Mazowsze to dziwny kraj, na którym piętno wyciska Warszawa. Ale wystarczy wyjechać poza strefę daczowisk i bannerów i trzymać się z dala od głównych dróg, a zaskoczy nas widok chaty krytej strzechą, wsi gdzie większość domów jest drewniana, krajobraz jak z Toskanii (>>). To nieprawda, że Mazowsze jest płaskie! Najlepiej przekonać się o tym podróżując wzdłuż rzek. A Wisła to jedyna taka rzeka w Europie.

Osobną stronę poświęcam dworom (>>), których na Mazowszu jest sporo (większość już w rękach prywatnych) oraz mazowieckim Nepomukom (>>). Jest to też region, gdzie historia zostawiła swoje ślady, widoczne choćby w największym w Polsce bałaganie - było tu dużo majątków szlacheckich i ludzie pracujący "na pańskim" nigdy nie nauczyli się dbać o wygląd najbliższego otoczenia, jako że nie było to "ich". Sporo tu śladów po różnowiercach i heretykach: żydach, menonitach, protestantach i innych. Zdjęcia z Kurpi (>>) - na dole tej strony.

Zwróć uwagę, że tereny na południe od Pilicy wchodzące dziś w skład województwa mazowieckiego (Ziemia Radomska i sąsiednie) nie są historyczną częścią Mazowsza i zostały ujęte na stronie podróży po sandomierszczyźnie (>>).

Możesz ściągnąć opracowany przeze mnie na podstawie dostępnych źródeł "Rejestr zabytków Mazowsza (>>)" w formacie MS Excel! Plik jest zzipowany i zahasłowany. Napisz (>>) do mnie jeśli chcesz otrzymać hasło.

 Zajrzyj też na osobną stronę ulicy Lwowskiej (>>) w Warszawie!

GLOGER (Kraków 1903): Mazowsze zaliczało się do prowincyi Wielkopolskiej (>>). Obszerna ta ziemia, jedno ciało z Polską od wieku X do XII składająca, stawszy się (roku 1207) dzielnicą Konrada (brata młodszego Leszka Białego), częstym odtąd ulegając przez półtrzecia wieku podziałom, stanowiła odrębną całość pod względem dynastycznym, politycznym, społecznym i prawnym. W końcu tej doby trzy główne dzielnice mazowieckie, w miarę wygasania książąt, wcielane do Korony (w latach 1462, 1495 i 1526), zamienione zostały na trzy województwa: Rawskie, Płockie i Mazowieckie. (...)

Województwo Rawskie posiadało powierzchni 92 mil kwadratowych. Dzieliło się na trzy ziemie: Rawską, Sochaczewską i Gostyńską, a każda z nich na 2 powiaty. Rawska miała powiaty: Rawski i Bielski, Sochaczewska: Sochaczewski i Mszczonowski, a Gostyńska: Gostyński i Gąbiński. (...) Herb województwa Rawskiego był taki sam, jak Płockiego, to jest czarny orzeł bez korony w czerwonem polu, tylko z tą różnicą, że płocki miał na piersiach literę P., a Rawski literę R. Mundur wojewódzki był: kontusz szkarłatny, wyłogi czarne i żupan biały, a na guzach litera R. (...)

Województwo to [Płockie] graniczyło na północy z Prusami książęcemi (>>) i krańcem województwa Chełmińskiego Prus polskich. Tutaj na małej przestrzeni, od wsi Zielunia ku Działdowu, granicę pruską stanowiła rzeczka Działdówka. Na wschód graniczyło z księstwem a później województwem Mazowieckiem (najpóźniej, bo roku 1526, do Korony wcielonem), mianowicie z ziemią jego Ciechanowską. Granicę od tej ziemi stanowiły miejscami rzeczki: Orzyc i Lidynia, a z ziemią Wyszogrodzką od Blichowa i Bodzanowa do Wisły, strumień Mułtawa. Na południe od ziemi Wyszogrodzkiej odgraniczała rzeczka Płonna, a od województwa Rawskiego Wisła, na przestrzeni od ujścia Mułtawy do ujścia Skrwy. Zachodnią ścianę od ziemi Dobrzyńskiej tworzyła Skrwa, od wsi Piotków w dół ku Wiśle. Województwo Płockie zajmowało przestrzeni w wieku XVI mil kwadratowych 701/3 i dzieliło się na 8 małych powiatów: Płocki, Bielski, Raciąski, Sierpski, Płoński, Szreński, Niedzborski i Mławski. (...) Herbem województwa był orzeł czarny w polu czerwonem z literą P. na piersiach, bez korony na głowie.

(...) po ich [Książąt Mazowieckich] zgonie wcielona do Korony, została Województwem Mazowieckim, zachowała granice i nazwę powyższą do roku 1795. Województwo Mazowieckie składało się z 10 ziem następujących: Czerskiej, Warszawskiej, Wiskiej, Wyszogrodzkiej, Zakroczymskiej, Ciechanowskiej, Łomżyńskiej, Rożańskiej, Liwskiej i Nurskiej. (...) Granice województwa Mazowieckiego były następujące: na północ Prusy książęce, począwszy od Janowa (gdzie małą część granicy stanowiła rzeka Orzyc) aż do Grajewa i rzeki Łeku. Ścianę tę północną, około 20 mil długą, stanowiła przeważnie granica sucha. Ścianę wschodnią, na długości mil przeszło 25, tworzyło województwo Podlaskie aż pod Siedlce, a dalej ku południo-zachodowi, na kilku milach, ziemia Łukowska. Granica ta wschodnia, wprost przeciwnie, niż północna, biegła przeważnie rzekami: a najprzód od Grajewa do rzeki Biebrzy stanowiła ją rzeka Łek, potem od ujścia Łeku Biebrza do połączenia się tejże z Narwią w okolicy Wizny, potem od ujścia Biebrzy w górę Narwi do ujścia rzeczki Jamiołki, zwanej także Śliną i wzdłuż Śliny do jej źródeł, a potem z rzeczką Mieniem do Nurca, a z Nurcem do Bugu. Bug stanowił granicę Mazowsza z Podlasiem od ujścia Nurca w dół swego biegu aż prawie do ujścia Broku, a dalej szła granica sucha, od lewego brzegu Buga do rzeki Liwca pod wieś Paplin, a od Wólki Paplińskiej w górę rzeką Liwcem aż do ujścia Muchawki w pobliżu Siedlec. Tym sposobem Węgrów i Mokobody leżały na Podlasiu, zamek Liw na Mazowszu, a Siedlce w ziemi Łukowskiej, zaliczanej do województwa Lubelskiego. Dalej, na małej przestrzeni, stanowiła granicę Mazowsza z ziemią Łukowską mała rzeczka Muchawka. Granica ta, porzuciwszy potem Muchawkę, zwracała się stanowczo na południo-zachód i biegła już odtąd suchym szlakiem mil kilkanaście aż do Wisły, której dosięgała wprost Magnuszewa, odgraniczając Mazowsze od ziemi Łukowskiej, a dalej od ziemi Stężyckiej, należącej do województwa Sandomierskiego, ale położonej na prawym brzegu Wisły, poniżej ujścia rzeki Wieprza. Całą południową granicę Mazowsza stanowiła ściana województwa Sandomierskiego (>>) od okolicy Stoczka i Żelechowa do Wyśmierzyc nad Pilicą. Rzeka Pilica jednak nie stanowiła granicy województwa Mazowieckiego, które przekraczało jej brzeg prawy i koło Ryczywołu i Głowaczewa sięgało po rzekę Radomkę, dalej zaś od Głowaczewa do Wyśmierzyc miało granicę suchą. Na całym zachodzie województwo Mazowieckie graniczyło z dzielnicą Płocką i Rawską, których rubieże spisane już były przy województwie Płockiem i Rawskiem. Co do ogólnej rozległości, to, jak już wzmiankowaliśmy, województwo Mazowieckie posiadało około 410 mil kwadratowych (...) Województwo Mazowieckie ma za herb orła białego bez korony, w polu czerwonem. Tymże herbem zaszczycały się wszystkie ziemie województwa Mazowieckiego, z wyjątkiem Liwskiej, która nosi w herbie pół niedźwiedzia czarnego i pół orła czerwonego pod jedną koroną.

zobacz stronę Lipowa >>

zobacz stronę dworów Mazowsza >>