Dom urzędników Banku Polskiego
Wzniesiony w 1. 1927-28 wg proj. Zdzisława Mączeńskiego (1926).
Projekt ten został zmieniony przez Stanisława Szcześniaka.
Dwutraktowy, pięciokondygnacyjny budynek frontowy o konstrukcji
ceglanej z ogniotrwałymi stropami, połączony jest na zapleczu z
czterema jednotraktowymi oficynami bocznymi oraz dwutraktową
oficyną poprzeczną, współtworząc układ dwupodwórzowy, zamknięty w
pierwszym dziedzińcu i otwarty od wschodu w drugim.
Człon frontowy ma pięcioosiową elewację przyuliczną, zaakcentowaną w
partii trzech osi środkowych bardzo słabo wyodrębnionym ryzalitem i
horyzontalnie podzieloną na trzy strefy gzymsami kordonowymi. Dolna
strefa obejmuje pasowo boniowane przyziemie, zwieńczone wąskim, ale
stosunkowo silnie wysuniętym gzymsem międzykondygnacyjnym, na którym
wspierają się okna piętra oraz lizeny dzielące ryzalit. Na jego
skrajach są to lizeny pojedyncze, natomiast między osiami
zaprojektowano wiązki trzech lizen nałożonych
na siebie od strony wnętrza układu. Lizeny podtrzymują trójstopniowy
fryz gzymsu kordonowego, który w partii ryzalitu podbudowany został
ząbkowaniem, natomiast w bocznych partiach fasady jest gładki, a
jego fryz ma tylko dwa stopnie. Z gzymsem tym stykają się otwory
najwyższej kondygnacji. Płytowy gzyms koronujący jest słabiej
wysunięty od kordonowego i stanowi podstawę dla dwustopniowej,
pełnej attyki, nad ryzalitem nieco wysuniętej. Na osi środkowej i
osiach skrajnych występują okna trójskrzydłowe, w tych ostatnich
przęsłach na drugim i trzecim piętrze mające postać porte-fenetrów.
Bez-wspornikowe płyty uzyskały prętowe balustrady. Pozostałe okna są
dwuskrzydłowe. W ryzalicie okna obu typów mają boniowane ościeża
oraz identyczną dekorację w postaci naczółkowych odcinków gzymsu na
kostkowych wspornikach na pierwszym piętrze oraz tego samego
rodzaju gzymsów parapetowych na drugim i trzecim piętrze. Okna osi
skrajnych uzyskały wąskie płaskie opaski, natomiast wszystkie okna
górnego piętra oraz parteru w ogóle pozbawione są wystroju.
Środkową oś przyziemia wypełnia prostokątny otwór przejazdu
bramnego, ujęty po bokach kolumnami doryckimi, za którymi znajduje
się płytki otwarty przedsionek oraz przeszklone wrota dwuskrzydłowe,
kute w kwadratowe pola wypełnione motywami kwiatów lilii. Wnętrze
nakryte jest płaskim stropem, wypełnionym prostokątnymi
wielostopniowymi kasetonami. Boczne pasy posadzki wyłożone są
ukośnie karbowanymi płytkami terakoty w kolorze sieny, środkiem zaś
biegnie pas asfaltu. Boniowane pasowo ściany dzielone są na osiem
przęseł (skrajne bardzo płytkie) filarami o pryzmatycznie ciętych
płytowych segmentach. W trzecim przęśle po prawej znajdują się drzwi
do mieszkania, natomiast po stronie przeciwnej, w pierwszym przęśle,
niskie drzwi portierni, a w piątym - wejście na klatkę schodową.
Znajdują się tu silnie przeszklone drzwi dwuskrzydłowego ukośnej
siatce szprosowań wypełnionej kryształowymi szybkami. Posadzki na
klatce ułożono z jasnobrązowych płytek, w ściętych narożach których
osadzono ukośnie małe płytki w ciemniejszym odcieniu brązu.
Dwubiegowe powrotne schody oblicowano drewnem, z którego wykonano
też balustradę poręczy. Dzieli się ona na segmenty złożone z
wysmukłej tralki flankowanej przez gładkie, wąskie słupki.
Wylot przejazdu w elewacji tylnej ma wielostopniowe uskoki w partii
ościeży. Elewacja ta jest całkowicie płaska, pięcioosiowa, z oknami
trójskrzydłowymi na skrajach i dwuskrzydłowymi na pozostałych
osiach. Na czwartej osi są to okna półpięter opisanej klatki
schodowej, osadzone nad wejściem w pionowym pasie płyciny i
zwieńczone u góry bardzo niskim okienkiem podestu poddasza.
Wszystkie elewacje w tym podwórzu ozdobiono pasowymi boniami w
przyziemiu oraz gzymsami nad parterem i w zwieńczeniu (ten ostatni -
płytowy).
Jednotraktowe oficyny boczne są takie same i mają lustrzany układ
oraz po cztery osie (okna dwuskrzydłowe). Druga z tych osi, licząc
od strony
korpusu głównego, to prostokątny ryzalit klatki schodowej o
identycznym układzie okien w płycinie jak przy klatce głównej. Każdy
z ryzalitów ma wejście w przyziemiu z poziomym naczółkiem wspartym
na wydłużonych, żłobkowanych kroksztynach. Wnętrza klatek zawierają
schody dwubiegowe powrotne, licowane szarym, biało cętkowanym
lastrykiem oraz ceramiczne podesty, z których dolny jest taki sam
jak na klatce frontowej, pozostałe zaś składają się z
sześciokątnych płytek ceramicznych w kolorach: kremowym, szarym oraz
jasno- i ciemnobrązowym.
Pięcioosiowa elewacja frontowa dwutraktowej oficyny poprzecznej
zaakcentowana została oknami trójskrzydłowymi na skrajach oraz
ryzalitem klatki schodowej pośrodku (układ okien - jw.). Do ryzalitu
tego dostawiono rozbudowany portal z drzwiami identycznymi jak
prowadzące na klatkę główną. Drzwi osadzono w dwustopniowej opasce,
którą flankują potężne, trójkątne filary, pionowo żłobkowane w obu
bokach i ujęte w narożach gładkimi listwami. Żłobkowania nieco
poszerzonych głowic filarów oraz identycznie zdobionego fryzu między
nimi, tworzącego pole supraporty, przechodzą górą w trójkątne
zaciosy. Głowice i fryz wspierają trapezowy daszek, który nad
supraportą tworzy wysunięcie z wydłużonym sześciobocznym kasetonem
od spodu. Kwadratową sień za drzwiami nakryto stropem wypełnionym w
całości kasetonem, którego podniebienie otoczono podwójną ramką,
natomiast jego boczne wewnętrzne ścianki pokryto ornamentem o
poziomym przekroju pilastym, w którym co drugi trójkątny zacios
jest o połowę mniejszy od poprzedniego. Wyrównawcze kilkustopniowe
schodki prowadzą na dolny podest, z którym połączone są dwubiegowe
powrotne schody, identyczne jak w domu frontowym i zaopatrzone w
takie same posadzki.
Oś na prawo od ryzalitu zawiera przejazd bramny o prostokątnym
przekroju pionowym, wyłożony wewnątrz żółtą terakotą. Dzieli się on
na obustronne płytkie przęsła-przedsionki oraz cztery właściwe
przęsła, ujęte i rozczłonkowane boniowanymi lizenamii. W przęsłach
zaprojektowano arkadowe płyciny, a w drugim przęśle po prawej
osadzono drzwi. Tylna elewacja oficyny poprzecznej jest
pięcioosiowa, na skrajach wypełniona oknami trójskrzydłowymi, przy
czym końcowa oś jest ukośnie odchylona ku przodowi, pełniąc funkcję
łącznika. Pośrodku osadzono wydatny ryzalit z trójskrzydłowymi
oknami, zaopatrzonymi powyżej parteru w balkony o prętowych
balustradach, uzupełnionych u dołu ażurowymi skrzynkami o iksowym
układzie prętów. Okna pozostałych osi są dwuskrzydłowe.
Jednotraktowa oficyna płn. jest pięcioosiowa i ma taki sam układ jak
poprzednio opisana elewacja (ryzalit, ukośnie odgięta końcowa oś),
ale wszystkie okna są dwuskrzydłowe, a w ryzalicie zamiast balkonów
są okna klatki schodowej (jak inne klatki boczne).
Przeciwległa oficyna płd., także Jednotraktowa, składa się z dwóch
przęseł, z których bliższe oficynie poprzecznej wypełniono oknami
dwuskrzydłowymi, silnie zsuniętymi ku prawej krawędzi ściany, a
drugie ma postać
półcylindrycznej wieży z portalem, pasem płyciny i oknami klatki
schodowej jak w innych oficynach bocznych.
Budynek o interesującym połączeniu motywów neoklasycystycznych z
elementami polskiej sztuki dekoracyjnej, znanym z twórczości Z.
Mączeńskiego (np. gmach obecnego Ministerstwa Edukacji Narodowej w
al. Szucha).
:::
