tron Rzeczypospolitej Jan Nepomucen definiowany był jako patron narodu słowiańskiego (Polska, Czechy), w opozycji do dławiących jego wolność nacji niemieckich (Saksonia, Prusy, Austria). Świadczy o tym bogate wotum królowej Katarzyny dla grobu świętego w praskiej katedrze sv. Vita (zobacz dokładny opis >>) oraz artykuł źródłowy (>>). Wirus ten przeszedł na ich córkę Marię, królową francuską od roku 1725 - wprowadziła ona kult św. Jana do Wersalu, fundując tam jego ołtarz.
• Avignon (Awinion, Avinhon, Provence-Alpes-Côte d'Azur, , Francja >>): w skarbcu katedry Notre Dame des Doms znajduje się metalowa złocona figurka Jana N. ustawiona na kamiennej podstawie z wolutowanymi nóżkami i wygrawerowanym imieniem świętego. W podpisie jest jednak błąd, bo brzmi on: "S.IOANNES NEOPVM MA..." To wskazuje, że figurka nie jest importem z krajów habsburskich, gdzie taki błąd w rzeźbie tej klasy przedstawiającej patrona imperium byłby nie do pomyślenia. Jan ma pozę wskazującą, że w pustych dziś rękach umieszczony był kiedyś krzyż, i na niego skierowane było spojrzenie świętego. Nieco dziwacznie przedstawiono mozzettę - nie ma rozcięcia z przodu, a tylko trzy zapinane na guziki patki, i Jan miałby pewnie problemy z jej zakładaniem i zdejmowaniem. Biret jest dosyć wysoki i sprawia wrażenie miękkiego. Jednak najciekawszy jest medalion zawieszona na szyi figury - znajdują się w nim relikwie Jana N.

relikwie św. Jana sprowadzono co najmniej w latach 20.  wieku XVIII, choć kilka fundacji mogło mieć miejsce już początkach tego stulecia. Najwięcej obiektów to lata 40. i 50. a kilka z nich to fundacje habsburskie, członków polskiej rodziny królewskiej - zapewne z racji patronatu Jana N. nad tym rodem

• W kolegiacie łowickiej (>>) przechowuje się podarowane przez biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka cząstki relikwii świętego. Aktem wydanym w Warszawie 24 marca 1759 roku potwierdził on jednocześnie prawdziwość relikwii, które przekazał w srebrnym relikwiarzu w formie monstrancji
• W tym samym roku 1740 opactwo cystersów w Oliwie (Pomorze >>) pozyskało relikwie JN. Aby je uhonorować podjęto przebudowę kaplicy Chrzcielnej z połowy wieku XVII, dawniej poświęconej Pięciu Ranom, śś. Filipowi Apostołowi i Janowi Ewangeliście, a prace powierzono Ignacemu Mullerowi. Kaplica w nowej, rokokowej postaci oczywiście otrzymała wezwanie Jana Nepomucena. Opiekowało się nią tutejsze Bractwo Nepomuckie (zobacz niżej >>).
• Relikwie Jana były też (lub są) w Henrykowie (Dolny Śląsk (>>), pow. Ząbkowice, gm. Ziębice): K. Kalinowski w książce "Rzeźba barokowa na Śląsku" pisze: "Na specjalną uwagę zasługuje przedstawienie w kościele klasztornym w Henrykowie. Nie jest to właściwie retabulum ołtarzowe, lecz rodzaj konfesji związanej z relikwiami św. Jana Nepomucena, umieszczonej ponad drzwiami do kaplicy Loretańskiej."
• - Powidzko (gm. Żmigród, pow. Trzebnica, Dolny Śląsk (>>): doniesienia o przechowywaniu tu w ołtarzu JN w kościele św. Jana Chrzciciela, relikwiarza Jana N. w formie krzyża (mosiądz srebrzony,  z wieku XVIII, z relikwiami Świętego) zostały zanegowane przez tutejszego proboszcza indagowanego przez S.Zobniowa
• Wojciechów (gm. Lubomierz, pow. Lwówek Śląski, Dolny Śląsk (>>), ): w kościele św. Bartłomieja, koło ołtarza z obrazem Jana N., jest też barokowy złocony relikwiarz z widocznymi za szybką relikwiami opisanymi na wstążkach. Żaden z widocznych napisów nie zawiera imienia Jana N. (może takowe jest na odwrociu?), lecz w centralnym miejscu umieszczono przypominającą kameę płaskorzeźbę z wizerunkiem Jana N. (uwaga: należy upewnić się co do zawartości relikwiarza) (nad: JJK)
• Inne relikwie znalazły się w poznańskim kościele farnym ofiarowane w roku 1737 przez podkomorzego poznańskiego Franciszka z Bnina Radzewskiego z żoną Zofią z Czarnkowskich dla założonego 5 lat wcześniej Bractwa. Dziś relikwiarz rezyduje w Muzeum Archidiecezjalnym przy ul. Lubrańskiego 1
• Sieraków (gm. Sieraków, pow. Międzychód, Wielkopolska >>): w dawnym kościele parafialnym, który spłonął w 1817 r., przechowywano relikwiarz w formie krzyża z relikwiami Świętego JN - wymienia go jedna z XIX-wiecznych specyfikacji. Być może za ich sprowadzeniem do Sierakowa stał także (jak w przypadku poznańskiej fary) Franciszek Radzewski, spowinowacony z rodem Opalińskich, stronnik króla Stanisława Leszczyńskiego (patrz wyżej). Tenże Radzewski pod koniec życia rezydował w Sierakowie, w 1648 wraz z żoną wystawił u bernardynów nagrobek Janowi Karolowi i Zofii Opalińskim - żona Radzewskiego była bowiem bratanicą tejże (obie - Zofie z Czarnkowskich). Od roku 1746 był w Sierakowie obchodzony odpust nepomucki
• Gniezno (gm. i pow. Gniezno, , Wielkopolska, woj. gnieźnieńskie): w Muzeum Archidiecezjalnym znajduje się rokokowy relikwiarz z relikwiami Naszego Ulubionego Świętego, z połowy XVIII wieku, ze srebra renesansowego, cyzelowanego i częściowo złoconego (nad: JJK)
• W kościele w Lipie (gm. Ruda Maleniecka, pow. Końskie / Końskie, woj. sandomierskie >>) są relikwie naszego Świętego (wraz z relikwiami drzewa Krzyża Świętego, śśw. Tekli, Adama, Klemensa, Simpolicjusza, Maksyma) zdobyte w Rzymie w roku 1778 przez tutejszego dziedzica Jakuba Borkowskiego. Ufundował on dwa relikwiarze w kształcie monstrancji, które znajdują się koło tabernakulum. Niestety, kościelny nie potwierdza, aby te obiekty znajdowały się dziś w wyposażeniu kościoła. Ponadto jest też nieprecyzyjna informacja o relikwiach JN, które jakoby były w Końskich. Nie wiadomo, czy są tu jeszcze. Ponieważ z kolei pewna informacja o istnieniu w Lipie (zobacz poniżej) dwóch relikwiarzy z relikwiami JN spotkała się ze zdecydowanym odporem kościelnego, to jest pewne prawdopodobieństwo, że chodzi o te same obiekty i w jakimś nieznanym momencie zostały one translokowane z Lipy do Końskich. Działało też Bractwo Św. Jana Nepomucena, które z okazji jego wprowadzenia do świątyni 10 sierpnia 1785 roku ofiarowało barokowy pacyfikał, czyli relikwiarz w kształcie krzyża

• Gnojno (gm. Gnojno, pow. Busko, , woj. sandomierskie >>): w kościele św. Jana Chrzciciela przechowuje się relikwiarz śś. Tekli i Jana Nepomucena, srebrny, rokokowy

• W kaplicy przy krakowskim (>>) kościele św. Wojciecha z 1729 r. zachował się pochodzący z pierwszej połowy XVIII w. relikwiarz św. Jana Nepomucena w kształcie herbu miasta, co tłumaczy się faktem, że ofiarowali go członkowie rady miejskiej

• W kościele w Tczycy (gm. Charsznica, pow. Miechów, , krakowskie >>): pleban tutejszy, ksiądz Jan Krzeczyk, ufundował własnym kosztem ołtarz św. Jana Nepomucena w roku 1725, a więc jeszcze przed kanonizacją, płacąc za materiały 166 zł. W ołtarzu tym, w niszy, stoi figura Jana N. Do ołtarza fundator sprowadził relikwie św. Jana za pozwoleniem papieża Innocentego XI. Założył też Bractwo św. Jana Nepomucena (zobacz niżej)
• Przeginia (gm. Jerzmanowice-Przeginia, pow. Kraków, krakowskie >>): jest tutaj kościół pod wezwaniem Najświętszego Zbawiciela i św. Jana Nepomucena. A w nim, co najmniej od roku 1848 znajdują się relikwie św. Jana Nepomucena, które wystawiane są publicznie w dniu odpustu. Jest tu też Bractwo św. Jana Nepomucena (zobacz niżej)
• Bochnia (gm. i pow. Bochnia, krakowskie >>): są tu relikwie św. Jana Nepomucena sprowadzone do kościoła dominikanów, który stał na miejscu dzisiejszego Sądu Rejonowego. Relikwie Jana N. przeniesiono z likwidowanego kościoła dominikanów do kościoła św. Mikołaja w uroczystej procesji dnia 15 maja 1773 roku. Na środku kościoła ustawiono ołtarz a między nim a ołtarzem głównym zbudowano 5 bram udekorowanych atrybutami świętego. Brzmiała muzyka symfoniczna i strzelano z moździerzy. Inne relikwie Jana przywiózł do Bochni biskup František Lobkowicz, ordynariusz Diecezji Ostrowsko-Opawskiej pochodzący ze starego czeskiego rodu w 1993 roku, w dniu poświęcenia nowego kościoła
• Szalowa (gm. Łużna, pow. Gorlice, , krakowskie >>): Franciszek Kotula ("Po Pogórzu Rzeszowskim błądząc", Kraków 1974) pisał o obrzędzie odprawianym w Szalowej koło Gorlic "W uroczystości św. Jana Nepomucena (16 maja) po mszy odprawianej przy tym ołtarzu, po pocałowaniu relikwii świętego, przy śpiewie »Witaj, Janie z Bolesława«, co nie jest przewidziane w żadnym rytuale liturgicznym, relikwiarz św. Jana zanurza się nieco w wodzie, którą ludzie rozbierają do celów leczniczych i przeciw nadchodzącym burzom (...) ". Z tego wynika, że była tu relikwie Jana N. w osobnym relikwiarzu
• W kościele NMP w miejscowości Szałsza (gm. Zbrosławice, pow. Tarnowskie Góry, X.Opolskie >>) znajduje się XVIII-wieczny ołtarz Jana Nepomucena, a w nim prócz obrazu nepomuckiego jest relikwiarz Jana N. z datą 1769
• Rybnik-Chwalęcice (gm. i pow. Rybnik, ): we wsi Chwałęcice, dziś części Rybnika, stoi kościół pw. Jana Nepomucena i św. Barbary. Kościół ten posiada zamknięte w promienistym relikwiarzu relikwie Jana N., które obnoszone są w trakcie procesji.
  "Skąd w kościele w Chwałęcicach wzięła się cząstka kości świętego Jana Nepomucena?
  Kult świętego Jana Nepomucena był na Śląsku bardzo rozpowszechniony. Figury świętego, chroniącego przed powodzią i suszą, patrona spowiedzi i mostów znajdziemy we wszystkich miastach regionu. W centrum Rybnika są nawet dwie. Jedna, z XVIII wieku, bardzo cenna, ale zaniedbana stoi na placu przed kościołem pw. Matki Boskiej Bolesnej, a druga zdobi fontannę na rynku. Nieco dalej od centrum, bo w Chwałęcicach, znajduje się natomiast stuletnia kaplica tego świętego. Była w niej i figura, ale została przeniesiona do pobliskiego kościoła pw. właśnie św. Jana Nepomucena. Znalazła miejsce tuż obok ołtarza, a poniżej rzeźby znajduje się relikwiarz świętego wbudowany w złotą monstrancję. Pytanie, skąd w Chwałęcicach wzięły się relikwie Nepomucena, który zmarł męczeńską śmiercią w Pradze w 1393 roku.
  Okazuje się, że trafiły tu za sprawą księdza Henryka Kołodzieja, emerytowanego proboszcza parafii pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Ochojcu, który w 2009 roku przekazał je chwałęcickiemu duszpasterzowi księdzu Grzegorzowi Jagiełowi. 'Jak sięgam pamięcią, mówiło się, że u moich krewnych są relikwie. Dwa lata temu moja ciotka i chrzestna Joanna Zyber, która miała już wtedy 84 lata, przekazała mi ten klejnot z nadzieją, że jako duchowny zrobię z niego dobry użytek. Jak wyglądał niegdyś relikwiarz, nie wiemy, bo pozostało z niego jedynie oczko kryjące relikwię. Przednia część jest udekorowana kamieniami szlachetnymi i posiada szybkę z napisem święty Jan Nepomucen po łacinie. W środku jest cząstka kości. Całość jest hermetycznie zamknięta i zalakowana pieczęcią z herbem biskupim',  relacjonuje ksiądz Kołodziej.
  Ksiądz Grzegorz Jagieł zlecił wykonanie ozdobnego relikwiarza i obecnie relikwie są wbudowane w dawną monstrancję. Uroczyście wniesiono je do kościoła w 2010 roku. Od tej pory są wystawiane na widok publiczny w niedziele i święta. 'Choć autentyczności relikwii nie można podważyć, bo jest zalakowana i potwierdzona wyraźną pieczęcią ordynariusza diecezji, to jednak tajemnicą pozostaje, jak nazywał się ów biskup. Chcielibyśmy dotrzeć do prawdy i umiejscowić w czasie powstanie tej relikwii.
  Pewne wskazówki mamy. Otóż frędzle na pieczęci są w środku herbu, co było charakterystyczne przed XIX stuleciem, bo potem umieszczano je na zewnątrz. Niestety nie mamy dostępu do wykazów biskupów z tamtych wieków ' mówi ksiądz Jagieł.
  Zważywszy, że kult Nepomucena był popularny szczególnie na Śląsku, a święty pochodził z Czech, to śladów należałoby szukać we Wrocławiu, Ołomuńcu lub w Pradze. Jan Nepomucen został pochowany w katedrze św. Wita na praskich Hradczanach. Niegdyś często otwierano groby świętych i pobierano relikwie dla nowych kościołów pod ich wezwaniami czy dla możnych rodów. 'Księża zwrócili się do mnie o pomoc w odczytaniu pieczęci, ale nie mamy niestety narzędzi, które by na to pozwalały. Sądzę, że powinien się tym zająć znawca heraldyki. Można też szukać wskazówek u źródeł, czyli w Czechach' mówi doktor Bogdan Kloch, dyrektor muzeum w Rybniku.
  Tajemnicza pieczęć na relikwiarzu
  'Moim pragnieniem byłoby odnowienie kultu świętego Jana Nepomucena, tak niegdyś popularnego na Śląsku, a z czasem mogłoby w naszej parafii powstać jego sanktuarium. Dlatego poczynimy starania, aby określić wiek relikwii i dotrzeć do nazwiska biskupa. W tym celu najpierw roześlemy do biskupstw we wspomnianych miastach maile ze zdjęciem relikwii i z prośbą o jej datowanie, a jeśli zajdzie potrzeba, na miejscu przejrzymy odpowiednie archiwa' zaznacza ksiądz Grzegorz Jagieł. Nieco więcej światła na pochodzenie relikwii mogłyby rzucić okoliczności, w jakich trafiła ona do rodziny Marty i Eulogiusza Kiera, rodziców Joanny Zyber. Niestety młodszemu pokoleniu nie przekazano tych informacji, więc na zawsze pozostaną one tajemnicą. Niemniej można przypuszczać, że relikwia była w posiadaniu tej rodziny przez ponad sto lat.
  Trzeba wziąć też pod uwagę to, że, jak mówi ksiądz Henryk Kołodziej, rodzina jego ciotki i zarazem matki chrzestnej należała do bardzo religijnych. Było w niej wielu księży, misjonarzy, sióstr zakonnych, a nawet błogosławiony ojciec Ludwik Mzyk, werbista. Warto też nadmienić, że bratem Joanny Zyber był ksiądz Rudolf Kiera, zmarły proboszcz w Bełku. Być może właśnie tą drogą, czyli poprzez kościelne kontakty, ktoś uzyskał relikwię i przekazał rodzinie" ( Andrzej Derwisz, "Tropem relikwii Nepomuka", Nowiny.Rybnik.pl, 2012/23 (2863))
• Głogówek (gm. Głogówek, pow. Prudnik, X. Opolskie >>): w  kościele parafialnym św. Bartłomieja, w ołtarzu bocznym pod rokokowym baldachimem umieszczono relikwiarz Jana N., drewniany w kształcie trumienki. Są tam więc, lub były, relikwie JN. Warto dodać, że kult Jana N. musiał być w Głogówku wyjątkowo silny, skoro doliczyłem się tam aż sześć jego wizerunków
• - Znaleziona w źródłach informacja, jakoby w Toruniu (chełmińskie >>), w kościele śśw. Janów, skrajna południowo-wschodnia kaplica nosiła imię Jana Nepomucena, okazała się nieprawdziwa. Jest to bowiem kaplica Krzyża Świętego i nic nie wskazuje na to, aby kiedykolwiek zmieniała wezwanie. Jedyna kwestia, nad którą trzeba się będzie pochylić, to zbadanie, czy w ołtarzu tym nie ma przypadkiem relikwii JN, tak jak ma to miejsce w jego odpowiedniku i naśladowcy w Strzelnie (Kujawy >>)
• Strzelno (gm. Strzelno, pow. Mogilno, Kujawy >>): w kościele klasztornym jest relikwiarzowy ołtarz św. Krzyża, a w nim, wśród wielu innych, zamknięto relikwie Jana Nepomucena (>>). Widoczne są one za owalną szybką wprawioną w niewielką drewnianą polichromowaną figurkę Nepomuka z palmą w jednej i krzyżem w drugiej ręce. Ołtarz opisano w "Spotkaniach z Zabytkami" z maja 2009
• Ostrożany (pow. Siemiatycze, gm. Drohiczyn): w tej podlaskiej (>>) miejscowości, w kościele parafialnym, znajduje się klasycystyczny relikwiarz Św. Krzyża i Jana Nepomucena! Wykonany ze złoconej miedzi w formie równoramiennego krzyża z owalem w środku, na wysokiej stopie. Połowa XIX wieku. Na rewersie owalu miniatura Jana N. w ramce z filigranu wypełnionej perłami, okolonej medalionami z relikwiami wykonanymi ze srebrnych pasmanterii
• Przemyśl (gm. i pow. Przemyśl, , ruskie >>): w katedrze Wniebowzięcia NMP i św. Jana Chrzciciela jest piękny relikwiarz Jana N. w kształcie Języka otoczonego pięcioma gwiazdami i wieńcem męczeńskim. Wykonano go w latach 1787-89 i zawiera także relikwie św. Stanisława i św. Szczepana
• Kombornia (gm. Korczyna, pow. Krosno, ruskie >>): w kościele parafialnym NMP, nad bramką z boku ołtarza głównego jest rokokowa rzeźba JN pochodząca ze starego drewnianego kościoła, poprzednika obecnego (uwaga: są tu ciekawe w formie obeliskowe relikwiarze, należy sprawdzić czy są tam również relikwie JN)
• Zamość (gm. i pow. Zamość, , ruskie >>): przed rokiem 1802 do kolegiaty zamojskiej z inicjatywy ordynatów Zamoyskich pozyskano relikwie Jana N. Umieszczono je w ołtarzu NMP Różańcowej "w trumnie mosiężney w kształcie wieży". Nie jest pewne, czy są tam nadal i jakie były dalsze losy relikwiarza
• Fajsławice (gm. Fajsławice, pow. Krasnystaw, województwo lubelskie >>), dziś lubelskie): w kościele parafialnym p.w. JN przechowuje się relikwie Jana Nepomucena. Relikwiarz jest przedmiotem adoracji podczas dorocznego odpustu, czego świadkiem był A.P. Cechy relikwiarza:

• Materiał: srebro złocone, trybowane, odlew, szkło barwione szlifowane
• Styl: barok
• Powstanie: przed 1750 rokiem
• Wymiary: 54x23
• Stan zachowania: Dobry. Gloria zapewne późniejsza. Krzyż wieńczący z mosiądzu, wtórny. Brak jednego kamienia na rewersie

• Kazimierz Dolny (gm. Kazimierz Dolny, pow. Puławy, woj. lubelskie >>): w Muzeum Sztuki Złotniczej znajduje się relikwiarz św. Anny i św. Jana Nepomucena zawierający relikwie JN oraz złoty wizerunek Jana przyciskającego do piersi krucyfiks ułożony na palmie, pochodzący z kazimierskiej fary, połowa XVIII wieku

• Głogów (gm. i pow. Głogów, Dolny Śląsk - X. Głogowskie >>): w kolegiacie znajduje się relikwiarz ze szczątkami 12 świętych. Są wśród nich relikwie św. Jana Nepomucena! (nad R.R.)
• Cieszyn (gm. i pow. Cieszyn, X. Cieszyńskie >>): w Muzeum Śląska Cieszyńskiego przechowywany jest relikwiarz Jana N. z jego relikwiami. Ciekawa forma obiektu: rama w kształcie płomienia (?), wewnątrz Język otoczony precjozami (nad: M.Muryn)
• ¿ Skoczów (gm. Skoczów, pow. Cieszyn, , X. Cieszyńskie >>): w kościele śś. Piotra i Pawła, w ołtarzu pod wezwaniem Jana N. obraz klęczącego Jana. Z opisu sporządzonego w roku 1937 wynika, że pod obrazem ołtarzowym był relikwiarz wpuszczony w ścianę ołtarza. Czyżby kolejne relikwie JN?
• Szczyrk (gm. Szczyrk, pow. Bielsko, , X. Cieszyńskie >>): w kościele Św. Jakuba Starszego znajdują się ponoć relikwie Jana N.
• - Warszawa-Bielany: w kościele pokamedulskim, w ołtarzu bocznym prawego ramienia transeptu. Ołtarz jest efektowną rozbudowaną kompozycją z wysuniętymi półokrągłymi aneksami zwieńczonymi figurami aniołów. Kryją one rozmieszczone symetrycznie wejścia do podziemi oraz do wewnątrz ołtarza. Dobrej jakości sztukaterie i kolejne putta dopełniają efektu. W związku z puttami mam pewną teorię - usytuowanie i pozycja dwóch frontowych może świadczyć o istnieniu w ołtarzu relikwii Jana N. lub chociaż o przewidzeniu miejsca na ich przyszłą lokalizację. Zobaczcie - oba patrzą i wskazują na centralny punkt, który aktualnie zasłania obraz MB.

• Ostróg (pow. Równe, Ukraina >>): W 1749 roku staraniem proboszcza Stanisława Tomaszewskiego (1735-1751) rozpoczęto murowanie kaplicy pw. św. Jana Nepomucena. Fundatorem był książę Stanisław Jabłonowski. Budowę kaplicy ukończył ks. Józef Jan Gołuchowski (1751-1772) w 1753 roku; koszty tym razem pokrył starosta czehryński książę Jan Kajetan Jabłonowski. W roku następnym księżna Tekla Jabłonowska ofiarowała relikwie św. Jana Nepomucena i św. Tekli.  W 1794 roku ukończony został w tej kaplicy ołtarz św. Jana Nepomucena oraz sprawiony obraz tego świętego (uwaga: należy sprawdzić co z tego zostało do dzisiaj, co zniszczono, a co wyjechało np. do Wrocławia)
• W czerwcu 2006 w portalu aukcyjnym E-bay znalazłem ofertę sprzedaży relikwiarza z około 1700 roku ze szczątkami Jana N.! Sprzedający pochodzi z Rzymu. Kilka dni później w tym samym portalu sprzedający z Newcastle upon Tyne w Wielkiej Brytanii oferował mały wiktoriański (?) relikwiarzyk ze szczątkami czterech Janów, w tym Jana Nepomucena, 3x4 cm. Zapewniał przy tym, że nie zawiera on ludzkich szczątków. Albo jedno, albo drugie!
• Teatr Ósmego Dnia ma w repertuarze spektakl "Piołun", gdzie w jednej ze scen-karykatur pokazuje prześmiewczo handel szczątkami św. Nepomucena.

9 listopada roku 1731, a więc 2 lata po kanonizacji, papież Klemens XII wydał bullę zezwalającą na tworzenie Bractw św. Jana Nepomucena. Lecz pierwsze Bractwo założył już w roku 1706 Krystian Florian Heger von Hegern przy ufundowanej przez siebie (już w roku 1691!) nepomuckiej kaplicy przy czeskim klasztorze Emaus. Członkowie Bractwa nosili na piersiach medaliony z wizerunkiem Jana N.

W Polsce powstało ich sporo. Bractwa te zakładane były na przykład od początku XVIII wieku w kościołach bernardynów, w 1732 roku w Warszawie a następnie we Wschowie, Toruniu, Górce Klasztornej, Koźminie, Kaliszu, Zasławiu. Jeśli napotkacie podczas wędrówek nepomuckich obraz Jana N. ubrany w srebrną sukienkę, feretron z wizerunkiem JN czy tym bardziej relikwiarz  - jest spora szansa, że trafiliście na ślad Bractwa Świętego Jana Nepomucena.

• Pierwsze w Polsce Bractwo powstało przy krakowskim kościele św. Wojciecha i przybrało formę konfraterni literackiej. Starszyzna tej konfraterni wybrała św. Jana Nepomucena na drugiego patrona już w 1730 roku
• Bractwo przy farze poznańskiej (>>) powstało już w roku 1732 (16 maja, zaledwie 7 miesięcy po bulli papieskiej). W święto swego patrona (15 i 16 maja) organizowało ono uroczystości publiczne przy figurze na rynku. Zachowały się księgi Bractwa, liczącego u swych początków 274 członków
• Górka Klasztorna (gm. Łobżenica, pow. Piła, Wielkopolska >>): przy tutejszej świątyni, jak przy wielu innych kościołach bernardynów w Polsce, działało Bractwo św. Jana Nepomucena założone w XVIII wieku
• Koźmin Wielkopolski (gm. Koźmin Wielkopolski, powiat Krotoszyn, Wielkopolska >>): przy tutejszej świątyni, jak przy wielu innych kościołach bernardynów w Polsce, działało działało Bractwo św. Jana Nepomucena założone w XVIII wieku
• Kalisz (gm. i pow. Kalisz, , Wielkopolska >>): przy tutejszej świątyni Nawiedzenia NMP, jak przy wielu innych kościołach bernardynów w Polsce, działało Bractwo św. Jana Nepomucena założone w XVIII wieku
• Ostrów Wielkopolski (gm. i pow. Ostrów, Wielkopolska >>): według "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" (Tom VII) od roku 1756 istniało tu Bractwo św. Jana Nepomucena
• Święciechowa (gm. Święciechowa, pow. Leszno, , Wielkopolska >>): istniało tu Bractwo św. Jana Nepomucena, czego dowodzi wyszukana przez H.Jakóbczaka w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej oryginalna legitymacja członkowska tego stowarzyszenia dewocyjnego, wydrukowana w oficynie Michała Wawrzyńca około połowy XVIII wieku. Bractwo działało przy kościele farnym św. Jakuba (zobacz wyżej) w dawnym Schwetzkau, które zamieszkałe było w dużej mierze przez Niemców wyznania katolickiego, na podstawie zezwolenia papieża Klemensa XII z 16 maja roku 1740. Dokument ten klasyfikuję jako samodzielny obiekt nepomucki i przypisuję do tej miejscowości mimo, że fizycznie znajduje się w Bibliotece Kurnickiej PAN. W dolnej części, pod obrazkiem z wizerunkiem JN,  jest miejsce na podpis członka i datę wstąpienia (nad: H.Jakóbczak)
• Sławno (gm. Kiszkowo, pow. Gniezno, Wielkopolska, gnieźnieńskie >>): od roku 1772 działało tu Bractwo św. Jana Nepomucena. Początkowo liczyło 41 osób, co roku przyjmowano pewną liczbę (7-39) nowych członków
• W pewnym źródle znalazłem informację o Bractwie założonym w Piotrkowie Trybunalskim (sieradzkie >>), być  może związanym z kaplicą  poświęconą Janowi Nepomucenowi w kościele jezuickim św. Franciszka Ksawerego
• Myślniew (gm. Kobyla Góra, pow. Ostrzeszów, , sieradzkie >>): Bractwo przy tutejszym filialnym kościele Narodzenia NMP z roku 1746 istnieje co najmniej od roku 1733, a więc związane było jeszcze z poprzednikiem dzisiejszego kościoła. Obecnie należy do niego 10 członków. 16 maja odbywa się tu odpust z procesją, podczas której obnoszony jest feretron z wizerunkiem Jana N. W kościele jest również ołtarz z obrazem JN, inny obraz nad wejściem do zakrystii oraz figura na chórze
• W Bogdanowie (gm. Wola Krzyżtoporska, pow. Piotrków Trybunalski, woj. sieradzkie >>): w kościele św. Trójcy działa nadal Bractwo Eucharystyczne Św. Jana Nepomucena! Jest tu obraz przedstawiający męczeństwo Jana N., którego wizerunek przykrywa rokokowa sukienka. Obraz barokowy, lecz przerabiany w wieku XX
• W opactwie cystersów w Oliwie (Pomorze >>) Bractwo Nepomuckie powstało już około roku 1740 w związku z pozyskaniem relikwii JN (zobacz wyżej >>). Bractwo opiekowało się przebudowana specjalnie na tę okazję kaplicą JN
• Leśno (gm. Brusy, pow. Chojnice, , Pomorze >>): działało tu Bractwo Nepomuckie, czego śladem jest  dekoracja obrazu srebrną sukienką
• Tuchola (gm. i pow. Tuchola, woj. kujawsko-pomorskie, Pomorze >>): od roku 1747 przy kościele Bożego Ciała działało Bractwo Św. Jana Nepomucena czego śladem jest feretron JN z I połowy XIX wieku
• Chełmno (gm. i pow. Chełmno, , chełmińskie >>): w roku 1751  ufundowano tu Bractwo św. Jana Nepomucena, a jej siedzibą była zapewne nieistniejąca już kaplica Jana N. usytuowana niegdyś przed dominikańskim kościołem świętych Piotra i Pawła
• Lubiewo (gm. Lubiewo, pow. Tuchola, Pomorze >>): w wieku XIX działało tu Bractwo Św. Jana Nepomucena przy kościele parafialnym  św. Mikołaja, czego śladem jest rokokowy feretron z połowy XVIII wieku z Janem N.
• Toruń (gm. i pow. Toruń, ): w kościele NMP przejętym przez bernardynów powołano, jak w wielu ich kościołach w Polsce, Bractwo św. Jana Nepomucena
• W Głogowie (Dolny Śląsk >>) Bractwo Św. Jana Nepomucena działało przy kościele klasztornym franciszkanów p.w. św. Stanisława. Przestało istnieć w 1810 roku, kiedy nastąpiła kasata klasztoru
• Henryków Lubański (gm. i pow. Lubań, , Łużyce): wieś ta była enklawą katolicką w okolicznym morzu ewangelickim. Działało tu Bractwo Nepomuckie, czego śladem jest dokument zawierający listę członków Bractwa Nepomuckiego zmarłych w okresie od kwietnia 1752 do marca 1753, przechowywany w Papieskim Wydziale Teologicznym we Wrocławiu (zobacz >>)
• Bractwo, założone przy łowickiej (>>) kolegiacie, opiekowało się ołtarzem JN, który został W konsekrowany w 1735 roku przez biskupa sufragana gnieźnieńskiego Józefa Trzcińskiego, a ufundowany przez prymasa Teodora Potockiego, przeniesiony później do kaplicy Wężyka. O przeniesieniu świadczy napis w zwieńczeniu ołtarza:

• Bractwo istniało też przy weneckim (>>) kościele San Paolo, dla którego obraz nepomuceński malował sam Tiepolo
• W niemieckim (>>) mieście Plattling do dzisiaj istnieje Bractwo założone w roku 1864 roku, które wciąż organizuje procesje i dba o figury św. Jana
• W austriackim Saalfelden am Steinernen Meer (Land: Salzburg, Bezirk: Zell am See, ) jest kaplica z figurą Jana N. zbudowana w latach 1765–1768 przez założone wówczas "Bractwo Nepomuckie" ('Nepomuk Bruderschaft'
  

• Antionówka (ex)
• Biskupiec,
• Bochnia,
• Braciszów,
• Braniewo,
• Brenna,
• Buczek,
• Bychowo,
• Bystrzyca Kłodzka,
• Bytom,
• Chałupki,
• Dąbrówka,
• Dąbrówno,
• Dorohusk,
• Drożki,
• Duczymin,
• Fajslawice,
• Frampol,
• Godziszewo,
• Janowa Góra,
• Jastrzębie-Zdrój (dolny),
• Jedlina,
• Kliczków Mały,

• Kolnowice,
• Kosorowice,
• Kościaszyn,
• Krostoszowice,
• Kowala-Stępocina,
• Leszczyniec,
• Lisowice,
• Lutynia,
• Łagiewniki,
• Mikołajów,
• Minkowice Oławskie,
• Młynisko,
• Mrokocin,
• Ozorowice (ex?),
• Pielgrzymka,
• Piskorzów,
• Pogwizdów,
• Potok Jaworowski (ex),
• Przeginia,
• Przysucha,
• Przyszowice,
• Racibórz-Studzienna (ex),
• Rakoszyce,

• Rozwadza,
• Rutwica,
• Rybnik-Chwałęcice,
• Sipiory,
• Skarszewy,
• Sławice,
• Stare Koźle,
• Susiec,
• Stolec,
• Szczyrk,
• Trzebiszewo,
• Wielbark,
• Wielki Buczek,
• Wilków Głogowski,
• Wojtkowice,
• Wolbromów,
• Zamczysko (ex),
• Zawada Książęca,
• Zielenice,
• Zieluń,
• Zwierzyniec,
• Żeliszów,
• Żytna

Powyższy spis nie obejmuje kaplic Jana N., czasem bardzo okazałych, przewyższających rozmiarami i wystrojem niejeden kościół (np. Miejski Lasek k. Lewina, Sarny). W każdym z obiektów z definicji występuje z definicji co najmniej jeden wizerunek Jana N. Wszystkie te kościoły parafialne i filialne opisano na dalszych stronach serwisu. Nie tu też kościołów pozostawionych za granicami Polski, jak np. Zbrzyź (ex, Ukraina).