Opolskie Nepomuceny

Andrzej Hamada, 04-11-2002

Trzy były w starym Opolu figury św. Jana Nepomucena. I wszystkie trzy zachowały się do dzisiaj, są barokowe z XVIII-wiecznym rodowodem, i żadna z nich, co ciekawe, nie stoi teraz na swoim pierwotnym miejscu

Wzrastający w XVIII wieku kult Jana z Pomuka, żyjącego w XIV wieku praskiego księdza - spowiednika królewskiego, który za niewyjawienie tajemnicy spowiedzi poniósł śmierć męczeńską przez zrzucenie z mostu do rzeki, wyraził się stawianiem w Czechach i na Śląsku licznych figur tego świętego. Figury kanonizowanego w 1729 roku patrona Pragi i orędownika tonących i powodzian ustawiano najczęściej przy mostach i w pobliżu rzeki, do najbardziej znanych należy Nepomuk na słynnym moście Karola w Pradze. Charakterystyczne insygnia świętego to: duży krzyż w lewej ręce i w drugiej palma męczeństwa, nad głową gwiaździsta aureola, ewentualnie palec na ustach jako symbol dochowania tajemnicy spowiedzi.

Nasze opolskie Nepomuki też stały przy mostach i przy Odrze. Nepomucen nadodrzański był związany z mostem Piastowskim, miejscem najstarszego brodu i przejścia przez Odrę, stał najpierw przed mostem na miejscu dzisiejszego hotelu Piast. W 1855 roku przestawiono go na drugą stronę mostu, gdzie stał aż do lat 50. ubiegłego wieku, by w końcu podczas odbudowy zniszczonego wojną mostu przenieść go ostatecznie przed fronton kościoła św. Piotra i Pawła.

Drugi Nepomucen stał przed wjazdem do zamku na wyspie, ale w drugiej połowie XIX wieku został przeniesiony na plac przed domem parafialnym kościoła katedralnego św. Krzyża i tu stoi do dziś.

I wreszcie trzeci, chyba najbardziej znany w Opolu Nepomucen, znajduje się przed wejściem do klasztoru franciszkanów przy placu Wolności. Jest również bardzo stary, sięga początków XVIII wieku i stał najpierw przy trakcie krakowskim, dokładnie na miejscu dzisiejszego pomnika bohaterów na placu Wolności. Było to miejsce niezabudowane, należące wtedy do zakonu franciszkanów, na którym znajdował się jeszcze tylko kościółek św. Barbary, pozostałość po niewielkim klasztorze franciszkanów-obserwantów. Jan Nepomucen witał podróżnych zbliżających się do bramy Bytomskiej, którą rozebrano wraz z murami obronnymi na początku XIX wieku. Wtedy też zabudowuje się Krakowskie Przedmieście, dzisiejsza ulica Krakowska, i figurę przestawiono na drugą stronę ulicy, do zbiegu Ozimskiej i Sempołowskiej, gdzie będzie stała przed frontem hotelu Monopol, później Bristol, aż do lat sześćdziesiątych XX wieku. W związku z rozbiórką do cna wyeksploatowanego budynku hotelu figurę przestawiono na jej dzisiejsze miejsce przy franciszkanach.

Ta piękna barokowa figura doczekała się teraz należnej jej rehabilitacji, odnowiona i zrekonstruowana ukazała się znowu w pełnej krasie: przybyła palma męczeństwa w prawej ręce i wieniec gwiazd nad głową świętego, dodano też złocenia palmy, obrzeży szat i gwiazd. I zachował się także widoczny pod stopami świętego tajemniczy napis łaciński: FaVtor ConCorDIae et FaMae PatronVs. To chronogram - tekst zawierający przemyślnie wkomponowaną datę, wybrane litery MDCCVVI znaczną datę 1711. Na barokowym cokole, na którym figura stała przed hotelem Bristol, była także jeszcze druga data zachronogramowana: rok 1719.

Dziwne to są daty, trudne do rozszyfrowania, zważywszy na późniejszy od nich rok kanonizacji świętego. Ale równie dziwnym może się wydawać ten wędrowny charakter naszych Nepomuków.

Do wędrujących po Opolu Nepomucenów dołączył ostatnio kolejny XVIII-wieczny relikt: przetransportowany w 1998 roku z podopolskiej Półwsi i ustawiony na dziedzińcu uniwersytetu przy ulicy Oleskiej. Z ustronnego miejsca pośród chaszczy przy trakcie wrocławskim przeniósł się, zrekonstruowany, do tętniącego życiem miasteczka młodzieży akademickiej. W kutej na kamiennym cokole łacińskiej inskrypcji widnieje data Anno 1720. Wiekowa tradycją i piękna barokowymi kształtami figura św. Jana Nepomucena zdobi teraz i niejako nobilituje surowe mury uczelni.

Przez bardzo wiele lat, od 1712 roku począwszy, zanim przeniesiono go przed fronton klasztoru Franciszkanów, stał przy najważniejszym w Opolu trakcie: skrzyżowaniu przy ul. Krakowskiej i dzisiejszym placu Wolności.

Był figurą przydrożną przed bramą Krakowską, stał w miejscu dzisiejszego pomnika opolskiej Nike; witał i żegnał wszystkich podróżujących traktem krakowskim. Św. Jan Nepomucen stał wtedy pośród ogrodów i pól, wokół nie było jeszcze żadnej zabudowy; za figurą rozciągały się ogrody franciszkańskie, był tam widoczny drewniany kościółek św. Barbary, przeniesiony później, w 1811 roku do Kolanowic.

W roku 1855, a więc po 140 latach, przeniesiono figurę na drugą stronę ulicy, a w jej dotychczasowym miejscu zbudowano gospodę. Nepomucen stanął teraz u zbiegu ulic Ozimskiej i Sempołowskiej; tu jest więcej miejsca, tu znajdzie korzystną ekspozycję przed frontem hotelu Monopol, później Bristol.

Już w naszym wieku, kiedy przyjdzie czas korekt urbanistycznych i likwidacji starego budynku hotelu, figurę Jana Nepomucena przetransportowano z powrotem do ojców franciszkanów, tym razem przed budynek zakonu przy placu Wolności 2.

Aż do tego czasu rzeźba była ustawiona na pięknym barokowym cokole, na którym oprócz rozety i liści laurowych widniał także herb Opola, a samą rzeźbę zdobiła jeszcze gwiaździsta aureola wokół głowy i liść palmy w prawej ręce.

Pod stopami Nepomuka była i jest do dzisiaj widoczna tajemnicza inskrypcja: "FaVtor ConCorDIe et Fa Mae PatronVs"

To typowy chronogram zawierający przemyślnie ukrytą datę; umiejętne zestawienie dużych liter z tekstu, odpowiedników rzymskich cyfr, układa się w liczbę MDCCVVI = 1711, która zapewne jest rokiem wykonania rzeźby.

U spodu barokowego cokołu była kiedyś jeszcze druga sentencja: "CanDIDo et rVbICVnDo", która kryła liczbę DDDCCVVII = 1712, prawdopodobnie datę pierwszego ustawienia postumentu z figurą. Teraz, od 1962 roku, św. Jan Nepomucen stoi na zastępczym, prostym cokole, przytulony do ściany franciszkańskiego zakonu; patronuje już tylko taksówkom z pobliskiego postoju.

Źródło: "Gazeta w Opolu"