Podróże po Prusach Książęcych, Prusach Królewskich (woj. malborskim z Warmią), województwie chełmińskim i - na dodatek - Suwalszczyźnie Obszar bardzo zróżnicowany i piękny. Na wschód od Wisły i na północ od Mazowsza. Suwalski Park Krajobrazowy to moje ulubione krajobrazy i drewniane chaty. Warmia, Galindia, Sudawia to pałace, zamki, folwarki, ceglane kościoły oraz całe mnóstwo jezior. Największe jeziora mazurskie są tak zatłoczone podczas miesięcy wakacyjnych, że tam raczej się nie spotkamy. Prusy i Warmia zadziwiają mnie uporządkowaniem krajobrazu: precyzyjnie wytyczone drogi obsadzone drzewami łączą poszczególne majątki, kanały i rzeki łączą się z jeziorami. Tu, gdzie przeciętny turysta widzi dziką naturę, nie ma miejsca na przypadek - wszystko wymyślone zostało przy stole w bibliotekach Dönhoffów, zu Euleburgów, zu Dohna, biskupów Warmii i kapitularzach zamków krzyżackich

GLOGER (Kraków 1903): "Pokój toruński, zawarty po skończonej wojnie 13-letniej z Zakonem, roku 1466, pozostawił Wielkiego Mistrza w lennem względem Polski posiadaniu Prus książęcych. A że księstwo to leżało na wschód od Prus, połączonych z Polską, powstały stąd nazwy: Prus wschodnich, czyli książęcych, pozostawionych Krzyżakom ze stolicą w Królewcu, oraz Prus zachodnich, czyli polskich lub królewskich. Te ostatnie razem z Warmią przedstawiały rozległość około 630 mil kwadratowych i co do wielkości były prawie równe Prusom wschodnim. Tym sposobem musiało ustać istnienie postanowionego podczas wojny 13-letniej województwa Królewieckiego, a stanęły tylko w Prusiech zachodnich trzy województwa: zamiast Toruńskiego Chełmińskie, zamiast Elblągskiego Malborskie razem z księstwem Warmińskiem i zamiast Gdańskiego województwo Pomorskie." Operując nazwami pruskich terytoriów plemiennych Prusy Królewskie objęły tereny Pomezanii, Ziemi Chełmińskiej i Ziemi Lubawskiej. Prusy Książęce to Sambia, Natangia, Barcja, Skalowia, Nadrowia, Sasinia, Galindia oraz Sudowia.

Województwo Malborskie. Najmniejsze z trzech województw w Prusiech polskich, od północy Bałtykiem, a właściwie zatokami Gdańską i Fryską oblane, od wschodu graniczące z księstwem Warmińskiem i Prusami książęcemi, od południa z częścią tychże Prus, która się zwała Pomezanią, od zachodu przedzielone było korytem Wisły od województwa Pomorskiego. Dzieliło się na cztery powiaty: Sztumski, Kiszporski, Elbląski i Malborski (...) Herb województwa Malborskiego był ten, co Chełmińskiego, zachodziła tylko różnica w barwach, a mianowicie, że w herbie chełmińskim orzeł jest biały na polu czerwonem, a w herbie malborskim orzeł czerwony na polu białem.

Gloger: "Do województwa Malborskiego należała Warmia, stanowiąca oddzielne księstwo pod absolutną władzą księcia biskupa Warmińskiego (...) Warmia, przedstawiająca kształtem swoim nieregularny trójkąt, mający 77 mil kwadratowych przestrzeni, z wierzchołkiem, ku morzu zwróconym, od strony północy miała brzegi Fryszchafu, na północo-wschodzie Prusy królewieckie, na południo-wschodzie tychże Prus powiaty: Szestyński, Szczyciński i Niborski, oddzielające ją od księstwa Mazowieckiego; na zachodzie powiat Olsztynkowski, linię rzeki Paseryi i w pobliżu Fryszchafu województwo Malborskie (...) Kapituła warmińska ma za herb bramę żelazną w murze o trzech wieżach i pół krzyża (z lewem ramieniem), nad herbem mitra papieska, a nad mitrą krzyżyk." Operując nazwami pruskich terytoriów plemiennych Księstwo Warmińskie składa się z Pogezanii i zachodniej Warmii.

Polecam opracowaną przeze mnie na podstawie różnych materiałów mapę dworów i pałaców tego regionu. Główne źródło: "Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich" Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec format axe spis w formacie xls format html Zobacz też stronę dworów >> Zobacz też stronę Nepomuków Warmińskich i Mazurskich >> Zobacz też stronę skansenów (Olsztynek) >> Zobacz stronę publikacji "Pałace i dwory ..." (plany rezydencji, zdjęcia, recenzje) >>
Mazury. Nikt nie wie dokładnie co to jest, gdzie się zaczyna i gdzie się kończy. Tak mniej więcej termin ten oznacza południową część Prus Książęcych, objętą kolonizacją Mazurów. Operując nazwami pruskich terytoriów plemiennych Mazury to Sasinia, Galindia i Sudowia. Inaczej mówiąc są to dawne powiaty ryński, jańsborski (piski), szczycieński, olsztynecki, ostródzki, niborski (nidzicki), działdowski. Ciekawostką jest fakt, że teren Mazur da się wyznaczyć obszarem najazdu hetmana Gosiewskiego i jego Tatarów w 1655 roku. Najazd ten to dla Mazur klęska większa niż II wojna światowa, zginęła połowa mieszkańców, a dalsza część zmarła z powodu późniejszej zarazy i głodu.
Suwalszczyzna to już Litwa. Podróże po terenach dzisiejszego państwa litewskiego opisuję na innej stronie (>>), suwalszczyznę dołączam do Mazur całkowicie ahistorycznie, za to praktycznie.

Województwo Chełmińskie (...) graniczyło na północ z Pomezanią, należącą do Prus książęcych, na zachód z ziemią tychże Krzyżaków, która nosiła nazwę Saskiej, czyli Sasinowskiej, na południe z ziemią Dobrzyńską i powiatami Sierpskim i Szreńskim po rzekę Działdówkę. Resztę granicy południowej i ścianę zachodnią stanowiła Wisła, oddzielająca je od województw Inowrocławskiego i Pomorskiego. Województwo Chełmińskie składało się z dwóch ziem: Chełmińskiej i Michałowskiej, podzielonych na siedm powiatów. Z tych pięć powiatów: Chełmiński, Toruński, Grudziądzki, Radzyński i Kowalewski, leżało w ziemi Chełmińskiej, a dwa: Brodnicki i Nowomiejski, w Michałowskiej, wschodnią część województwa stanowiącej. Ziemia ta rządziła się wspólnie z Chełmińską, miała jednak osobnego swego chorążego i sędziego ziemskiego z asesorami, a odprawiała sądy w Brodnicy i Nowem-mieście. Północno-wschodni kraniec województwa Chełmińskiego, a w nim ziemi Michałowskiej, około Lubawy, zajmowały obszerne posiadłości biskupów chełmińskich (...) Herbem województwa był w czerwonem polu orzeł biały o jednej głowie z koroną na szyi, który miał wystającą z prawego skrzydła rękę człowieka zbrojnego, trzymającą miecz nad głowa orła, do cięcia podniesiony.